Prawo formalne - proceduralne

D. 48, 17, 1 pr. (Marcianus cytuje rescriptum imp. Severa i Karakali) : Audiatur et altera pars. Niechaj będzie wysłuchana i druga strona.

• starożytna zasada prawna przytoczona przez Senekę Młodszego, tj. Licius Anneus Seneca (4 a.Ch. - 65 A.D.) w tragedii ,,Medea”, 2, 2, 199)

• D. 38, 17, 1 pr.(Marcianus libro secundo publicorum): Divi Severi et Antonini magni rescriptum est, ne quis absens puniatur: et hoc iure utimur, ne absentes damnentur: neque enim inaudita causa quemquam damnari aequitatis ratio patitur.

Gai 4, 107 : Bis de eadem re agere non licet. Nie wolno procesować się dwa razy w tej samej sprawie. Cfr. art. 199 § 1 pkt. 2 kpc, art. 17 § 1 pkt 7 kpk.

Gai 4, 107: Si uero legitimo iudicio in personam actum sit ea formula, quae iuris ciuilis habet intentionem, postea ipso iure de eadem re agi non potest, et ob id exceptio superuacua est; si uero uel in rem uel in factum actum fuerit, ipso iure nihilo minus postea agi potest, et ob id exceptio necessaria est rei iudicatae uel in iudicium deductae.

• Bis de eadem re agi non potest. Nie można procesować się dwa razy o to samo.

• Ne bis in idem. Nie dwa razy o to samo, tj. nie wszczyna się postępowania przeciw tej samej osobie w tej samej sprawie.

C. 3, 13, 2 (Imperatores Diocletianus, Maximianus): Actor sequitur forum rei. Dla powoda właściwy jest sąd pozwanego. Cfr. art. 27 § 1 kpc.

Tj. Iuris ordinem converti postulas, ut non actor rei forum, sed reus actoris sequatur: nam ubi domicilium habet reus vel tempore contractus habuit, licet hoc postea transtulerit, ibi tantum eum conveniri oportet. DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. ALEXANDRO. <A 293 PP. VI K. SEPT. AA. CONSS.>

C. Th. 2, 1, 4: IMPP. VALENTIN(IANUS) ET VAL(ENS) AA. AD TERENTIUM CORRECTOREM TUSCIAE. Actor rei forum sequatur ita ut, si senatores aliquid a provincialibus poscunt, eo, qui provinciam reget, cognitore confligant. Si vero provincialis non suscipiat, sed inferat actiones, p(raefecto) u(rbi) disceptante decertet. DAT. KAL. DEC. MEDIOL(ANO) DIVO IOVIANO ET VARRONIANO CONSS.

Etiam: Fragmenta Vaticana 325 - 326; Damasus, Regulae canonicae, reg. 65.

• Actor rei forum sequitur. Powód idzie do sądu [właściwego dla] pozwanego.

• Actor venire debet instructior quam reus. Powód powinien przyjść do sądu bardziej przygotowany niż pozwany.

D, 48, 19, 5 pr. (Ulpianus libro spetimo de officio proconsulis): Absentem in criminibus damnari non oportet. Nie należy skazywać za przestępstwo nieobecnego. Cfr. art. 382 kpk.

D, 48, 19, 5 pr. (Ulpianus libro septimo de officio proconsulis): Absentem in criminibus damnari non debere divus Traianus Iulio Frontoni rescripsit. Sed nec de suspicionibus debere aliquem damnari divus Traianus Adsidio Severo rescripsit: satius enim esse impunitum relinqui facinus nocentis quam innocentem damnari.

C. 3, 11, 2: Actor venire debet instructior quam reus. Powód powinien przyjść do sądu bardziej przygotowany niż pozwany. Etiam w prawie polskim.

Tj.: Quod ita constitutum iudicantes sentire debebunt, ut hac ratione non sibi concessum intellegant dandae dilationis arbitrium, sed eandem dilationem, si rerum urguentissima ratio flagitaverit et necessitas desideratae instructionis exegerit , non facile amplius quam semel nec ulla trahendi arte sciant esse tribuendam. DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. DICUNT: <A 294 D. XV K. APRIL. CC. CONSS.>

• Actore non probante reus absolvitur. Gdy powód nie udowodni swoich roszczeń, pozwany zostaje zwolniony (od zarzutu).

• Actori incumbit probatio. Przeprowadzenie dowodu spoczywa na powodzie.

• Favorabiliores rei potius quam actores habentur. Korzystniejszą [sytuację procesową] mają pozwani niż powodowie.

• Reus in exceptione actor est. Pozwany w zakresie zarzutu procesowego staje się powodem

D. 50, 17, 86 (Paulus libro septimo quaestionum): Agendo nemo causam suam facit deteriorem. Poprzez wystąpienie ze skargą nikt nie pogarsza swej sprawy. Cfr. 192 pkt 2 kpc

Tj. Non solet deterior condicio fieri eorum, qui litem contestati sunt, quam si non essent, sed plerumque melior.

D. 4, 8, 32, 21 (Paulus libro 13 ad edictum): Arbiter nihil extra compromissum facere potest. Arbiter nie może wykroczyć poza postanowienia umowy, na podstawie której został powołany. Cfr. art. 712 § 1 pkt 1 kpc.

Tj. Arbiter nihil extra compromissum facere potest et ideo necessarium est adici de die compromissi proferenda: ceterum impune iubenti non parebitur.

Zasada porzymska na podstawie C. 4, 30, 10: Facta non praesumuntur, sed probantur. Okoliczności faktycznych nie domniemywa się, lecz udowadnia. Cfr. art. 227 kpc.

Tj. (Imperatores Diocletianus, Maximianus): Adseveratio debitum solutum contendentis temporis diuturnitatis non excluditur. Nec huic obloquitur, quod exceptio non numeratae pecuniae certa die non delata querella prius evanescat, cum inter eum, qui factum adseverans onus subiit probationis, et negantem numerationem, cuius naturali ratione probatio nulla est, et ob hoc ad petitorem eius rei necessitatem transferentem magna sit differentia. DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. MUCAZANO.

• Contra facta non valent argumenta. Wobec faktów argumenty nie mają znaczenia.

• Facta probantur, iura novit curia. Okoliczności faktyczne udowadnia się, a prawo zna sąd.