Etyka

Wykład #1 (16.02.2005)

Bibliografia

• Tadeusz Ślipko - „Zarys etyki ogólnej”

• Tadeusz Styczeń - „ABC etyki”; „Wprowadzenie do etyki”

• Karol Wojtyła - „Elementarz etyczny”

• Andrzej Szołtysek - „Pogadanki z etyki”

• Jacek Woroniecki - „Katolicka etyka wychowawcza”

• K. Bourke - „Historia etyki”

• A. McIntyre - „Krótka historia etyki”

Nauka - musi posiadać przedmiot badania, aspekt, metodę i cel. Trzeba wiedzieć co się bada, pod jakim kontem, czym się daną rzecz/zjawisko bada i dlaczego.

Nauka - to zespół czynności zmierzających w uporządkowany sposób, do osiągnięcia wiedzy. Uporządkowany zbiór zdań lub pytań zawierający intersubiektywną wiedzę, dającą się kontrolować.

δια-τι

Wiedza to nie od razu nauka, nauka to wiedza poparta doświadczeniem. Możę być kontrolowana.

Wiedze zdobywamy przez poznanie, a poznanie dzielimy na:

• nienaukowe - δοξα (DOKSA) - tylko powierzchowne, nie prowadzi do nauki, nie odkrywa się niczego nowego.

• naukowe - επιστημη (EPISTEME) - poznanie głębsze.

Epistemologia - nauka o poznaniu

Etyka - nauka o zasadach moralnych, o zachowaniu człowieka.

Etyka

• nauka o zasadach postępowania

• normy postępowania ludzi

Przedmiot etyki - postępowanie człowieka

Etyka bada postępowanie człowieka pod kątem zasad, norm. Zasady oscylują koło moralności

Cel badania

Metoda - dedukcja

Etyka - określa granice pomiędzy dobrem i złem

Etyka - nauka filozoficzna, która ustala moralne podstawy i reguły ludzkiego działania przy pomocy wrodzonych zdolności poznawczych człowieka (Ślipko)

Etyka - dyscyplina filozoficzna obejmująca zespół zagadnień związanych z określeniem istoty powinności moralnej (dobra bądź zła moralnego), z determinacją jej szczegółowej treści (słuszności), ostatecznym wyjaśnieniem faktu powinności moralnej działania oraz genezą zła (upadku) moralnego i sposobami jego przezwyciężenia.

Etyka opiera się na powinności, niema w niej przymusu.

Schemat nauk:

Teologia
Filozofia
Nauki formalne (metanauki)
n. przyrodnicze	n. humanistyczne
Fizyka Matematyka Biologia Chemia Geografia	Historia Psychologia Socjologia Lingwistyka Ekonomia

Meta - poza, ponad

Metanauka - nauka o naukach, ponad nauką (ALE NIE NADPRZYRODZONYCH!!), nauka sformalizowana

Nauka:

• przedmiot

• aspekt

• metoda

• cel

filein - umiłowanie, więź, przyjaźń

sofia - mądrość

filozofia

Filozof (umiłował mądrość) - poszukiwacz, ktoś kto chce pozna więcej i głębiej, jest w więzi z mądrością

Filozofia - stawia pytanie o wszystko. Umiłowanie mądrości, ale nie nauki.

Pyta o principia - pierwsze zasady, podstawy

Pyta o początek - skąd się bierze świat, jakie są jego korzenie, sutak wszystkiego w obszarze rozumu człowieka

Teolog - wychodzi 2 kroki dalej poza filozofie

Filozof, mędrzec, wie jak żyć

Naukowiec wie dużo, ale nie potrafi się tym posługiwać.

