ROLA PIELĘGNIARKI W EDUKACJI PACJENTÓW Z PRZEWLEKŁĄ CHOROBĄ NEREK
Przewlekła Choroba Nerek (PCHN) ma charakter postępujący i niemal u wszystkich chorych konieczne jest leczenie nerkozastępcze. Aby skutecznie powstrzymać progresję choroby, niezbędne jest wprowadzenie w polskim systemie ochrony zdrowia powszechnej edukacji zdrowotnej przeznaczonej dla pacjentów na różnym etapie PCHN.
W ostatnich latach lawinowo zwiększa się liczba pacjentów z PCHN. Pomimo znacznych postępów w leczeniu chorobowość i śmiertelność w tej grupie chorych pozostaje nadal wysoka. Wprowadzenie skoordynowanych działań mających na celu wczesne wykrywanie, spowalnianie progresji i wczesne leczenie powikłań chorób nerek, oraz identyfikację i leczenie chorób współistniejących może mieć kluczowe znaczenie w poprawie rokowania w tej grupie chorych oraz zmniejszenie kosztów leczenia.
Szeroko rozumiana profilaktyka ma na celu spowolnienie postępu choroby nerek oraz kardioprotekcja mają kluczowe znaczenie w opiece nad pacjentem od najwcześniejszych stadiów choroby nerek.
Optymalna opieka nad pacjentami z chorobami nerek powinna, od najwcześniejszych stadiów obejmować działania mające na celu zmniejszenie ryzyka sercowo - naczyniowego oraz leczenie chorób współistniejących.
Celem Zespołów Multidyscyplinarnych ,w skład których wchodzą Lekarze specjaliści(kardiolodzy, nefrolodzy, diabetolodzy), psycholodzy, pielęgniarki, dietetycy
- jest z jednej strony wczesne wykrywanie choroby nerek i chorób współistniejących z drugiej kompleksowa pomoc , wsparcie i edukacja pacjentów i ich rodzin w kolejnych fazach choroby nerek, leczenie powikłań, oraz planowe rozpoczęcie dializoterapii czy przeszczepienie nerki.
Pielęgniarki są:
- ważnym członkiem zespołów multidyscyplinarnych zaangażowanych we wczesne wykrywanie powikłań PCHN oraz profilaktykę: pierwotną i wtórną.
Profilaktyka pierwotna
- zwalczanie czynników ryzyka poprzez:
Zachowanie odpowiedniej aktywności fizycznej
Przestrzeganie diety ( ograniczenie spożycia cukrów prostych i tłuszczów, ograniczenie spożycia soli, zwiększenie spożycia warzyw i owoców
Utrzymanie prawidłowej masy ciała, wskaźnik BMI 20 -25 kg/m2 ,
Zaniechanie palenia tytoniu
Regularna kontrola ciśnienia tętniczego krwi, stężenia glukozy w surowicy krwi.
Profilaktyka wtórna
- dotyczy spowalniania progresji choroby nerek oraz towarzyszącej jej choroby sercowo - naczyniowej i leczenie powikłań poprzez uświadomienie pacjentowi znaczenia czynników ryzyka podlegających jak i nie podlegających modyfikacji tj.
cukrzyca
Nadciśnienie tętnicze
Białkomocz
Dyslipidemia
Niedokrwistość
niedożywienie
Współpraca z chorym polega na:
- właściwym przekazaniu zasobu informacji o chorobie
- metodach leczenia
- informowaniu dostosowanym do sytuacji życiowej pacjenta i stadium choroby
- wskazaniu możliwości realizowania różnych zadań
- dążenie do osiągnięcia zaufania i partnerstw w działaniu
Współpraca lekarsko - pielęgniarska
- ma na celu opracowanie właściwej terapii farmakologicznej jak i działań edukacyjnych, czego efektem jest spowolnienie progresji choroby, zapobieganie powikłaniom, a także wsparcie chorego i jego rodziny.
