Bajka
Metoda (analiza) strukturalna
-Claude Lévy-Strauss (główny wykład)
-polega na uogólnieniu pewnych zasad strukturalnych językowych; metoda szybko zaadaptowana w literaturoznawstwie; wpływ na antropologię ok. lat 70 (dotyczy głównie języka i fonetyki)
-odkrywanie struktury danego języka przez elementarną strukturę opozycji, przy czym do języka w tym rozumieniu należą nie tylko teksty słowne, ale także strój (moda) czy kuchnia
-E.Leach: książka o Lévy-Straussie, skupia się głównie na analizie systemu pokrewieństwa opracowanym przez Lévy-Straussa; krótki pobyt (jak jego u Indian) pozwala na stworzenie bardzo logicznego schematu, ale jeżeli przebywa się na jakimś terenie zbyt długo (jak Malinowski), to schemat ten, tak spójny na początku, przestaje być dla nas logiczny i jasny, gdyż rzeczywistość okazuje się dużo bardziej skomplikowana, a tubylcy przekonani szczerze o słuszności schematu, nie stosują się do niego; można zlekceważyć zakłócenia empiryczne, uznając za ważną logikę kultury (bo celem antropologii jest badanie rozumu ludzkiego w jego zróżnicowaniu, stąd badanie i opracowywanie modeli kulturowych)
-Wladimir Propp: Morfologia bajki, 1928, modelowy program badań strukturalnych (różny od strukturalizmu Lévy-Straussa
Proponuje strukturalną analizę bajki sugerując, że operacja ta jest możliwa także na innych tekstach (morfologia = analiza strukturalna)
Bez poprawnego opracowania morfologicznego nie możliwe jest opracowanie historyczne lub porównanie
Dla badania ważne jest to, co robią bohaterowie, a nie kim są
Ciąg syntagmatyczny- następstwo funkcji w bajce (zawsze takie samo)
Podstawowe tezy pracy:
funkcje działających postaci są wspólne i niezmienne w różnych bajkach,
liczba funkcji jest ograniczona,
następstwo funkcji w bajce folklorystycznej jest zawsze to samo,
pod względem konstrukcji wszystkie bajki magiczne są jednakowe.
Funkcje bajki:
Bajka zawsze zaczyna się od pewnej sytuacji wyjściowej, którą charakteryzuje pomyślność (np.: przedstawienie bohatera).
Faza przygotowawcza:
odejście jednego z członków rodziny z domu
bohater otrzymuje zakaz, odwróconą formą zakazu jest nakaz
naruszenie zakazu
pojawienie się antagonisty bohatera (wyrządza szkody, próbuje się czegoś dowiedzieć o bohaterze)
antagonista otrzymuje informacje o swojej ofierze-udzielenie informacji
podstęp
ofiara ulega podstępowi, wspomagając tym samym wroga
Zawiązanie bajki:
szkoda (antagonista wyrządza szkodę/krzywdę członkowi rodziny
oznajmienie o szkodzie lub jakimś braku; pojawia się pośrednik-zgłasza się do bohatera, wysyła go bądź uwalnia; wprowadzenie nowego bohatera (poszukiwacz, bohater „pokrzywdzony”)
poszukiwacz zgadza się lub decyduje na przeciwdziałanie
wyprawa-bohater opuszcza dom
dostarczenie magicznego środka (poprzedzone różnymi działaniami)
reakcja bohatera na działania przyszłego dostarczyciela
bohater wchodzi w posiadanie magicznego środka
bohater przenosi się do miejsca, gdzie znajduje się obiekt jego poszukiwań - przeniesienie przestrzenne miedzy dwoma królestwami
bohater i antagonista w bezpośredniej walce
bohater otrzymuje znamię
zwycięstwo nad antagonistą
likwidacja początkowej szkody lub jakiegoś braku (apogeum)
powrót bohatera (może mieć formę ucieczki)
prześladowanie bohatera lub pościg za nim
możliwe jest powtórzenie funkcji 8-15 będących zapętleniem powodowanym przez nową szkodę
nierozpoznany przez nikogo bohater powraca do domu
roszczenia uzurpatora wobec bohatera
wystawienie bohatera na trudną próbę
wykonanie zadania
rozpoznanie bohatera
zdemaskowanie uzurpatora
transfiguracja bohatera (przybiera inną postać)
wielkoduszne przebaczenie antagoniście
zawarcie małżeństwa przez bohatera (forma nagrody)
Oprócz tych funkcji mogą występować elementy pomocnicze, np.:
-powtórzenia lub potrojenia
-mechaniczne powtórzenia akcji (detali, funkcji), np.: 3 gromy smoka, 3 zadania, 3 lata służby
Dodatkowo występują motywacje (przyczyny i cele zachowania), są one jednak najmniej stałe i mało ważne z punktu widzenia morfologii.
Wiele funkcji łączy się w kręgi działania:
krąg akcji przeciwnika (szkodzenie)
krąg akcji dostarczyciela (przygotowanie, dostarczenie)
krąg akcji pomocnika (przemieszczenie, likwidacja szkody)
krąg akcji królewny/poszukiwanej postaci i jej ojca
krąg akcji osoby, która wyprawia bohatera
krąg akcji bohatera (wyprawa, reakcja na żądania dostarczyciela, wesele)
krąg akcji uzurpatora (wyprawa na poszukiwanie, negatywna reakcja na żądania dostarczyciela, bezpodstawne roszczenia)
Kręgi działania odpowiadają typom protagonistów.
Bajka magiczna/mityczna: opowiadanie oparte na regularnym następstwie przytoczonych
funkcji
Mit o Edypie (analiza strukturalna mitu według Lévy-Straussa):
Padmos szuka swej siostry porwanej Europy
Padmos zabija smoka
Padmos rozsiewa żeby zabitego smoka (zrodzeni z tych zębów Spartowie zabijają się nawzajem)
Edyp zabija Lajosa, swego ojca
Edyp doprowadza do samobójstwa Sfinksa
Edyp żeni się z Jokastą
Eteokles zabija swego brata Polinejkesa
Antygona grzebie ciało zmarłego brata Polinejkesa, łamiąc zakaz króla
I: pokrewieństwo (1, 6, 8)
II: zbrodnia - niedocenione pokrewieństwo (3, 4, 7)
III: zabijanie potworów przez ludzi (2, 5)
IV: specyficzne brzmienie imion (powinowactwo do III kolumny - „spotworzenie” ludzi
świadczące o autoktonicznym pochodzeniu człowieka)
Labdakos - kulawy
Lajos - niezgrabny
Edyp - opuchłostopy
Mito-logiques (mito-logiki)
-wywnioskowane na podstawie zanotowanych opowieści mitycznych Indian, które potem poddano analizie strukturalnej
-cechą ludzkiego umysłu jest powtarzanie struktur, w które ujmuje się różne zjawiska
-z tej zasady wynikają podobieństwa różnych kultur