Motoryczność
Motoryczność uznajemy jako podstawę i rdzeń całego systemu kultury fizycznej. Wielorakie formy tej motoryczności zajmują centralną pozycję w różnych programach szkolenia, w programach kursów, a przede wszystkim studiów w uczelniach wychowania fizycznego. Logiczne wydaje się traktowanie teorii motoryczności jako fundamentalnej dyscypliny w systemie naukowym.
Antropomotoryka jest autentyczną, swoistą, naturalną dyscypliną nauki o kulturze fizycznej bez jednoznacznej bazy nauk podstawowych. Operuje jednak swoimi pojęciami, ma swoją metodykę, swoje terminy, interpretacje w związku z tym stanowi jedną z podstawowych, najmłodszych dyscyplin w całym systemie naukowym. Antropomotoryka to dyscyplina nauki, która generalizuje całokształt wiedzy o motoryczności człowieka i to w jej bardzo skomplikowanych objawach oraz powiązaniach i zależnościach. W węższym zakresie to co nas najbardziej interesuje zajmuje się kompleksowym zjawiskiem motoryczności typowego dla obszaru kultury fizycznej, a więc zajmujemy się tym co MANIER nazwał kilkadziesiąt lat temu motorycznością sportową. Nie należy jednak tego pojęcia ograniczać do motoryczności związanej z wyczynem sportowym. Objawem ....................... w relacjach światowych pojęcie sport ma o wiele szersze znaczenie inż. To jest praktykowane w naszym obszarze kulturowym zwłaszcza w naszym kraju i sąsiednich.
Głównym przedmiotem antropomotoryki jest ruch, ale ruch pojmowany jako działanie, jako czynność motoryczna. W literaturze światowej spotykamy się częściej z pojęciem działanie, w polskiej literaturze za ocykologami głównie Tomaszewskim, który jest głównym prekursorem teorii czynności w naszym kraju przyjęło się pojęcie czynność motoryczna.
Czynność stanowi podstawowy składnik strukturalny obiektywnej rzeczywistości. To nas najbardziej interesuje: działanie ruchowe, czynność motoryczna.
Główne zadania antropomotoryki to zbadanie i wyjaśnienie ruchu w jego zewnętrznie postrzeganych przejawach jak też leżących u podstaw tych czynności tych przejawów mechanizmów i procesów wewnątrz organizmu. Procesów tych które warunkują skuteczność przebiegu czynności ruchowych. Problemy te ujmuje antropomotoryka zarówno wymiary statycznie, a więc chodzi tu o złożoność całej problematyki, o strukturę, klasyfikację jak i w pojęciu dynamicznym, a więc kwestię powstawania, rozwoju, funkcjonowania tych motoryczności. Z tego wynika, że w rozpatrywaniu ludzkiej motoryczności antropomotoryka rozgranicza między aspektem oceniającym stosunki czasowo-przestrzenne przemieszczającego się ciała lub części, a więc zajmuje się tymi aspektami, które są zaobserwowalne, a z drugiej strony przedmiotem rozpatrywania i analiz jest całokształt wewnętrznej funkcji regulacyjnej, funkcji i procesów związanych z przemianą materii i energii, a więc tym aspektem niewidocznym, wszystkim tym co się dzieje wewnątrz organizmu i co warunkuje wykazanie czynności ruchowych. W ten sposób rozróżniamy mechanizmy sterownia i regulacji oraz ogół pozostałych procesów funkcjonalnych od ich wielorako uformowanego rezultatu albo jak to bywa w literaturze określenia od produktu tych czynności, mechanizmów, procesów, a więc prościej mówiąc od ruchu.
Wynika z tego, że antropomotoryka zajmuje się wyjaśnieniem badań, analizowaniem dwóch aspektów motoryczności człowieka:
I aspekt - potencjalny lub strona potencjalna czyli te wewnętrzne uwarunkowania utajone możliwości ruchowe tkwiące w każdej jednostce, w każdym organizmie, każdej osobie.
II aspekt - strona efektywna czyli zewnętrzne przejawy, realne właściwości ruchowe więc to co widzimy.
Wewnętrznie uwarunkowania przebiegu czynności ruchowych określają procesualne właściwości związane z charakterem czynności fizjologicznych organizmu człowieka oraz jego funkcji psychicznych.