Filozofia - mistyka, etyka, epistemologia, historia filozofii, estetyka

Etyka ogólna - dlaczego człowiek powinien czynić dobro

Etyka szczegółowa - czy człowiek może zabić

Moralność - pewne zasady, normy ale te dobre, moralny czyli dobry, słuszny

Nauka o moralności - etologia - opisuje życie moralne, nauka o obyczajach, o etosie

Etyka - określa co dobre, a co złe, do życia moralnego podchodzi w sposób normatywny a nie opisowy, określa normy i je uzasadnia, nauka, zbiór twierdzeń

Moralność - jest dziedziną życie wiąże się z działalnością człowieka, życie ludzkie, człowiek działając(żyjąc) tworzy moralność działania moralnie dobre, lub złe postępuje moralnie lub nie.

Moralność - życie ujęte w świetle będącego słusznym lub nie.

Czyn jest konkretny, indywidualny a etyka jest ogólna

Problem w etyce jak ogólne zasady przełożyć na indywidualne działanie (potrzeba rozumu)

Moralnie słuszny - dobry

Niemoralny - zły

Skąd się biorą normy, zasady?

3 źródła moralności

Normy moralne powstały w procesie dialogu ludzi, co zrobić, by było nam lepiej

Możemy doszukiwać się norm w:

• religii

• obyczajach

• wychowaniu

• prawie

• przyzwoleniu społecznym

• autorytetach

• radio, telewizja, internet

Eetologia - opis moralności

etyka - uzasadnia i tworzy normy moralne, wg któych mamy postępować

Edajmonizm

Arystoteles - starożytna gracja, IV w p.n.e., ur w Staginie. Nazywają go stagirytą, folozof, w atenach zostaje uczniem Platona, w szkole platońskiej, kształci ię w duchu bytów idealnych. Gdy Kreon przejął szkołę, Artystoteles odszedł z niej, został wychowawcą Aleksandra na dworze Filipa Macedońskiego, między nim a Aleksandrem był konflikt poglądów.

Arystoteles - stoi na straży czystj kultury greckiej (grek - panuje, nie grek - niewolnik)

Aleksander - barbarzyńców stawia na takim samym poziomie jak greków, mają równe prawa, miesza kulture grecką z innymi kulturami

Arystoteles odchodzi od Aleksandra, obok Akademii Platona zakłada swoją własną szkołę, nurt filozofii realistycznej pozostawia wiele pism(przyrodniczych, społecznych, metafizycznych)

Dzielił nauke na 3 części:

Teoris - teoria - (fizyka, matematyka, filozofia)

paktis - praktyka - (ekonomia, polityka, retoryka, etyka)

pojesis - poetyka - (nauki artystyczne, rzemiosło)

Podział zależy od stopnia abstrakcji przedmiotu nauki.

Najmniej abstrakcyjna jest fizyka (fizis - nauka)

Filozofia - zajmuje się bytem, to metafizyka, a byt to to co jest

Etyka - nauka o dobrym działaniu jednostki

Polityka - nauka o dobrym działaniu ogółu, działanie dla pożytki publicznego

Ekonomia - dobre zachowanie gospodarstwa domowego

Etyka Arystotelesa:

• napisał dwie: nikomahejska i

• is tei “etyka wielka”

Arystoteles opiera swoją filozofię o myślenie przyczynowo-skutkowe, więc jesteśmy w stanie wykazać całe łańcuchy działań przyczynowo-skutkowych.

Motywem działania jest dobro, bo przez swoe działanie dochodzimy do niego.

Dobro - dobro pciąga, tzn. Dobro to to co wybiera nasza wola, bo efekt działania zawsze postrzegamy jako dobro, w takim układzie zło nie istnieje.

Człowiek zawsze podejmuje działanie pod wpływem dobra

Arystoteles podzielił ludzi na 3 grupy:

• prymitywnych - poświecają życie na używanie (cielesne)

• którzy poświecają życie aktywności politycznej

• którzy swoje życie poświecają na komplementację teoretyczną

Mamy różne małe cele, które podporządkowują się celowi głównemu. Poprzez nie docieramy do celów wyższych , głównym celem człowieka jest osiągnięcie szczęcia.

