5.2 BLOKADY FUNKCJONALNE PRAWIDŁOWEGO ROZWOJU
Rozwój nieprawidłowy przebiega według tego samego schematu jak rozwój prawidłowy. Różnica polega na tym, że w rozwoju nieprawidłowym brakuje wielu niezbędnych składników m.in. takich jak: prawidłowe napięcie posturalne, automatyczne wzorce postawy i ruchu, czyli reakcje nastawcze, równowagi i obronnego podporu.
Dziecko uczy się kompensować brakujące składniki. Stopniowo zaczyna usztywniać się lub nieprawidłowo ustawiać poszczególne część ciała dla utrzymania równowagi. Im bardziej dziecko usztywnia się w nieprawidłowych pozycjach, tym mniejsze są szanse na rozwój reakcji nastawczych, zapewniających prawidłowe ustawienie głowy i tułowia oraz wyrównanie posturalne stanowiące bazę dla rozwoju reakcji równowagi.
Stopniowo rozwijają się u dziecka typowe wzorce patologicznej kompensacji, które stają się blokadami prawidłowego rozwoju. Blokady te (zwane też potocznie blokami), są kombinacją wpływu patologicznych synergii i tonicznych odruchów postawy oraz nieprawidłowej dystrybucji napięcia mięśniowego i braku dysocjacji między poszczególnymi częściami ciała.
Blokady określane są jako „kamienie milowe” rozwoju nieprawidłowego, gdyż utrudniają - blokują - rozwój prawidłowy [48]. Stanowią one pewnego rodzaju usztywnienia i ograniczenia w wykonywaniu ruchu, w związku z czym dzieci -- aby zapewnić sobie możliwość ruchu rozwijają dodatkową kompensację poniżej punktu blokady.
Blokady i wynikające z nich kompensacje pogłębiają proces nieprawidłowego rozwoju i powodują wiele ograniczeń funkcjonalnych [30,31]. Dotyczą najważniejszych punktów ciała - głowy i szyi, obręczy barkowej oraz biodrowej. Mogą ujawniać różne kompensacje oraz ograniczenia funkcjonalne zależnie od stopnia i miejsca uszkodzenia mózgu, a także od motywacji i inteligencji dziecka.
5.2.1. Blokada głowy i szyi
Blokada ta zawiera dwie składowe:
nadmierny wyprost szyi - odgięcie głowy
asymetryczne ustawienie głowy i szyi
Blokada szyi uniemożliwia prawidłową kontrolę głowy w przestrzeni i wpływa na nieprawidłowy rozkład napięcia w innych częściach ciała. Dziecko nie ma możliwości symetrycznego ustawienia głowy oraz kontroli głowy przy współpracy prostowników i zginaczy szyi.
Kompensacja polega na wysokim uniesieniu barków umożliwiającym patologiczną stabilizację (fiksację), głowy, ale utrudniające swobodne ruchy głowy w przestrzeni co oznacza brak dysocjacji ruchów głowy i barków.
