ŻYWIENIE DZIECI W WIEKU 12-36 MIESIĘCY

1. Zmiany:

- ze względy na stałe zwalnianie tempa wzrastania, zmniejsza się zapotrzebowanie energetyczne na kg m.c.

- maleje zainteresowanie dziecka jedzeniem

- liczba posiłków w ciągu dnia powinna wynosić 3-4 (zależy od tego czy dziecko uczęszcza do żłobka lub przedszkola - wtedy tamte posiłki powinny pokrywać 70% zapotrzebowania).

2. Zapotrzebowanie na energię i składniki odżywcze:

- energia - 93 kcal/kg m.c. (1000-1300 kcal)

- białko - 1,95-2,8 g/kg m.c. (ogółem 30-39g); stosunek białek zwierzęcych do roślinnych powinien wynosić 3:2 (ok. 60% białka z diety powinno stanowić białko zwierzęce)

- tłuszcz:

+ 3,3 g/kg m.c. (ogółem 33,5-46,2g)

+ NNKT ok. 4-6% energii

+ ograniczyć NKT maksymalnie do 10-15% energii

+ w tym wieku nie należy spożywać tłuszczów utwardzonych, jak margaryny twarde lub ceres (otrzymywany z orzechów palmy kokosowej), a także margaryn miękkich

- węglowodany - ok. 55% dziennej puli energetycznej; niezbędne do przyswajania oraz prawidłowej przemiany tłuszczów i białek.

3. Podział dziennej racji pokarmowej w zależności od liczby posiłków i odsetka dziennego pokrycia energii:

	4 posiłki	5 posiłków
I śniadanie	25%	25%
II śniadanie	-	10%
Obiad	35%	30%
Podwieczorek	15%	10%
Kolacja	25%	25%

(nie ma znaczenia czy podajemy II śniadanie, czy podwieczorek - wszystko zależy od planu dnia dziecka).

4. Zalecenia:

- stopniowa zmiana konsystencji pożywienia

- wprowadzanie szerszego asortymentu produktów spożywczych i potraw; nie wprowadzać produktów alergizujących i importowanych

- potrawy przyrządzać metodą gotowania

- stopniowo wprowadzać potrawy duszone z małym dodatkiem oliwy z oliwek lub oleju rzepakowego bezerukowego (nie zaleca się podawania potraw smażonych)

- urozmaicenie jadłospisu

- nie ograniczać tłuszczu (rozwój ośrodkowego układu nerwowego) w postaci masła i olei roślinnych (oliwa z oliwek, olej słonecznikowy i sojowy)

- ograniczenie spożycia cukru, słodyczy i soli; słodycze zastąpić owocami i warzywami (źródło błonnika pokarmowego - 5g/dobę)

- nie stosować diet wegetariańskich i innych alternatywnych

- kształtowanie prawidłowych zachowań dziecka przy posiłkach

- estetyczne podawanie posiłków

- spokojna atmosfera - nie wolno pozwalać na zabawę podczas jedzenia.

ŻYWIENIE DZIECI W WIEKU PRZEDSZKOLNYM

1. Zalecenia:

- podaż zalecanej ilości energii i składników odżywczych zgodnie z normami żywienia

- białko o wysokiej wartości biologicznej

- wapń, żelazo, witaminy

- ograniczenie potraw ciężkostrawnych, bardzo tłustych, smażonych, wzdymających

- regularne spożywanie posiłków (4-5 dziennie, przerwy między posiłkami 2-3 godziny)

- urozmaicenie jadłospisu

- łagodne przyprawianie potraw (nie dodawać musztardy itp.).