Cele partykularne - te małe

Pytanie: czy szczęście możę stać się podstawą do życia moralnego?

Dobro - cel wszelkiego dążenia, działania aby osiągnąć szczęście. Szczęście wg Arystotelesa to życie, powodzenie w nim. To coś duchowego co przyczynia się do powodzenia w życia.

Działalność etyczna (arete = cnota moralna) - trwała dyspozycyjność wew do czynienia dobra np. Rozsądek, prawdomówność, realizowanie, świadome wykorzystywanie tych cnót. Sprowadza do najwyższego stopnia szczęścia.

Arystoteles mówiąc o działaniu człowieka:

a) praca zabawa czyli mechaniczne zachowanie za pomocą którego możę dojść się tylko do szczęścia pośredniego --> dobra materialne - nie są szczęściem ostatecznym (aby sprawiła nam przyjemność)

b) działanie typowo teoretyczne - działanie naszego rozumu, kompleksacja (najwyższa) pawdy o bycie najwyższym

Skąd bierze się wszystko wg Arystotelesa:

• a <-- b <-- c <-- d ....  rzeczywistość jest zdolna do obięcia rozumem, logiczny ( niejest rozumne!

• A <-- b

/\ \/

c <-- d

czyli byt A jest przyczyną dla samego siebie

• a <-- b <-- c <-- d ..... pierwsza przyczyna (rodzaj bytu, który niema przyczyny swojego istnienia,

(byt materialny) (byt duchowy) a jest przyczyną innych bytów)

Absolut - najwyższy, najdoskonalszy, transparentny, niemusi być osobą. Bóg jest Absolutem, ale nie każdy Absolut jest Bogiem

Czyn jest moralnie słuszny gdy uszczęśliwia swojego sprawcę - reguła eudajmonizmu, w swej istocie jest egoistyczny, bo powoduje niszczenie innych osób. Eudajmonizm jest sposobem unieszczęśliwienia innych. Człowiek ma prawo do szczęścia, bądź środki są problemem (nie usprawiedliwia mnie, nie sprawia że mój czyn jest moralny), bądź czyn jest to nasze “szczęście”

Jeśli czyn jest moralny usprawiedliwia szczęście (o ile mój czyn jest moralny --> sposób dojścia do szczęścia, mam moralne prawo do niego dojść)

Hedonizm - doznawanie (???) sobie przyjemnośći

Utylitaryzm = użyteczny

Zasada eudajmonizmu - zasada etyczna

Deontonomizm --> deontologia - czyn moralny jest wynikiem spełnienia jakiejść normy.

Moralność - czyn wynika z pewnego rozkazu

Immanuel Kante - urodzony w Królewcu, umarł w Królewcu, stworzył przedostatni wielki system filozoficzny, twierdzą niektórzy, że filozofia zaczyna się od Kanta, położył kamień milowy filozofii.

Uczył się, wykładał, był rektorem, dziekanem uczelni w Królewcu, bardzo dokładny w wieku 60 lat wpadł na koncepcję swojej filozofii, na podstawie lektór Huma, negatywny stosunek do filozofii i stworzenie nowej, własnej. Szuka sądów powszechnych. Dzieli rozum na teoretyczny i praktyczny. Jego zdaniem nasz rozum może zrozumieć tylko to, co sam wytworzy. Jego zdaniem człowiek wchodzi w kontakt z rzeczą i nasz umysł wytwarza pewną idee, człowiek więc poznaje idee danej rzeczy, idee stworzoną przez siebie. Jaki jest śwat --> taki jakie są moje idee. Prawda jest zgodnością / uzgodnieniem poznania intelektualneo i rzeczy. Człowiek odczytuje prawdę

Prawda - zgodność tego co ja poznałem z rzeczą którą poznawałem

Kant --> zamieć rzecz i poznanie w definicję wtedy rzecz jest dostosowana do człowieka, człowiek jest kreatorem prawdy.