Standard edukacyjny
- powinien obejmować wszystkie etapy PCHN
Stadium PCHN I - III - nefroprotekcja; przygotowanie pacjenta i rodziny do zrozumienia istoty PCHN, umiejętność dbania o własne zdrowie, optymalizacja jakości życia,
Stadium PCHN IV- V ; zapoznanie z możliwościami leczenia nerko zastępczego ( przeszczep wyprzedzający, hemodializa, dializa otrzewnowa)
Edukacja zdrowotna prowadzona w sposób:
uporządkowany ; plan, konspekt
wieloetapowy; obejmuje wszystkie etapy choroby
systematyczny ; wg harmonogramu
wymierny; zakończony testem, ankietą
Zajęcia edukacyjne prowadzone przez pielęgniarki edukacyjne wg następujących reguł:
Partnerski udział pacjenta w procesie opieki z pełną świadomością wpływania na stan swojego zdrowia. Pacjent jest przygotowany do podejmowania samodzielnych decyzji związanych ze zdrowiem. Gotowy do nauki i zainteresowany nabywaniem umiejętności niezbędnych do samoopieki.
Podmiotowość w kontaktach z pacjentem. Dostrzeganie tego, że człowiek jest indywidualnością, ma prawo do szacunku, własnych poglądów i przekonań co do zachowań zdrowotnych. Odnoszenie się do każdego człowieka z godnością.
Przestrzeganie warunków poprawnej komunikacji interpersonalnej w przekazywaniu i przyjmowaniu komunikatów. Posługiwanie się językiem zrozumiałym dla odbiorcy
Holistyczne postrzeganie podopiecznego.
Racjonalny dobór treści edukacji.
EDUKACJA ZDROWOTNA
MOŻE POMÓC ZROZUMIEĆ CHOROBĘ
MOŻE POMÓC NAUCZYĆ SIĘ ŻYĆ Z CHOROBĄ
MOŻE POMÓC SPOWOLNIĆ LUB ZATRZYMAĆ POSTĘP CHOROBY
Ramowy model edukacji pacjentów z Przewlekłą Chorobą Nerek ( PCHN )
ALGORYTM POSTĘPOWANIA:
Lekarz POZ (wczesne rozpoznanie PCHN)→
→ Poradnia Nefrologiczna ( leczenie aktywnej podstawowej choroby nerek ) →
→ Diagnostyka:
GFR >30ml/min/1,73m2 - wyrównana niewydolność nerek
GFR 15 - 30 ml/min/min/1,73m2 - niewyrównana niewydolność nerek
GFR < 15 ml/min/1,73m2 - schyłkowa niewydolność nerek →
→ Wieloaspektowa edukacja zdrowotna pacjenta i/lub rodziny w zakresie:
zapoznanie z istotą choroby oraz objawami w poszczególnych jej okresach,
dostarczenie wiedzy n/t zagrożeń zawiązanych z rozwojem chorób sercowo - naczyniowych oraz czynników przyspieszających rozwój PCHN,
poznanie zasad samoopieki, dbałość o swój stan zdrowia, właściwego przyjmowania leków oraz stosowania innych działań profilaktycznych,
Omówienie najważniejszych czynników ryzyka ChNS u chorych z PChN tj.
- cukrzyca
- obciążający wywiad rodzinny
- niedożywienie/otyłość
- nadciśnienie tętnicze / niedokrwistość
- ograniczona aktywność fizyczna
- palenie papierosów
dostarczanie wiedzy n/t niedokrwistości pochodzenia nerkowego, wskazanie korzyści wynikających z leczenia preparatami stymulującymi erytropoezę
edukacja dietetyczna
szczepienia profilaktyczne ( HBV)
przekazanie wiedzy n/t leczenia nerkozastępczego
uświadomienie konieczności oszczędzania własnych naczyń krwionośnych oraz dbałości o prawidłowe ich wykorzystanie →
→ Wybór leczenia nerkozastępczego
HEMODIALIZA
TRANSPLANTACJA NERKI
DIALIZA OTRZEWNOWA →
→ Edukacja zdrowotna
pacjenta i/ lub rodziny mająca na celu uzyskanie optymalnej jakości życia.
