Zabawa jako wprowadzenie do rozumienia
tekstu literackiego.
1. Zabawa jako zjawisko kulturowe, a nie biologiczne!
2. Czym jest zabawa?
Czynności o charakterze zabawowym można traktować jako swojego rodzaju inicjację twórczą, wynikającą ze spontaniczności działania, odejście od tego, co znane i oswojone.
a) Paidia to swobodna improwizacja, wypływająca z pierwotnego daru radości. Takie zabawy cechują się żywiołowością, spontanicznością, nieskrępowaną wyobraźnią. Reguły w nich obowiązujące mają charakter marginalny, często ulegają przekształceniu w zależności od potrzeby chwili.
b) Zabawy typu ludus mają ściśle określone reguły, zasady wyznaczają kolejne etapy działań. Ich uczestnicy akceptują ograniczenia, narzucone normy postępowania, dzięki czemu są w stanie przewidzieć przebieg zabawy, choć nie znają jej efektu końcowego.
c) Podział zabaw ze względu na sposób prowadzenia (R. Caillois):
- agon - opierają się na współzawodnictwie, są to wszelkiego rodzaju gry opierające się na współzawodnictwie grup i jednostek. Nagrodą jest tu bycie najlepszym. W sytuacji lekcyjnej będą to wszelkiego rodzaju konkursy (np. kto najlepiej zna lekturę..., kto bezbłędnie napisze..., kto ułoży najwięcej wyrazów... itd.).
- alea - opierają się na działaniu przypadku. Reguły ograniczają się do ustalenie porządku graczy. Na lekcjach tego typu zabawy nie mają zastosowania.
- mimikra - polega na szeroko rozumianym naśladowaniu. Są to wszelkiego rodzaju zabawy tematyczne, odgrywanie roli, tworzenie wymyślonej sytuacji traktowanej serio i z powagą. Chyba najczęściej wykorzystywane na lekcjach języka polskiego. Na ich zasadach opierają się gry dramatyczne, improwizacje, inscenizacje, wcielanie się w role, odtwarzanie stanu psychicznego bohaterów.
- ilinx - zabawy, których celem jest oszołomienie, stan ekscytacji emocjonalnej spowodowanej na przykład szybkim ruchem, wirowaniem, nagłym opadaniem. W praktyce szkolnej raczej rzadko: są to głównie działania ruchowe w klasach młodszych.
3. Znaczenie zabaw w rozwoju osobowości dziecka.
Jest to podstawowy sposób poznawania otoczenia i doskonalenia tym samym własnych poznawczych możliwości. Zabawy tematyczne skupiają kilku uczestników przez, co rozwijają zdolności empatii. Kształtują się zdolności podporządkowania własnej aktywności i impulsywnych dążeń zewnętrznym wymaganiom i prawidłom. Rozpoczyna się przygotowanie do podejmowania decyzji. Socjalizujący aspekt zabawy przygotowuje do pełnienia określonych ról społecznych w późniejszym życiu. Spełnia funkcję: poznawczą, edukacyjną, socjalizującą.
4. Propozycje autora - zabawa w tekście.
- utwory, gdzie opis zabawy stanowi temat utworu, np. dzieła Marii Konopnickiej, gdzie dziecko przedstawione jest w zabawie ruchowej, typowej dla najmłodszych, którzy wszelkiego rodzaju ekspresją wyrażają siebie.
- wiersze odwołujące się do wspólnoty kodu - dziecięcych zabaw słownych, np. Tuwim, Ratajczak, Przyboś. Jednocześnie zabawa ta może przerodzić się w grę znaczeniami (uczniowie poznają związki między warstwą brzmieniową a znaczeniową).
5. Propozycje nauczyciela - zabawa z tekstem.
a) konkursy - kto najlepiej zna tekst? Uczniowie w grupach układają pytania dotyczące elementów świata przedstawionego. Odtwarzanie znajomości tekstu.
b) zabawy manipulacyjne - porządkowanie fragmentów tekstu. Układanie ciągów fabularnych. Uczniowie otrzymują na pociętych kartkach tekst kilku opowiadań, podzielonych według wydarzeń i przemieszanych ze sobą. Zabawa polega na wybraniu fragmentów odpowiadających sobie ze względu na logikę fabularną.
c) tworzenie książeczek obrazkowych. Wyodrębnianie wydarzeń. Uczniowie ilustrują fragmenty wybranego dłuższego tekstu, tytułują je.
d) układanie historyjek obrazkowych
e) wypełnianie pustych miejsc narracyjnych.
6. Przykładowe formy pracy:
a) inscenizacje fragmentów, krótszych tekstów w całości;
b) improwizacje - wcielanie się w bohatera, monolog wewnętrzny;
c) improwizacje dialogu bohaterów - konfrontacja punktów widzenia,
d) Improwizacje połączone z autoprezentacją (zgadnij kim jestem),
e) sąd nad bohaterami,