Już z tego wynika przedmiot zainteresowań nie nosi charakteru tylko fizycznego, cielesnego. Całość rozpatrywania procesów i mechanizmów warunkujących ruch, warunkujących czynność ruchową musimy także uwzględnić elementy natury psychicznej i społecznej.
Najkrócej mówiąc zewnętrzne przejawy ruchu nadal przewidują manifestacyjne właściwości, a więc te widoczne, obserwowalne właściwości, które wiążą się z przebiegiem czynności ruchowej i jej efektów.
Przedmiotem antropomotoryki są dwa centralne aspekty czy obszary:
I aspekt wewnętrzny czyli obszar procesualny tzn. globalny system wewnątrzustrojowych procesów regulacyjnych i funkcjonalnych leżących u podstaw czynności ruchowych.
II aspekt zewnętrzny lub obszar produktu to są ruch i postawy to także postawa tu jest regulowana jako obserwowalne przejawy i zmiany w czasie i przestrzeni.
Motoryczność stanowi z jednej strony synonim terminu ruchomość, z drugiej strony są to właściwości napędowe systemu, źródła zasilania wyprowadzone z charakterystyki motoru stąd też motoryczność.
W każdym z tych obszarów antropomotoryka realizuje szereg problemów badawczych wyjaśniających (będzie na ćw. i wykł.)
Jest to ogromny zakres problemu. Ta rozległość wskazuje, nie tylko na szeroki, ale niejednorodny obszar badawczy antropomotoryki.
Stad też w ramach antropomotoryki rozwinęły się różne koncepcje u podłoża których będą zróżnicowane orientacje teoretyczne, założenia, cele i metody dociekań badawczych.
Na dzień dzisiejszy możemy wszystkie te koncepcje antropomotoryki spróbować podzielić na trzy takie zespoły.
W szczegółach jest ogromna ilość. Wszystkie te teorie, koncepcje wnoszą określony wkład do wyjaśnienia fenomenu czynności motorycznych człowieka, chociaż każda z nich sama w sobie nie może być traktowana jako w pełni wyjaśniająca.
Nauka o kulturze fizycznej jest to dyscyplina, która się dopiero ugruntowuje, zwłaszcza w naszym kraju. Ma krótką historię bo praktycznie biorąc realnie jako samodzielna dyscyplina funkcjonuje od niespełna 20 lat.
Te dotychczasowe rozważania pozwalają na sformułowanie pewnego ramowego zakresu antropomotoryki.
Ta koncepcja antropomotoryki z jej głównymi założeniami i celami oraz treściami realizowana jest w ten sposób u nas w naszej uczelni.
Oczywiści ta problematyka tu prezentowana nie wyczerpuje całokształtu zakresu i nie pretenduje do rozmiaru rozwiązywanie jedynie słusznego i ostatecznego. W antropomotoryce w badaniach nad motorycznością człowieka niemalże z dnia na dzień odkrywamy nowe fakty, które pozwalają na pewne uogólnienia, a także wzbogacają całokształt wiedzy. Stąd też mamy do czynienia z bieżącymi zmianami w zakresie interpretacji zjawisk podstaw motoryczności.
Głównym jednak zadaniem antropomotoryki jako integrującej oraz pedagogicznie zorientowanej dyscypliny jest przede wszystkim spełnienie 3 podstawowych zadań:
I - przede wszystkim antropomotoryka ma scalać własny dorobek i osiągnięcia innych nauk oraz przedstawiać je w formie zintegrowanej teorii modeli całościowych koncepcji.
II - ma przybliżyć oraz wdrożyć do praktyki nauczania efekty badawcze, zasady i teorie naukowe oraz wspierać działania weryfikujące ich zasadność. Wskazuje to, że antropomotoryka nie powinna odcinać się od działań w praktyce wychowania fizycznego, sportu, a także innych sfer kultury fizycznej, a raczej powinna wspierać te które weryfikują albo obalają ewentualne uogólnienia czy koncepcje pedagogiczne.
III - antropomotoryka powinna ujmować w sposób zintegrowany, a równocześnie zróżnicowany aspekty badawcze i teoriotwórcze.