PRZEWLEKŁA CHOROBA NEREK PCHN
Definicja:
Przewlekła Choroba Nerek - PCHN - to wieloobjawowy zespół chorobowy powstały w wyniku trwałego uszkodzenia lub zmniejszenia liczby czynnych nefronów niszczonych przez różnorodne procesy chorobowe toczące się w miąższu nerek
Przyczyny przewlekłej choroby nerek:
- nefropatia cukrzycowa
- kłębuszkowe zapalenie nerek
- nefropatia nadciśnieniowa
- przyczyny nieznane lub niedokładnie określone
- wielotorbielowate zwyrodnienie nerek
- śródmiąższowe zapalenie nerek bakteryjne- inne
- śródmiąższowe zapalenie nerek niebakteryjne
- śródmiąższowe zapalenie nerek bakteryjne- kamica dróg moczowych
- choroby nowotworowe układu moczowego
- szpiczak mnogi
- skrobowica wtórna
Czynniki zwiększonego ryzyka rozwoju przewlekłej choroby nerek
Podeszły wiek
Cukrzyca
Nadciśnienie tętnicze
Choroby nerek w najbliższej rodzinie lub wywiadzie
Choroby sercowo - naczyniowe w najbliższej rodzinie i w wywiadzie
Otyłość
Płeć męska
PRZEWLEKŁA CHOROBA NEREK
- przechodzi w przewlekłą niewydolność nerek gdy stopień filtracji kłębuszkowej (GFR - glomerular filtration rate) spadnie poniżej 60ml/min/1,73m2 i obniżenie utrzymuje się przez co najmniej 3 miesiące.
OBJAWY Przewlekłej Choroby Nerek
- Stadium I - przebiega w sposób bezobjawowy, GFR prawidłowy, w badaniach laboratoryjnych:
- albuminuria
- białkomocz
- krwinkomocz
- torbiele w obrazie USG ( wielotorbielowate zwyrodnienie nerek)
- Stadium II - objawy towarzyszące PCHN pojawiają się stopniowo i nasilają się. Organizm adoptuje się do zmian, pacjent może nie odczuwać żadnych dolegliwości.
PCHN rozpoznaje się często przypadkowo podczas badań kontrolnych.
- Stadium III
- obniżenie GFR
- wielomocz
- zwiększone pragnienie
- zaburzenia łaknienia, nudności
- podwyższenie stężenia kwasu moczowego w surowicy krwi
- wzrost stężenia kreatyniny i mocznika w surowicy
- Stadium IV
- nasilenie objawów klinicznych
- wzrost upośledzenia funkcji nerek
- Stadium V
- nasilone objawy kliniczne tzw „ kwitnąca mocznica”
- wysoki poziom parametrów biochemicznych
Objawy kliniczne MOCZNICY
Centralny Układ Nerwowy :
- senność, otępienie
- spadek koncentracji
- zaburzenia pamięci
- zaburzenia orientacji
- drżenia mięśniowe
Obwodowy układ nerwowy
- neuropatia czuciowo - ruchowa z uczuciem pieczenia
- zespół niespokojnych nóg
- zwiększenie męczliwości mięśni
Układ krążenia
- nadciśnienie tętnicze
- przerost lewej komory serca
- kardiomiopatia
- zapalenie osierdzia
- niedokrwienna choroba serca
- niewydolność krążenia
- miażdżyca
Układ oddechowy
- obrzęk płuc
- zapalenie opłucnej
Przewód pokarmowy
- brak apetytu
- nudności, wymioty
- zapalenie jamy ustnej
- zapach mocznicowy z ust
- choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy
- krwawienia z przewodu pokarmowego
Objawy skórne
- zmiany pigmentacji skóry
- świąd
- opóźnienie gojenia się ran
Objawy hematologiczne
- niedokrwistość
- skaza krwotoczna
Objawy endokrynologiczne
- wtórna nadczynność przytarczyc
- nietolerancja glukozy
- zaburzenia wzrostu u dzieci
- nieprawidłowa czynność gruczołów płciowych
- ginekomastia u mężczyzn
Objawy oczne
- złogi wapniowe w spojówce lub rogówce
- zespół czerwonych oczu
Czynniki przyspieszające progresję PCHN
Utrzymująca się aktywność podstawowej choroby nerek
Białkomocz
Nadciśnienie tętnicze
Cukrzyca
Otyłość
Hiperlipidemia
Niedokrwistość
Stosowanie leków przeciwbólowych
Zaburzenia odpływu moczu
Przewlekłe stany zapalne ( zęby) zakażenia układu moczowego
Zaburzenia gospodarki wapniowo - fosforanowej
Wysoka podaż białka w diecie
Palenie tytoniu
Płeć męska
ZAPAMIĘTAJ!