2. Należna masa ciała i prawidłowy wzrost w stosunku do wieku są najlepszymi wskaźnikami prawidłowego żywienia (porównywanie do siatek centylowych):

- siatka centylowa:

+ jedna z metod obiektywnej oceny rozwoju fizycznego  dzieci

+ centyle są wartościami statystycznymi, które pokazują, jak (biorąc pod uwagę wzrost i wagę, a w przypadku niemowląt dodatkowo obwód główki) na tle równolatków tej samej płci wypada dziecko, czyli ile procent dzieci ma tę samą wagę i wzrost, ile z nich jest cięższych, wyższych, lżejszych czy niższych; aktualizując siatki centylowe uzyskuje się krzywą rozwoju, z której można odczytać, jak z biegiem czasu zmieniają się parametry badanego dziecka

+ dane nanoszone są na dwie osie:

- oś pozioma - wiek dziecka

- oś pionowa - oceniany parametr

+ przez siatkę biegnie kilka krzywych:

- najwyżej biegnie linia 97. centyla (oznacza ona, że u 97% dzieci oceniany parametr ma niższą wartość)

- następne linie oznaczają 90., 75., 50. (mediana), 25., 10. i 3. centyl.

- np. centyl 25., oznacza to, że dziecko jest lżejsze/niższe od 75% równolatków jego płci, a cięższe/wyższe od 25%

+ po naniesieniu danych na osie, z punktów na odpowiadających wartościom danych parametrów prowadzi się proste prostopadłe do danej osi, zaznacza miejsce ich przecięcia i określa jego położenie względem jednej z przechodzących przez siatkę krzywych

+ za normę uważa się obszar między 3. a 97. centylem, przy czym ważne jest, aby krzywa rozwoju dziecka utrzymywała się mniej więcej w tym samym centylu, a także proporcje wartości centyli dla różnych parametrów

- niedobór masy ciała dotyka ok. 7% dziewczynek i 14% chłopców

- nadwaga i otyłość dotyka ok. 20,5% dziewczynek o 20,1% chłopców

- prawidłowe żywienie zapewnia:

+ najlepszy rozwój fizyczny i umysłowy

+ zdrowie w życiu dorosłym.

3. Zapotrzebowanie na energię:

- zależy od:

+ wieku (formy i tempa rozwoju)

+ płci

+ aktywności fizycznej

- 1500-1900 kcal/dobę.

4. Zasady racjonalnego odżywiania wg Bergera:

- urozmaicenie - spożywanie różnorodnych produktów do każdego posiłku

- umiarkowanie - jedzenie według potrzeb i utrzymanie optymalnej masy ciała

- uregulowanie - stała ilość i częstotliwość posiłków w ciągu dnia

- unikanie - nadmiaru tłuszczu, cukru, soli, alkoholu

- uprawianie - sportu, systematyczne ćwiczenia, codzienne spacery.

5. Grupy produktów spożywczych:

- zbożowe - źródło minerałów i błonnika

- mleczne - źródło wapnia

- produkty dostarczające białka zwierzęcego - źródło pełnowartościowego białka i witamin z grupy B

- warzywa i owoce - źródło witamin i błonnika

- tłuszcze roślinne - źródło NNKT i witaminy E

- tłuszcze zwierzęce

- cukier i słodycze

- produkty dostarczające energii, ale pozbawione wartości odżywczej - batony, frytki, chipsy; maksymalnie 100-150 kcal/dobę (pół batona czekoladowego, mała paczka chipsów).

6. Zasady układania jadłospisów:

- planować jadłospisy na dłuższy okres czasu (7-10 dni)

- uwzględniać produkty z każdej grupy oraz wykorzystywać produkty sezonowe

- stosować różne techniki sporządzania potraw

- odpowiednio dobierać barwy, smaki, zapachy

- dostosowywać jadłospis do możliwości finansowych i sprzętowych.

7. Posiłki:

- I śniadanie:

+ pełnowartościowy posiłek (ze względu na przerwę nocną)

+ produkt mleczny:

- musli z dodatkiem mlecznym (kefir, jogurt, maślanka)

- zupa mleczna z kaszą/makaronem/płatkami/ryżem

- kawa zbożowa z mlekiem/kakao

+ jeśli produkt mleczny będzie niewystarczający:

- kanapka z masłem/margaryną i:

+ produktem wysokobiałkowym pochodzenia zwierzęcego (wędlina, ser, pasta, jajo)

+ produktem warzywnym (pomidor, ogórek, szczypior, rzeżucha, rzodkiewka)

+ owoc (jabłko, banan, mandarynka)

- II śniadanie (różne od pierwszego, mniej obfite):

+ pieczywo mieszane - graham, pszenno-żytnie

+ dodatek białkowy

+ dodatek owocowo-warzywny

+ napój

- obiad:

+ główny posiłek

+ optymalnie 3-daniowy (może być jednodaniowy, ale z dodatkiem białkowym i surówką):

- zupa

- II danie

- deser - kompot.