Z tego wynika, że antropomotoryka nie powinna tylko badać lecz również stać się dziedziną stosowaną, aplikacyjną, uczestniczyć w praktycznym wykorzystywaniu wiedzy o ludzkiej motoryczności, powinna tworzyć pomost pomiędzy teorią, a praktyką, wychodzić naprzeciw potrzebom tej praktyki, albo starać się rozwiązywać wynikające z praktyki problemy.
Antropomotoryka ukazuje się nie tylko jako fundamentalna dziedzina i dyscyplina wiedzy w naukach o kulturze fizycznej, ale także jako podstawowy przedmiot studiów w systemie kształcenia specjalistów kultury fizycznej. Oczywiście można się zastanowić nad problemem motoryczności w ogóle w strukturze nauki. W zapoczątkowaniu takiej dziedziny czy dyscypliny wiedzy można wykorzystać powiązane ze sobą podejście. Pierwsze to rozwiązanie generalizujące, akcentujące punkt poznawczy. Drugi aspekt to rozwiązanie uwzględniające aplikacje, a więc określony obszar zastosowania. Wychodząc z punktu widzenia poznawczego można wyodrębnić pewne poziomy, formy ruchu, materii, a więc ruch mechaniczny rozumiany jako zmiana miejsca dalej mogą być fizykalne formy ruchu (jako ruch molekułów), dalej może być chemiczna forma ruchu interpretowana zgodnie z prawami ruchu atomów czyli jeszcze mniejszych cząstek. Możemy także wyodrębnić biologiczne formy ruchu w sensie prawidłowości rozwoju życia, ale także możemy mówić o społecznych formach ruchu w nawiązaniu do rozwoju społeczeństw. Takie ujęcie problematyki wskazuje wprawdzie na związki nauk biologicznych i społecznych jednak relatywnie podkreśla rolę psychicznego ogniwa łączącego między tym co biologiczne, a tym co społeczne.
Śławoj zatem uwzględnia bardzo aktualną dziś koncepcję analiz naukowych, zwłaszcza analiza działalności człowieka, koncepcję biopsychosocjalnej jedności.
Podstawowe formy ruchu materii stanowią także możliwy punkt wyjścia do przyporządkowania motoryczności aplikacyjnych dyscyplin naukowych. Uwzględniając tutaj głównie wymogi praktyczne antropomotoryka musi przede wszystkim wyjaśniać, integrować i wykorzystać następujące związki. Związki zachodzące pomiędzy energią, a informacją. Są to podstawowe relacje zachodzące w każdym żywym systemie, a także w systemie jakim jest człowiek. Musi wykorzystać związki zachodzące pomiędzy tym co moglibyśmy określić jako centrum, a więc tymi procesami i mechanizmami neurofizjologicznymi, psychicznymi przebiegającymi w tym systemie oraz tym co byśmy określili jako perytelium, a więc dotyczących procesów i mechanizmów związanych głównie z narządem wykonawczym. Antropomotoryka w tym pojęciu musi zajmować się zależnościami między procesami zachodzącymi, procesami orientacyjno-poznawczymi jak i motywacyjno-aktywacyjnymi.
To znajduje swój wykaz ostateczny pewnych specyfikacji nauk z tego wynika, że problematyką ruchu, motoryczności człowieka nie zajmuje się tylko antropomotoryka ale także wiele innych dziedzin natomiast antropomotoryka próbuje tu odegrać rolę integrującą, scalać osiągnięcia wszystkich dyscyplin naukowych zajmujących się tą problematyką.
Teoria motoryczności, czy antropomotoryka korzysta, aczkolwiek jest to swoista, naturalna i autentyczna dziedzina wiedzy w tych naukach to korzysta z wielu dziedzin, które funkcjonują w ramach systemu nauk o kulturze fizycznej. Integruje, wykorzystuje je i na ich podstawie buduje swoje uogólnienia, swoje koncepcje. We wszystkich naukach, a także naukach o kulturze fizycznej i jej szczegółowych dyscyplinach mamy do czynienia z ciągłą tendencją do różnicowania. Dzisiaj mówimy o antropomotoryce ale nie wiadomo czy za parę lat z tejże antropomotoryki nie wyodrębnią się oddzielne dyscypliny nauki. Nie wiadomo czy nie będą to dziedziny ujmujące np.: problem nauczania jako samodzielnej dyscypliny czy np.: dyscypliny zajmującej się problemem organizacji, kontroli czynności ruchowych. Tego typu symptomy mamy już na świecie i to zjawisko, ten aspekt wymaga coraz mocniejszego różnicowania tych dyscyplin, wymaga żeby nauka utworzyła także takie dyscypliny, które podejmą trud scalania integracji tych osiągnięć.