PCHN jest znacznie częstsza niż sądzono dotychczas, około 15 000 pacjentów leczonych w Polsce za pomocą dializ to wierzchołek góry lodowej szacuje się, że w Polsce choruje na PCHN w różnych stadiach 4 mln ludzi!
Stężenie kreatyniny jest prostym, dostępnym i tanim badaniem. Znacznie lepiej funkcję nerek odzwierciedla GFR - oszacowany za pomocą wzoru
Najprostszymi wskaźnikami uszkodzenia nerek są:
- albuminuria
- białkomocz
- krwinkomocz
-Badanie USG, pozwala rozpoznać PCHN we wczesnym stadium
Do wstępnej identyfikacji pacjentów z PCHN należy wykonać:
- stężenie kreatyniny w surowicy i oszacowanie GFR
- ogólne badanie moczu
- oznaczenie albuminurii
- USG
Tylko pacjent świadomy swojej choroby, powikłań i znaczenia odpowiedniego leczenia może skutecznie współpracować z lekarzem w procesie terapii.
Dlatego istotna jest EDUKACJA CHOREGO I JEGO RODZINY na każdym etapie choroby.
Spowolnienie przebiegu PCHN jest możliwe na każdym etapie zaawansowania choroby! warto walczyć!
NEFROPROTEKCJA
- To ochrona funkcji nerek obejmująca działanie zmniejszające częstość występowania PCHN poprzez:
Eliminację czynników ryzyka
Wczesne wykrywanie
Wdrożenie odpowiedniego postępowania terapeutyczngo
ZAPAMIĘTAJ!
OCHRONA NEREK TO MIEDZY INNYMI WALKA Z NADWAGĄ, NADMIERNYM SPOŻYCIEM SOLI, PALENIEM TYTONIU
IM WCZEŚNIEJ ZOSTAJE ROZPOZNANA CHOROBA NEREK, TYM WIEKSZE SZANSE NA JEJ WYLECZENIE , ZATRZYMANIE LUB SPOWOLNIENIE JEJ POSTĘPU
W RAMACH LECZENIA NEFROPROTEKCYJNEGO PACJENT OTRZYMUJE MIEDZY INNYMI LEKI OBNIŻAJĄCE CIŚNIENIE TĘTNICZE KRWI ORAZ STĘŻENIE CHOLESTEROLU
DWIE GRUPY LEKÓW OBNIŻAJĄCYCH CIŚNIENIE TĘTNICZE KRWI( inhibitory konwertazy angiotensyny i sartany) WYKAZUJĄ DZIAŁANIE CHRONIĄCE NERKI
SKUTECZNE DZIAŁANIE NEFROPROTEKCYJNE MOŻE ZATRZYMAĆ POSTEP CHOROBY LUB SPOWOLNIC JEJ POSTEP I OPÓŹNIĆ ROZPOCZĘCIE DIALIZOTERAPII O KILKA LAT!!!
2