Blokada szyi i kompensacja poprzez wysokie uniesienie barków prowadzi do następujących ograniczeń funkcjonalnych:
trudności z kontrolą oczu, brak rozwoju płynnych ruchów oczu, trudności w spoglądaniu wzdłuż linii środkowej ciała i kierowaniu gałek ocznych w dół, trudności w oddzieleniu ruchów oczu od ruchów głowy, brak zbieżności funkcjonalnej oczu
utrwalenia nieprawidłowej pozycji głowy w przestrzeni w wyniku błędnej informacji z proprioceptorów mięśni karku i zniekształconej informacji ze źle ustawionych gałek ocznych
nieprawidłowych funkcji ruchowych języka i warg - w wyniku tendencji odgięciowej usta są otwarte, język ustawiony w nieprawidłowej pozycji, nie jest właściwie spionizowany - powstają trudności w zamykaniu ust, ssaniu, przenoszeniu pokarmu, połykaniu, a także w żuciu, a w przyszłości w wytwarzaniu dźwięków mowy
uniesienie barków (a więc także łopatek), uniemożliwia rozwój poprawnej stabilizacji obręczy barkowej niezbędnej do prawidłowego funkcjonowania kończyny górnej
braku kontroli głowy i tułowia w linii środkowej stwarza możliwość zdominowania dziecka przez ATOS i utrwalenia asymetrii
asymetrii głowy i tułowia co zaburza pracę kończyn górnych w linii środkowej ciała, a także jej przekraczanie, utrudniające budowanie właściwego schematu ciała oraz koordynacji bilateralnej
trudności w czynnościach samoobsługi z powodu braku koordynacji pracy obu kończyn górnych
5.2.2 Blokada obręczy barkowej
Ten rodzaj blokady cechuje:
wysokie uniesienie barków i ustawienie łopatek w protrakcji lub retrakcji
nieprawidłowe napięcie obręczy barkowej i brak stabilizacji łopatek oraz brak dysocjacji między łopatką i ramieniem, co powoduje ograniczenie funkcjonalne kończyn górnych - brak pełnego zginania ramienia, rotacji zewnętrznej i przywodzenia horyzontalnego
ograniczenie ruchów antygrawitacyjnych w stawie barkowym spowodowane nieprawidłową stabilizacja łopatek, brak kontroli stawów łokciowych oraz brak kontroli pracy rąk
zaburzenie rozwoju koordynacji oko - ręka oraz trudności w przekraczaniu linii środkowej ciała
sięganie przy użyciu synergii wyprostnej z zaciśniętą dłonią - ułatwianie sięgania przez włączenie STOS
brak rozwoju ruchów rotacyjnych obręczy barkowej, a w konsekwencji brak rozwoju ruchów rotacyjnych tułowia
5.2.3. Blokada obręczy biodrowej
Charakterystyczne jest tutaj:
ustawienie miednicy w przodopochyleniu zarówno w leżeniu przodem jak i tyłem
brak naprzemiennych ruchów miednicy i kończyn dolnych
przodopochyleniu miednicy towarzyszy zazwyczaj początkowo w leżeniu przodem zgięcie, odwiedzenie i rotacja zewnętrzna bioder (są jednak dzieci, które od początku prezentują patologiczny wyprost obu kkd.)
w pozycji na plecach nie rozwija się antygrawitacyjne unoszenie miednicy, nie pojawia się także antygrawitacyjne zginanie ani też odwodzenie i przywodzenie w stawach biodrowych
brak kontroli miednicy i jej ustawienie w przodopochyleniu nie pozwalają na doświadczanie bocznego przenoszenia ciężaru ciała, a to z kolei zaburza rozwój reakcji nastawczych i wywołuje lokomocję bez rotacji
Kompensacja polega na:
obniżeniu środka ciężkości, tzn. zgięciu bioder i kolan oraz przywiedzeniu i rotacji wewnętrznej kończyn dolnych obserwowanych w pozycji czworaczej, klęku, staniu i podczas ruchów lokomocyjnych w tych pozycjach
narastaniu wzmożonego napięcia kończyn dolnych
staniu na palcach lub koślawieniu stóp i chwytaniu palcami podłoża w pozycji stojącej
braku możliwości samodzielnego siedzenia, gdyż brakuje zrównoważenia miednicy w pozycji pośredniej i dziecko próbuje skompensować przodopochylenie miednicy przez znaczną kifotyzację całego ciała łącznie z ustawieniem miednicy w tyłopochyleniu - kompensacja taka powoduje, że zginacze są coraz bardziej napięte i ostatecznie to ich napięcie stanowi podstawowy problem dziecka (spastyczność zgięciowa)
poruszaniu się sposobem „kangurowym” w pozycji czworaczej
Ograniczenia funkcjonalne
brak prawidłowego przenoszenia ciężaru ciała, zła kontrola kończyn dolnych powodują znaczne utrudnienie podczas zmian pozycji i podczas lokomocji - ruch jest nieharmonijny, nieefektywny
przykurcze i deformacje w obrębie kończyn dolnych (np. przykurcze zgjęciowe bioder i kolan, przeprosty kolan, koślawość stóp)