Każda z dyscyplin wchodzi coraz głębiej w swoją problematykę, odrywa się od tego co jest istotą bo my w tym wszystkim musimy widzieć człowieka uwikłanego w działalność motoryczną, ruchową. To jest istota naszego systemu. Nie istnieje kultura fizyczna bez ruchu, można oglądać przez 2 tygodnie Igrzyska Olimpijskie ale ten fakt jest daleki od pojęcia kultury fizycznej. Istotą tego systemu jest ruch i tą istotą w sposób zintegrowany próbuje się zajmować antropomotoryka. Nadrzędną dyscypliną nauk o kulturze fizycznej powinna być teoria kultury fizycznej, a jeszcze lepiej filozofia kultury fizycznej.
Moim zdaniem teorii kultury fizycznej w ogóle w Polsce nie ma. Filozofia w ramach studiów wychowania fizycznego jest realizowana ale czy on spełnia tę rolę nadrzędną? Ujmując kwestie motoryczności ruchu, czynności ruchowej, całej problematyki aktywności ruchowej należałoby powiedzieć o dwóch systemach nauk funkcjonujących odrębnie, nauk o kulturze fizycznej.
To jest jeden subsystem nauki o motoryczności człowieka i subsystem nauki o procesie fizycznego kształcenia i wychowania. W tych subsystemach dzielimy się znowu w dwie dyscypliny integrujące:
W I subsystemie nauk o motoryczności byłaby to teoria albo antropomotoryka, a w II pedagogika. Nasuwają się tu wątpliwości. Te niby integrujące przedmioty są realizowane w ramach studiów wychowania fizycznego. W tym subsystemie nauk o procesie kształcenia wykorzystujemy te osiągnięcia, które są dziełem dokonań tych szczegółowych dyscyplin jak biomechanika, anatomia itd. Wykorzystujemy także to co zostaje zaprezentowane w zintegrowanej formie przez antropomotorykę jest wykorzystane i w pedagogice oraz w poszczególnych formach, teoriach i metodykach działów całego obszaru kultury fizycznej.
Koncepcja strukturalizacji i klasyfikacji motoryczności człowieka przy czym naturalnie należy tu zastrzec, że istnieje szereg rozwiązań w tym zakresie na świecie, a także w Polsce. U podstaw tej koncepcji, którą chcemy zaprezentować leżą pewne założenia, o których już mówiliśmy, a więc przede wszystkim to, że przedmiotem badań i analiz jest przede wszystkim ruch człowieka traktowany jako czynność i forma życia. Założeniem tej koncepcji jest definicja motoryczności taka jaką prezentowaliśmy na poprzednim spotkaniu, a więc motoryczność rozumiana jako całościowy obszar przejawów i uwarunkowań oraz zachowań, potrzeb ruchowych człowieka. Trzecie założenie koncepcji, które zaprezentujemy to jest to, że dla obiektywnego poznania i zrozumienia motoryczności nieodzowne jest uwzględnienie obok biologicznego także nieprzyrodniczych elementów i procesów.
Podstawy motoryczności są zawsze natury biopsychospołecznej. Tworzą one jedność wynikającą z wewnętrznej logiki istniejącego w rzeczywistości systemu jaki jest człowiek. Człowiek jednocześnie funkcjonujący w określonym środowisku. Motoryczność kształtuje się zgodnie z biologicznymi fazami rozwoju filogenezy i ontogenezy, ale także w myśl rad rozwoju społecznego.
Motoryczność - rezultat biologicznych procesów i funkcji oraz zdeterminowanych społecznie czynności człowieka.
Te założenia wskazują na konieczność badania i wyjaśniania motoryczności człowieka w tych dwóch obszarach, o których tu mówiliśmy: obszarze konsensualnym i obszarze produktu.
Takie podejście pozwala na ujęcie problematyki w ogólnym modelu strukturalnym motoryczności człowieka.
