Awangarda w literaturze i sztuce

AWANGARDA (w sztuce pojawia się ok. 1910 r.)

(z franc. avant garde - straż przednia):

• tendencje i trendy w sztuce początku XX wieku programowo odrzucające dotychczasową tradycję.

• Cecha charakterystyczna to poszukiwania odrębnego języka i środków wyrazu artystycznego oraz programowe odrzucenie sztuki naśladowczej - kopiowania rzeczywistości (realizmu).

• Termin stosowany również współcześnie dla określenia artystycznych eksperymentów i dzieł, które nie poddają się klasyfikacjom i wykraczają poza przyjęte schematy w sztuce

Pierwszy użył terminu awangarda

Henri Saint-Simon w 1825 r.

• Świat zewnętrzny przestaje obchodzić twórców. Każdy wybrany temat, jest tylko pretekstem do rozwinięcia jakiegoś dyskursu artystycznego.

• Oryginalność w sztuce staje się najwyższą, ale za to demokratyczną wartością. Dlatego w Europie pojawia się tak wielu genialnych twórców wyprzedzających swa epokę.

Nurty w awangardzie XX wieku

• kubizm,

• futuryzm,

• konstruktywizm,

• ekspresjonizm,

• sztuka abstrakcyjna (nieprzedstawiająca)

• dadaizm,

• surrealizm.

Podstawą estetyki awangardy jest HISTORYCYM - przekonanie, że historia wyznacza sens działania jednostek i grup społecznych.

-deindywidualizacja dzieła sztuki i procesu twórczego;

-przekonanie o postępującym rozwoju sztuki;

-kult maszyny i cywilizacji przyszłości

-społeczny i artystyczny radykalizm

Dzieło sztuki jest posłaniem i projektem nowej organizacji świata

FUTURYZM

• powstał ok. 1909 r. we Włoszech jako ruch środowisk literackich (Filippo Thomaso Marinetti 20.02.1909 r. w Le Figaro ogłasza Manifest futuryzmu).

Program futurystów:

• Kult dynamizmu życia współczesnego;

• Kult szybkości, techniki i maszyny;

• Gloryfikacja wojny, siły i zniszczenia.

• dołączają malarze Umberto Boccioni, Giacomo Balla, Carlo Carrà, Luigi Russolo, Gino Severini, Enrico Prampolini.

• Poeci: Aldo Pallazzeschi, Ardengo Soffici

• Architekt A. di Sant'Elia

Pierwsza wystawa futurystów luty 1912 w Paryżu.

Konstruktywizm

• powstał w r. 1913 w Rosji;

• Podstawowym wyróżnikiem konstruktywizmu jest stosowanie dyscypliny formalnej ograniczonej do prostych elementów geometrycznych: koła, trójkąta i linii prostej. Z założenia wzajemne oddziaływania tych form wywołują wewnętrzne napięcie wewnątrz obrazu.

• Celem konstruktywistów było poszukiwanie nowej ekspresji estetycznej, a metodą świadoma rezygnacja z prezentowania widzialnej rzeczywistości oraz odejście od skojarzeń ze światem przedmiotów.

• Uważali, że estetyka nie polega na dekoracji, lecz na znalezieniu funkcji przestrzeni i przedmiotu adekwatnej do istniejącej potrzeby [maszyny do mieszkania].

• Pierwszymi konstruktywistami w sztukach plastycznych byli Kazimierz Malewicz i Aleksander Rodczenko.

Bauhaus (1919-1932)

• Funkcjonalność oparta nie tylko na przesłankach mechanicznych (jak np. wymiary ciała człowieka), ale także psychologicznych. Potrzeby emocjonalne są uznane za równie ważne jak pragmatyczne.

• Znaczenie czynników społecznych (dobro i rozwój człowieka), uważane za ważniejsze niż wymogi czysto estetyczne, ekologiczne i techniczne.

• Odkrycie, że zorganizowana przestrzeń wpływa na działania i myślenia ludzi, stąd architekt to „projektant życia społecznego". Architektura reguluje też relacje między krajobrazem, przyrodą, techniką a człowiekiem. W projektowaniu uwzględnia się biologię, socjologię, psychologię, ergonomię.

• Wartość nowoczesnej architektury zależy tylko od ludzi. Społeczeństwo otrzymuje taką architekturę do jakiej dojrzało. Należy ludzi wychowywać do odpowiedniego odbioru. Idea wychowania przez sztukę.

• Wprowadzanie do formy architektonicznej warunków regionalnych, klimatów, krajobrazów i zwyczajów mieszkańców.

• Używanie powtarzalnych form, czyli standardowych elementów (prefabrykatów). Elementy powinny być tak wytwarzane, by umożliwiały powstanie różnych kombinacji. Starania o modularyzację.

• Powstaje pojęcie „technologicznego" lub „nietechnologicznego" użycia materiałów.

• Projektowanie jest nauką i sztuką. Jako nauka korzysta z metodologii socjologii i innych nauk o człowieku, określa cele funkcjonalne, stosuje metody matematyczne - jako dziedzina artystyczna wprowadza pomysł formalny i właśnie sztukę.

Ekspresjonizm

• Ekspresja (z łac.) to wyrazistość, siła oddziaływania dzieła na odbiorcę, na emocjonalną sferę jego psychiki.

• Początki: 1905 Drezno: powstałą grupa „Die Brücke”.

• Cechy charakterystyczne to deformacja i ostro malowywane kontury przedmiotów. Ekspresjonizm miał na celu wyrażenie uczuć artysty. Przeciwstawiał się naturalizmowi i mieszczaństwu. Wyraźna mimika w teatrze, w kinie kontrast barw.

