ROZDZIAŁ XIII

ODPOWIEDZIALNOŚĆ PRAWNA

1. Pojęcie i ogólne zasady odpowiedzialności prawnej

Odpowiedzialność jest nie tylko kategorią prawną, ale także moralną, religijną, polityczną. Odpowiedzialność łączy się z ponoszeniem następstw własnych , niekiedy cudzych zachowań.

Odpowiedzialność prawna polega na obowiązku ponoszenia przewidzianych przez prawną normę sankcjonującą negatywnych skutków zachowań sprzecznych z dyspozycją sankcjonowanej w warunkach określonych przez hipotezę. Odpowiedzialność ponosić można za własne zachowania, a także zachowania cudze (innych podmiotów prawa).

Istnieje kilka rodzajów odpowiedzialności prawnej, dwa najważniejsze to:

• odpowiedzialność karna - dotyczy ona ludzi (os. fizycznych), odpowiadać można tylko za własne czyny,

• odpowiedzialność cywilna - dotyczy ona osób fizycznych i osób prawnych, a także jednostek organizacyjnych, które nie mają osobowości prawnej, lecz mają prawo występować samodzielnie w obrocie prawnym. Istnieją dwa typy odpowiedzialności cywilnej:

• odpowiedzialność z tytułu deliktu - czyli czynu niedozwolonego - za szkodę powstałą w następstwie naruszenia zakazu lub nakazu np. zniszczenie cudzej rzeczy,

• odpowiedzialność z tytułu niewykonania lub nienależytego wykonania obowiązku powstałego na podstawie czynności prawnej np. zawarcie umowy.

Inne rodzaje odpowiedzialności prawnej:

• służbowa - ponoszona przez pracowników wobec pracodawcy z powodu naruszenia obowiązków związanych z wykonywanymi czynnościami służbowymi,

• parlamentarna (polityczna) - ponoszoną solidarnie przez rząd lub indywidualnie przez jego członków wobec Sejmu z powodu niezgodności działania władzy wykonawczej z wolą parlamentu,

• konstytucyjna - najwyższych funkcjonariuszy państwa (prezydent, ministrowie) za czyny niezgodne z konstytucją lub ustawami.

2. Przesłanki odpowiedzialności prawnej na przykładzie odpowiedzialności karnej

W zależności od rodzaju odpowiedzialności prawnej różne są jej przesłanki np.:

• popełnienie czynu zabronionego przez ustawę karną,

• dokonując czynu konieczne jest posiadanie swobody wyboru zachowania,

• odpowiedni stan zdrowia psychicznego i rozwoju psychicznego w momencie popełnienia czynu,

• musi istnieć związek przyczynowy - między działaniem a skutkiem,

• czyn dokonany został w stanie winy, istnieje wina:

• umyślna - gdy sprawca ma zamiar dokonać czynu zabronionego,

• nieumyślna - gdy sprawca nie mając zamiaru popełnienia czynu zabronionego, popełnia go jednak na skutek niezachowania ostrożności wymaganej w danych okolicznościach,

3. Fikcja powszechnej znajomości prawa

Nieznajomość prawa szkodzi - ignorantia iuris nocet, nieznajomość prawa nie usprawiedliwia - ignorantia iuris non exculpat. Współczesne ustawodawstwa stoją na stanowisku, że należycie ogłoszone akty normatywne są powszechnie znane. Fikcja powszechnej znajomości prawa jest założeniem kontrfaktycznym.