-------------------------------------
Wyodrębniając tu wyraźnie stronę, aspekt potencjalny czyli wewnętrznie uwarunkowana próba ................. i strona efektywna tzn. zewnętrzne przejawy, dostrzegalne, realne możliwości ruchu. Te dwie strony są oddzielone umowną granicą percepowalności, no więc postrzegania wykonywanej czynności (możemy określić precyzyjnie jej ostateczny efekt).
Ten model stanowi koncepcję ujęcia podstawowych perspektyw motoryczności człowieka, która porządkuje nie tylko określone pojęcia i określa jej teoretyczne podstawy, ale traktuje motoryczność przede wszystkim jako naturalny system. Model ten pozwala postrzegać motoryczność w kategoriach pewnych związków i integracji czyli spójnej całości zewnętrznych form aktywności ruchowej z fizjologicznymi mechanizmami i psychicznymi procesami pozostającymi we wzajemnych oddziaływaniach, a więc ujmuje to nie w sposób statyczny ale dynamiczny. Nie można traktować żadnej z tych części w sposób rozdzielny. One razem dopiero obrazują nam całość problematyki motoryczności człowieka. Koncepcja ta traktuje zatem motoryczność nie w kategoriach sztywnych struktur zdominowanych w głównej mierze genetycznie lecz ujmuje ją w znaczeniu fenotypowym co zakłada swoistą dynamikę zmian w zakresie możliwości i realizacji czynności ruchowych. Oznacza to zdecydowane zerwanie z przestarzałym ujęciem, z przestarzałymi koncepcjami statycznego pojmowania motoryczności w kategoriach jakościowych i ilościowych cech równo oraz uzdolnień ruchowych. Z tego modelu wynika, że w ramach uwarunkowanej motoryczności, właściwości procesualnych wyodrębniamy dwa elementy. Stanowią one pewną całość, ale ze względu na pewne odmienne charakterystyki te składowe pojmowane są jako zdolności, umiejętności lub jako zdolności ogólne lub specyficzne.
Drugi aspekt, przejawy motoryczne lub właściwości zewnętrzne to jest sama czynność motoryczna, czynność ruchowa i jej rezultat.
Uwarunkowania motoryczne
Jest to problem, który jest dyskutowany, analizowany od wielu lat. Zajmuje w obszarze antropomotoryki miejsce szczególne choć trzeba dodać że dyskusyjne.
Problematyka motoryczności czy zdolności pojawia się już u starożytnych Greków. Platon w dziele takim jak „Państwo” formułowanej jest takie pojęcie jak „dzieci z młotkie?????”
W tych rozważaniach nad problematyką motoryczności pojawiają się bardzo zróżnicowane pojęcia. Pojęcie zdolności w obszarze rozważań nad motoryką zostało przeniesione z psychologii.
Zdolności motoryczne w literaturze rodzimej bardzo często formułowane są jako cechy motoryczne. W naszym ośrodku odnosimy się krytycznie do pojęcia cecha motoryczna. Cech rozumianych jako cechy organizmu człowieka, ich definicje są bardzo odległe rzeczywistych cech ustroju ludzkiego ze względu na swą złożoność, a także ze względu na swą złożoność, a także ze względu na istotę tego pojęcia. Pojęcie cecha oznacza utrwalone właściwości ustroju człowieka określające jego charakter, odnosi się zatem do kategorii właściwości człowieka o znacznym stopniu niezmienności i jednorodności decydującej o naturze i wyodrębnieniu go spośród innych. Omawiane charakterystyki motoryczności, na co należy zwrócić szczególną uwagę nie stanowią na tyle stałe w przebiegu życia ukształtowane cechy człowieka co raczej uwarunkowania, przesłanki dla ludzkich czynności. Tym samym termin cecha nie odzwierciedla istoty tych zdarzeń. Jeśli np.: definiujemy takie właściwości jak siła, to w podręcznikach gdzie jest określana jako cecha motoryczna to definiowana jest w następujący sposób - siła to zdolność pokonywania oporu zewnętrznego, a więc sama definicja już jest niezgodna z samym pojęciem. Jeśli wytrzymałość definiujemy jako zdolność do długotrwałej pracy bez obniżenia jej wydajności to charakteryzujemy bardzo złożone wielowymiarowe struktury motoryczności warunkujące wykonywanie danej czynności w sposób efektywny.