Kant szukał prawa powszechnego i koniecznego - i znalazł sądy a piori

Podstawy: obowiązek i prawa moralne

a priori - niezależny od doświadczenia, wynikający z rozumu.

A posteriori - wynikający z doświadczenia, z empirii - to co płynie z tego może być praktyczną regułą, ale nie prawem moralnym. Wola jest dobra nie ze względu na wyniki, ale sama w sobie ze względu na “chcę”, to “chcę” jest dobre.

Moralna wartości czynu nie leży w skutku, więc nie leży w żadnej zasadzie postępowania, a więc to co wynika z woli jest dobre. Dobro wynika z prawa, które znajdę w sobie, które wynika z mojej dobrej woli.

Prawdę znajdziemy w sobie, w swoich ideach, więc prawo jak postępować znaduje w sobie.

“Nie powinienem nigdy tworzyć postaw a tylko tak aby móc chcieć aby moja maksyma stała się powszechnym prawem”

Imperiatyw kategoryczny Kanta - postępuj tak, jakbyś chciał, żeby wszyscy postępowali

Kant - “dwie rzeczy mnie zachwycają, niebo gwiaździste nademną i prawo moralne we mnie”

Rozum musi być wolny, jak ja go pytam “dlaczego”, to go ograniczam, a tego roć nie mogę.

Dlaczego? --> dlatego....

Deontonomizm - czyn jest moralnie słuszny wtedy, jeżeli wynika z jakiegoś rozkazu/nakazu

Nakaz --> imperatyw kategoryczny.

Deontonomizm występuje w dwóch wersjach:

a) heteronomizm: wersja w której wskazujemy na jakiś autorytet zewnętrzny, który formułuje nakazy

b) autonomizm - ja sam jestem sobie nakazodawcą, sam tworze normy

Norma niejest słuszna, dlatego że jest normą, żę ktoś się pod nią podpisał, ale dlatego, że jej realizacja jest realizacją dobra i tylko wtedy można się pod nią podpisać (autorytet)

Deontonomizm - bez odpowiedzi pytanie dlaczego niejest do przyjęcia, nie uzasadnia moralnośći postępowania.

Personalizm “etyka odnajduje samą siebie, gdy staje się orędziem o godności osoby”

“Osoba jest indywidualną substancją natury racjonalnej/rozumnej” - definicja VIIw

“Persona est indiwidua substantia rationalis naturae”

byt - to co jest jest bytem, konkret (TO drzewo)

konkret jest substancją.

W filozofii natura to nie przyroda, ale istota rzeczy, sedno, esencja

Cechy konstytutywne = natura, czyli istota to co określa że mamy do czynienia z tym a nie innym bytem

istotą osoby jest racjonalność, rozumność, osoba to coś więcej niż człowiek

Arystotles - początek to forma absolut, Bóg jest bytem osobowym.

Osoby = człowiek + Bóg (byty duchowe) <-- absolut w wersji Boga osobowego

Osoba to moralny absolut

Wrażliwość moralna = wrażliwość na godność osoby “nie chodzi o to by żyć, a o to by godnie żyć”

“nie można się za nikogo narodzić, ale można mu w tym pomóc, odnaleźć się na nowo”

^ duszpasterzowanie ^

urodzić się na nowo morlanie w dobrze, odkryć siebie w sobie.

Poznaj sameo siebie, swoje człowieczeństwo, gdy ceną godności jest śmierć, to jest to moralnie słuszne.

Wartość ludzi --> wartość każdego z osobna

“morderca jest bardziej pożałowania godny od swej ofiary”

“szczęśliwsza jest ofiara od swojego krzywdziciela”

“człowiek jest tylko trzciną, najwątlejszą w przyrodzie, ale trzciną myślącą”

Transcendencja - wywyższanie, bycie ważnym

“człowiek jako jedyny byt na świecie jest w stanie stwierdzić: ja jestem, to jest, to jest wszechświat, to jest prawda”

ale uznanie prawdy jest równoważne z przyjęciem jej, nie można jej odrzucić, odrzucając ją zaprzecza prawdzie

jeżeli stwarzam prawdę, to decyduje o tym co to dobro a co zło, pokłusa do stania się bogiem tkwi w ludziach, ale to pokusa, fałsz.

