Doradztwo rehabilitacyjne - ćw. 03-04-2004

T: Postawy wobec osób niepełnosprawnych.

Postawy wobec osób o niepełnej sprawności są dowodem pozytywnego lub negatywnego stosunku do tych osób i wyrażają się w formie:

• reakcji formalnych

• reakcji nieformalnych

• reakcji werbalnych

• reakcji niewerbalnych.

Postawy wobec osób niepełnosprawnych zależne są w dużej mierze od reakcji na nową sytuację życiową.

Wyróżnia się 2 rodzaje reakcji:

• reakcje oznaczająca przystosowanie (wymagają zmian w systemie norm i wartości)

• reakcje oznaczające brak przystosowania a tym samym nie przywracające utraconej sprawności -wiążą się z trwałą frustracją.

Wśród reakcji na frustrację wyróżnia się:

• agresję (skierowaną na zewnątrz i na wewnątrz)

• regresję

• represję

• fiksację.

Postawy wobec osób niepełnosprawnych - od pełnej tolerancji i traktowania na równi ze zdrowym do całkowitego braku tolerancji łącznie z dążeniem do usunięcia z kręgu ludzi zdrowych.

Negatywne postawy otoczenia wobec inwalidów uzasadniane są:

• trudnościami inwalidów przy wykonywaniu szeregu „normalnych czynności”

• niechęcią estetyczno - seksualną

• napięciem i skrępowaniem w obcowaniu z inwalidami

• nietypowością inwalidów

• przypisywaniem inwalidom negatywnych cech emocjonalnych i charakterologicznych

• niemożnością nawiązania kontaktu emocjonalnego z inwalidą

• lękiem przed nabyciem kalectwa

• cierpieniem wywołanym wczuciem się w sytuację inwalidy

• obawą przed ciężarem będącym odpowiedzialnością w przypadku utrzymywania kontaktów z inwalidą (np. obawa przed małżeństwem z inwalidą)

• lękiem przed zranieniem lub dziedzicznością

• poczuciem winy wobec inwalidy „ja jestem zdrowy”.

(B. Tobiasz - Adamczyk, 2000)

Naznaczanie społeczne (etykietowanie)

Jest to reakcja społeczna polegająca na nadaniu komuś etykiety, np. epileptyk czy chory psychicznie.

Dewiacja pierwotna: zachowanie niezgodne z przyjętymi normami, zachowanie łamiące normy.

Dewiacja wtórna: wynik procesu etykietowania danej jednostki jako dewianta, w wyniku którego jednostka ta przyjmuje przypisany jej status dewianta.

Dewiacja pierwotna (złamanie normy społecznej)

Choroba ostra

Proces etykietowania

Jednostka, która dopuściła się dewiacji pierwotnej, przyjmuje tożsamość dewianta i zachowuje się zgodnie z nią.

Diagnoza medyczna rozpoczyna proces etykietowania

Dewiacja wtórna

Choroba przewlekła

Choroby napiętnowane społecznie:

• uzależnienia

• homoseksualizm (inne zaburzenia sfery seksualnej)

• zaburzenia psychiczne

• AIDS, HIV

• wszawica

• gruźlica (dawnej)

• upośledzenia, kalectwa

• epilepsja.

Postawy społeczne wobec osób inwalidów

(H. Larkowa, cyt. za: B. Tobiasz - Adamczyk, 2000)

pozytywna - życzliwość, sympatia

UCZUCIOWA negatywna - niechęć do inwalidy (do widoku inwalidztwa)

pośrednia - współczucie, obojętność

pozytywna - akceptacja kontaktów z inwalidami, chęć utrzymania kontaktów

WOLICJONALNA negatywna - unikanie kontaktów z inwalidą, unikanie widoku inwalidztwa

pośrednia - niesienie pomocy, przyglądanie się

pozytywna - bardzo pozytywna ocena wartości inwalidy
(uznanie, podziw, szacunek)

INTELEKTUALNA negatywna - ujemna ocena cech inwalidy

pośrednia - ocena cech inwalidy częściowo pozytywna i częściowo negatywna

Trzy typy relacji pomiędzy osobami niepełnosprawnymi a społeczeństwem w zależności od miejsca, jakie wyznacza się osobom niepełnosprawnym.