Właściwości te obrazują złożenia funkcjonalne możliwości organizmu ludzkiego.
Zdolności wiążą się ściśle z wykonywaniem czynności. Nie ma zdolności bez działania. To kryterium nie dotyczy terminu cecha. Cecha po prostu jest i określa danego osobnika niezależnie od jego stanu aktywności czy bezczynności.
Cecha fizyczna - interpretuje się to w ten sposób, że wskazuje się na ścisły związek z organizmem, a więc podkreśla się aspekt fizyczny, cielesny tej kategorii motoryczności. Taka interpretacja jest jednak niekompletna, nie uwzględnia bowiem uwarunkowań psychospołecznych tych właściwości. W interpretacji termin „cechy fizyczne” spotykamy się także z innym pojęciem, że cechy te mierzy się także w jednostkach fizycznych. W obrazie kultury fizycznej interesują nas mniej wartości rozróżniane w kategoriach fizykalnych, interesują nas właściwości motoryczne człowieka. Zdefiniowane właściwości należy interpretować zawsze jako kategorię odnoszącą się do człowieka, a nie do ruchu. Są one bowiem pewną charakterystyką człowieka, jego motoryki, a nie odzwierciedleniem ruchu jako zjawiska mechanicznego. Mówimy o sile, szybkości czy wytrzymałości. W procesie treningu doskonalimy człowieka, a nie jego właściwości fizykalne, a zatem te właściwości nigdy nie mogą być rozpatrywane jako cechy ruchu lecz zawsze jako właściwości charakteryzujące człowieka, które wprawnie przejawiają się w ruch, nie są mu jednak właściwe.
Trudno zgodzić się ze stanowiskiem, że cechy ruchu i cechy motoryczne są synonimami, czy też definiujące tzw. cechy motoryczne jako przejaw ruchu.
Te właściwości nigdy nie są przejawami ruchu lecz utajonymi zmiennymi, utajonymi właściwościami czyli zdolnościami warunkującymi przebieg i efekt działalności.
Zdolności motoryczne jako logiczne, teoretyczne konstrukty, charakteryzują złożony system uwarunkowań tworzący zintegrowany zbiór elementów i stosunków pomiędzy nimi wyznaczających możliwości działania ruchowego i decydujących o efektywności motorycznej.
Konstruktywnym elementem pojęcia zdolność jest przede wszystkim aspekt działania człowieka zorientowany na osiągnięcie konkretnych rezultatów. Zdolności pasują do wrodzonych genetycznie uwarunkowanych zadatkach jednak ukształtowanie, środowisko tzn. że nie można traktować zdolności jako właściwości uwarunkowanej wyłącznie genotypem. Należy je traktować jako zmieniające się pod wpływem oddziaływań środowiskowych właściwości fenotypowych.
Ten sposób pojmowania czynników wrodzonych i nabytych różni się między innymi koncepcją cech motorycznych od koncepcji zdolności motorycznych.
Koncepcja zdolności motorycznej uznaje bowiem obopólny udział tych dwóch czynników: genetycznego i środowiskowego. Nie wiąże zdolności wyłącznie z informacją zawartą w kodzie genetycznym.
Nie wolno rozpatrywać zdolności motorycznej jako sumy izolowanych predyspozycji lecz jako złożony, wielowarstwowy i dynamiczny system stosunku i zależności pomiędzy różnymi elementami tej wspólnoty. Zdolności to spójny system, a system to nie same elementy, ale przede wszystkim relacje zachodzące pomiędzy tymi elementami. Ten sam skład, lecz o zróżnicowanych wewnętrznie relacjach może tworzyć różne zdolności. Zdolności motoryczne są zjawiskiem czy właściwością nieredukowalną, o ich istocie nie stanowią własności oddzielnych, wewnętrznych elementów lecz pewne centralne mechanizmy koordynacyjne, relacje zachodzące pomiędzy nimi.
Dla oceny zdolności motorycznej nie można wykorzystać objawów pojedynczych elementów składowych tej zdolności. Decydująca jest tu nie przedmiotowość elementu lecz ich powiązania i stosunki tworzące spójną całość.