Nie żyje jeśli nie kocham.

Jedynie prawda wyzwala, wybierz prawdę, bo ona chce wolności.

Godność człowieka --> człowieczeństwo.

Być człowiekiem to posiadać godność

Godność osobista - wynika np. Ze stanowiska (godność nadana)

Godność osobowa - godność istotowo związana z osobą niezbywalną, wyzbyć się godności, to przestać być człowiekiem, najwyższa wartość każdej osoby

Każda osoba posiada godność, wartość, jest świętością, co jest osobą

Podstawy norm moralnych - w człowieku, w jego godności

Jak żyć? - tak, by nie naruszać godności osoby, każdej osoby.

^ Moralnie

Jak żyć? - moralnie - trzeba afirmować godność.

Realizacja godności osoby to realizacja dobra należnego osobie.

Rośliny wegetują, zwierzęta [cośtam], a tylko człowiek żyje, zna swoją wartość wynikającą z godności.

Ofiara jest szczęśłiwa, bo posiada swoją godność, zachowuje ją, agresor ją traci

gdy podniosę rękę na krzywidziciela, to nie różnię się niczym od niego.

Personalizm - w centrum stoi osoba.

Etyka - “powinienem, a nie muszę, ja chcę”

Dlaczego ja powinienem chcieć?

Peronalizm - umiłowanie człowieczeństwa jest podstawą czynów

Etyka:

indywidualna - dotyczy mnie

społeczna - dotyczy innych ludzi

Gdy widzę konflikt - muszę działać tak, by nie naruszyć godności żadnej z osób, także mnie samego.

Etyka - przedmioty: moralność, intencje moralne

Moralność - dodatnie lub ujemne działanie ludzkie

Etyka - zajmuje się moralnym obowiązkiem działania, kiedy moje działanie jest moralne, pomocą są wzorce moralne, które są postawą pozytywną, są dobre.

Przedmioty etyki:

a) materialny - to co bada (ludzkie działanie)

b) formalny - z jakiego punktu widzenia to bada (postawy człowieka w stosunku do norm moralnych)

Człowiek - moralny sprawca czynu

wartość moralna działania

podejście egzemplarystyczne - wg wzorców moralnych

norma moralna:

• ze wgzlędu na chęć osiągnięcia szczęścia

• ze względu na nakaz autorytetu

• ze względu na informacje godności

Personalizm: --> powinność, która jest w nas rodzi się bez względu na wpływwarunków zewnętrznych, może pojawiać się niezależnie od szczęścia, nakazu

powinienem odkrywa prawdę o rzeczywistości niezależną od podmiotu

jak postąpić? W oparciu o jaką normę?

Ostateczną decyzję podejmuje na podstawie dobra osoby (przykład z chorym przyjacielem)

w persolnalizmie niema poświęceń jednostki dla dobra ogółu, bo wtedy narusza się jej dobro - gdybyna to zezwolić, upadają wszystkie granice moralne

w etyce niema miejsca na demokrację (argument much)

nie tylko efekt działania jest ważny, ale jego motyw, dobro wspólne jest wtedy, gdy jest dobro każdej jednostki

dobro wspólne = suma dóbr pośrednich

Etyka - teoria powinności afirmacji osoby dla jej godności

czyn zgodny z normą moralną w aspekcie [niewiem] to czyn moralnie dobry.

Czyn zgodny z normą moralną w aspekcie przedmiotowej treści to czyn moralnie słuszny.

Czyn moralnie dobry i słuszny to czyn moralnie wartościowy.

---