8. Co i ile pić:

- 1,3-1,7 litra płynów dziennie

- najlepiej pić wodę mineralną, niesłodzone soki warzywne i owocowe (tych ostatnich nie więcej niż 180 ml/dobę)

- unikać słodzonych napojów owocowych i gazowanych - dzieci je pijące mogą dostarczać dodatkowo nawet 200-1000 kcal dziennie.

9. Zagrożenia wynikające ze spożywania żywności „fast-food” i przekąsek solonych:

- fast-food:

+ kalorie

+ tłuszcz, w tym NKT; zawartość tłuszczu:

- pizza - 33-39%

- hamburger - 37-47%

- frytki - 48%

+ cholesterol

+ sód

- mało witamin (zwłaszcza A, B₁, C, kwasu foliowego), wapnia, błonnika pokarmowego

- dorastające dziś pokolenie fast-food będzie żyć krócej niż ich rodzice  niezdrowa żywność wywołuje liczne choroby (cukrzycę, nadciśnienie, choroby serca, nowotwory piersi, odbytnicy i jelita grubego)

- kwasy tłuszczowe typu trans:

+ występują w przetwarzanych produktach cukierniczych oraz żywności fast-food

+ zaburzają produkcję długołańcuchowych kwasów tłuszczowych (z rodziny omega-3), które są bardzo ważne dla prawidłowej funkcji mózgu

+ mogą przyczyniać się do występowania chorób układu krążenia i cukrzycy typu 2 w wieku dorosłych

+ powodują stan zapalny w ścianie naczynia tętniczego, co w konsekwencji może prowadzić do zawału serca

+ są jedną z przyczyn przemian nowotworowych

- akryloamid:

+ służy do produkcji plastiku, papieru, kosmetyków, poliakryloamid stosowany do oczyszczania ścieków

+ tworzy się w reakcji pomiędzy asparaginą i cukrami redukującymi w wyniku reakcji Maillarda (seria reakcji chemicznych, które zachodzą najczęściej pod wpływem ciepła pomiędzy aminokwasami a cukrami redukującymi); może powstawać już w temperaturze 120 °C, optimum to 140-180 °C; duże ilości akrylamidu powstają podczas obróbki termicznej (smażenia w głębokim tłuszczu, pieczenia) produktów spożywczych zawierających skrobię (węglowodany)

+ przyczynia się do występowania m.in. nowotworów przewodu pokarmowego oraz uszkadza układ nerwowy (jest neurotoksyną)

+ zawartość w chipsach 270-3000μg

+ maksymalne dawki zawartości akryloamidu w produktach spożywczych nie zostały jak dotąd ustalone

+ zawartość akrylamidu w pożywieniu przygotowywanym w domu jest minimalna w porównaniu do produkcji przemysłowej lub prowadzonej w restauracjach.

10. Dieta a zachowanie dzieci:

- wykazano występowanie problemów wychowawczych (zmiany osobowościowe, nerwowość, agresywne zachowanie) u młodzieży, której dieta składała się głównie z wysokokalorycznej żywności typu fast-food

- uważa się, że spożycie cukru, produktów zawierających konserwanty oraz żywności zawierającej izomery trans może przyczyniać się do powstawania zespołu nadpobudliwości (ADHD)

- próchnica zębów - spożywanie fast-foodów i picia słodzonych napojów zmniejsza konsumpcję produktów prozdrowotnych (np. mleka); dodatkowo, napoje orzeźwiające mają bardzo niskie pH, co sprzyja rozwojowi próchnicy.

ZASADY PRAWIDŁOWEGO ŻYWIENIA MŁODZIEŻY

1. Prawidłowe żywienie - zapewnia prawidłowy rozwój fizyczny, umysłowy i zachowanie dobrego do późnego wieku.

Dieta zbilansowana - dieta dostarczająca wszystkich składników według zapotrzebowania

Nieprawidłowe żywienie + mała aktywność fizyczna = nadwaga/otyłość nieprawidłowy rozwój psychofizyczny, choroby w wieku dorosłym.