• Konieczna jest „odnowa sztuki" (dzięki deformacji konkretnej rzeczywistości przedstawianej w dziełach uzyskuje się obraz realności „bardziej ludzkiej", co prowadzić ma do moralnej odnowy ludzkości)

• protest przeciw naturalizmowi i impresjonizmowi (kopiowaniu rzeczywistości), także tendencjom konstruktywistycznym sztuki Cezanne'a w imię skrajnego subiektywizmu w odczuciach i sposobach ich artystycznego wyrazu.

1. CECHY:

• stosowanie sugestywnego koloru, często w kontrastowych (dysonansowych) zestawieniach, użycie aktywnych faktur, eksponowanie graficznego szkieletu kompozycji, lapidarność formy, deformacja uwypuklająca brzydotę (antyestetyzm).

• niekiedy ważniejsza forma niż treść obrazu.

• pismo „Die Weissen Blätter": „Koncentracja, oszczędność, ogromna siła, starannie skomponowana forma, patos wyrażający wewnętrzne napięcie".

• egzaltacja, deformacja, paroksyzm.

Ekspresjonizm w kinie

• W niemieckim kinie ekspresjonistycznym istniały dwa nurty: nurt społeczno-psychologiczny i nurt fantastyczny

1. Nurt społeczno-psychologiczny określany w Niemczech mianem KAMMERSPFIELM - opowiadał o kłopotach, samotności, samobójstwach, obłędach i tragediach rodzinnych. Piętnował obojętność świata wobec ludzkich problemów. Cechowała go niewiara w człowieka.

2. Nurt fantastyczny - to najczęściej filmy grozy, spowite aurą tajemniczości, obłędu, z pojawiającymi się zjawami, koszmarami nocnymi i atmosferą opadającą na bohatera niczym sieć pajęcza.

Sztuka abstrakcyjna (nieprzedstawiająca)

• Dzieło abstrakcyjne stanowi całość oderwaną od świata. Niczego nie przedstawia ani nie naśladuje.

• Przedstawia odrębną rzeczywistość zbudowaną z brył, linii, barw i kształtów.

• Źródło inspiracji twórczej - intuicja

• Sztuka taka jest wyrazem wrażliwości i inwencji twórczej, wyraża ekspresję osobowości i emocje artysty

• W sztuce abstrakcyjnej zarysowały się 2 podstawowe nurty:

• abstrakcja geometryczna, polegająca na operowaniu różnorodnymi formami geometrycznymi

• abstrakcja organiczna, której są stosowane formy nieregularne sugerujące kształty organiczne (kubizm).

• Abstrakcja geometryczna jest wynikiem indywidualnych poszukiwań artystów. Nie jest przypadkowa, ale prezentuje formy elementarne poddane rygorystycznym regułom kompozycji.

DADAIZM

• Dadaizm - ruch w sztuce XX w., którego głównymi hasłami były dowolność wyrazu, zerwanie z wszelką tradycją i odrzucająca jakiekolwiek kanony swoboda twórczości.

• Nazwa ruchu wzięła się od słowa "dada", wybranego przez Hugo Balla na chybił trafił ze słownika Larousse'a i oznaczającego w języku francuskim drewnianą zabawkę, konika

• dadaizm powstał w 1916 r., w czasie I wojny światowej, jako reakcja na jej absurd i falę nacjonalistycznego szaleństwa, które ogarniało wówczas kraje Europy Zachodniej. W latach 1919-1921 zdołał przyciągnąć pewną uwagę twórców i publiczności, zwłaszcza we Francji, Szwajcarii, Niemczech i Stanach Zjednoczonych.

• W wyniku waśni między czołowymi przedstawicielami zanikł już w roku następnym.

• Ideologia dadaizmu była samounicestwiająca się - sztuka oderwana od tradycji, nie odwołująca się do wspólnoty pojęć między twórcą a jej odbiorcą, oparta na nonsensie, chaosie i zupełnej dowolności, na zdrowy rozum nie może istnieć.

• Dadaizm miał szokować i robił to skutecznie: dadaiści zbierali się w kawiarniach i klubach pisząc absurdalne „poezje", komponowali „muzykę hałasu", przedstawiali przedmioty codziennego użytku jako dzieła sztuki. Słynny jest obraz Marcela Duchampa będący reprodukcją Giocondy, której Duchamp dorysował wąsy i hiszpańską bródkę, po czym podpisał własnym nazwiskiem. \

• Wystawa Maxa Ernsta w Kolonii przyciągała uwagę czym innym - wchodziło się do niej i wychodziło przez ustęp.

SURREALIZM

• Przesłanki obrazowania surrealistycznego zawierało metafizyczne malarstwo G. de Chirico oraz twórczość dadaistów, z których wielu stało się surrealistami.

• Termin ten stworzył w 1917 Guillaume Apollinaire.

• W założeniach miał to być bunt przeciw klasycyzmowi, realizmowi, empiryzmowi, racjonalizmowi, utylitaryzmowi i konwencjom w sztuce.

• Teoretykiem tego nurtu był filozof i poeta Andre Breton.

• W malarstwie założeniem surrealizmu było „wyrażanie wizualne percepcji wewnętrznej". Artyści starali się wykreować obrazy burzące logiczny porządek rzeczywistości. Często były to wizje groteskowe, z pogranicza jawy, snu, fantazji, halucynacji, a odsunięcie od racjonalizmu.

• Duże znaczenie miał dla nich także element zaskoczenia, absurdu i nonsensu.

• Celem ich działania było zbadanie sfery podświadomości, uważali bowiem, że człowiekiem rządzą ukryte siły (według Junga i Freuda). Przypisywali ogromną rolę niepohamowanej wyobraźni.