• spontaniczna partycypacja - jest charakterystyczna dla społeczeństw rozwijających się (osoby niepełnosprawne są „widzialne”, jednak nie partycypują na równych prawach z resztą społeczeństwa)

• separacja -charakterystyczna dla krajów o przejściowym stopniu rozwoju (osoby niepełnosprawne są „niewidzialne”, przebywają albo w instytucjach zamkniętych albo w domu)

• integracja - występuje w krajach wysoko rozwiniętych, z dużą tradycją rehabilitacji społecznej dla osób niepełnosprawnych (osoby niepełnosprawne są „widzialne”, w pełni zdolne, dzięki licznym udogodnieniom technicznym do niezależnego życia w społeczeństwie). (A. Ostrowska, 1983)

Rola czynników demograficzno - społecznych w kształtowaniu się postaw wobec osób niepełnosprawnych:

• płeć -kobiety w większym stopniu niż mężczyźni przejawiają postawy pozytywne wobec osób upośledzonych zdrowotnie

• wiek - bardziej przychylną postawę wobec inwalidów wykazują osoby starsze, z doświadczeniem życiowym

• poziom wykształcenia - osoby z wyższym wykształceniem przejawiają bardziej pozytywne postawy

• religia - stwierdzono, że katolicy w wyższym stopniu przejawiają postawę tolerancyjną wobec kalectwa

• zawód - osoby wykonujące zawody wymagające specjalnych warunków fizycznych odnoszą się bardziej negatywnie do wszelkiego rodzaju niesprawności

• status społeczno- ekonomiczny - czynnik ten wpływa na postawę wobec osób upośledzonych tylko w odniesieniu do pewnych grup społecznych

• poprzednie doświadczenia - powodują bardziej pozytywne postawy.

Działania w zakresie zmiany postaw społecznych wobec osób niepełnosprawnych (inwalidów).

(B. Tobiasz - Adamczyk, 2000)

Zmiany w zakresie rehabilitacji - zależne od postępów medycyny i techniki:

• wypracowanie coraz lepszych i doskonalszych środków technicznych

• rozszerzenie i doskonalenie działalności instytucji medycznych; podnoszenie umiejętności i kwalifikacji zawodowych osób zajmujących się rehabilitacją inwalidów, doskonaleniem systemu opieki.

Zmiany w zakresie polityki społecznej - kształtowanie się świadomości społecznej:

• osoby niepełnosprawne przed powrotem do środowiska powinny być przygotowane do nowej sytuacji życiowej i świadome swoich ewentualnych ograniczeń

• zmierzanie do zwiększenia społecznych kontaktów

• zapewnienie jak najlepszych materialnych warunków życiowych

• stałe doskonalenie przepisów prawnych

• uczestniczenie rodzin i innych osób mających bliski kontakt psychiczny z inwalidami, w programie rehabilitacji społecznej

• organizowanie specjalnych programów społecznych, mających na celu rozszerzenie opieki społecznej i wciągnięcie osób niepełnosprawnych do życia w szerszym środowisku poprzez likwidowanie barier psychicznych, ekonomicznych, kulturowych i społecznych

• duża rola środków masowego przekazu - zwalczanie stigmy, walka z uprzedzeniami, ze stereotypami.

Integracja społeczna i zawodowa jednym ze sposobów pomocy osobom niepełnosprawnym.

• pozwala niepełnosprawnym być osobą wśród innych

• ma zastosowanie do wszystkich sfer życia: rodzinnego, kształcenia ogólnego i zawodowego, pracy, czasu wolnego, aktywności społecznej i politycznej itp.

• wyraża zdolność do uznania godności osoby niepełnosprawnej oraz jej prawa do uczestniczenia we wszystkich sferach życia

• celem przygotowania do normalnego życia w otwartej społeczności, do pełnienia różnorakich ról w życiu rodzinnym, zawodowym i społecznym

• uzależniona od postaw społeczeństwa wobec niepełnosprawności i idei integracji, wychowania dzieci i młodzieży do akceptacji ludzi niepełnosprawnych, polityki oświatowej.