2. Powikłania otyłości u dzieci:

- psychospołeczne - złe samopoczucie, lęk, depresja, zaburzenia jedzenia, izolacja socjalna, gorsze wyniki w nauce

- neurologiczne - guz rzekomy mózgu

- endokrynologiczne - insulinooporność, cukrzyca typu 2. przedwczesne dojrzewanie, zespół policyklicznych jajników (dziewczęta), hipogonadyzm (chłopcy)

- sercowo-naczyniowe - zaburzenia lipidowe, nadciśnienie, koagulopatia, przewlekłe zapalenia, dysfunkcja śródbłonka (endotelium)

- płucne - zespół bezdechu nocnego, astma, nietolerancja ćwiczeń fizycznych

- żołądkowo-jelitowe - choroba refluksowa przełyku, stłuszczenie wątroby, kamica żółciowa, zaparcia

- nerkowe - stwardnienie kłębuszków nerkowych (glomerulosclerosis)

- mięśniowo-szkieletowe - bóle pleców, złamania, płaskostopie, zwichnięcie nasady głowy kości udowej.

3. Najczęstsze wady w żywieniu młodzieży:

- niedobór lub nadmiar energii i składników pokarmowych:

+ zachwianie homeostazy procesów metabolicznych zachodzących w organizmie; homeostaza - zdolność utrzymywania stałości parametrów wewnętrznych (zwykle odnosi się do samoregulacji procesów biologicznych i sprowadza się do utrzymania stanu stacjonarnego płynów wewnątrz- i zewnątrzkomórkowych)

+ choroby dietozależne

- kształtowanie nieprawidłowych zwyczajów i nawyków żywieniowych w młodym wieku.

4. Żywienie młodzieży w Polsce:

- diety nieprawidłowo zbilansowane - nadmierne spożycie żywności kaloryczność diety przekracza wydatek energetyczny (zwłaszcza u chłopców powyżej 10 r.ż.)

- duże zróżnicowanie w spożyciu energii - niedobór energii i innych składników = niedożywienie energetyczno-białkowe (dziewczęta ze starszych grup wiekowych, dzieci żyjące w złych warunkach społeczno-ekonomicznych)

- zbyt duże spożycie tłuszczu (wzrasta wraz z wiekiem, wyraźne u nastolatków), szczególnie tłuszczów zwierzęcych

- CRP (całodzienna racja pokarmowa) charakteryzuje się za małym udziałem n-3

- zbyt duży udział energii z sacharozy; dużej zawartości cukrów prostych w diecie zwykle towarzyszy mniejsze spożycie węglowodanów złożonych

- dieta nie zawsze dostarcza odpowiednich ilości błonnika

- CRP o małej zawartości niektórych składników mineralnych (niskie spożycie mleka i jego przetworów - niedobory wapnia) i witamin (zwłaszcza D, C i kwasu foliowego); zbyt duże ilości fosforu i soli

- spożycie Fe, Mg, Zn i Cu w większości przypadków jest zgodne z zaleceniami

- diety niektórych osób (zwłaszcza dziewcząt) mogą zawierać zbyt małe ilości potasu (zgodnie z AI)

- nieregularne spożywanie posiłków.

5. Zmiany:

- konieczność zwiększenia spożycia warzyw i owoców, produktów z pełnego przemiału, mleka i produktów mlecznych oraz ryb przy równoczesnym ograniczeniu spożycia tłuszczów (zwłaszcza zwierzęcych), cukru i słodyczy oraz soli kuchennej i słonych przekąsek

- ważna jest poprawa regularności spożycia pełnowartościowych posiłków oraz większe ich urozmaicenie

- zalecane przekąski - owoce, desery owocowe, owoce suszone (rodzynki, śliwki, jabłka), surowe warzywa, orzechy (nie solone), pestki (dynia, słonecznik), płatki śniadaniowe lub musli (bez cukru), pieczywo typu pumpernikiel lub inne pieczywo pełnoziarniste.