W 26.11.2004 MNI dr Musioł

NAUCZANIE POJĘĆ

Proces kształtowania pojęć jest wieloaspektowy i co charakterystyczne przebiega wraz z rozwojem psychicznym dziecka (ucznia) i może być spontaniczny lub świadomie organizowany, np. w toku pracy dydaktycznej

Podstawą procesów intelektualnych w nauczaniu pojęć jest aktywizacja u uczniów podstawowych operacji myślowych, tj. analiza, porównywanie, abstrahowanie, synteza.

B. Konarzewski wyróżnił 3 stadia postępowania dyd. w kształtowaniu pojęć:

• stadium wprowadzania pojęć, które opiera się na dwóch podstawach: obrazowej (obserwacja bezpośrednia i pośrednia) oraz abstrakcyjnej (słowo i obserwacja symboliczna)

• stadium wzbogacania treści i zakresu pojęć (wzbogacanie wiedzy)

• stadium stosowania pojęć obejmujące 2 formy: praktyczną i teoretyczną.

Wyróżnia się 2 główne metody prezentowania pojęć:

• dedukcyjną (od reguły do przykładu), nauczyciel najpierw definiuje pojęcie, a potem, w celu jego zrozumienia i utrwalenia, prezentuje uczniom przykłady i nieprzykłady; uwaga uczniów skupiana jest na nazwie i definicji pojęcia, co przynosi najlepsze efekty w sytuacji, gdy uczniowie po raz pierwszy spotykają się z pojęciem

• indukcyjną (od przykładu do reguły), nauczyciel najpierw prezentuje przykłady i nieprzykłady, a następnie uczniowie sami dochodzą do definicji pojęcia, dzięki rozumowaniu indukcyjnemu, podejście to jest korzystniejsze w sytuacji, w której uczniowie posiadają pewną wiedzę w nauczaniu cech istotnych pojęcia oraz doskonalenia rozumowania indukcyjnego.

8 reguł (Martorell):

• jasne pojęcie,

• wykorzystać to, co już znają,

• wykorzystać metody dedukcyjne i indukcyjne (banał),

• trafne przykłady (trudno mówić o nietrafnych),

• uczynić przedmiotem nauczania to, co jest niezrozumiałe,

• lekcja okazja do ćwiczeń, wyjaśnień,

• pomoce wzrokowe,

• uporządkowanie graficzne.

NAUCZANIE BEZPOŚREDNIE

Podstawą wiadomości i podstawą umiejętności są fundamentem każdego procesu nauczania- uczenia się, a nauczyciel może ten fundament zbudować tylko przez stosowanie metod nauczania bezpośredniego.

Do metod tych pasuje określenie „krok po kroku”.

W warstwie przygotowania zajęć lekcyjnych nauczanie bezpośrednie wykorzystuje w pewnym zakresie teorię społecznego uczenia się, wg której część wiedzy i umiejętności zawdzięczamy modelowaniu.

W ograniczeniach szkolnej rzeczywistości zwykle najbardziej skuteczną metodą wykorzystywania modelowania jest POKAZ.

Przebieg lekcji z nauczaniem bezpośrednim (wg Arendsa):

1. Podanie celów i wywołanie nastawienia- nauczyciel omawia cele lekcji, dostarcza informacji wstępnych, wyjaśnia, dlaczego lekcja będzie ważna, wywołuje gotowość uczniów do nauki.

2. Pokaz wiedzy lub umiejętności- nauczyciel demonstruje w poprawnej postaci umiejętności lub podaje tworzące łańcuch małe porcje wiadomości.

3. Ćwiczenie pod kierunkiem nauczyciela- nauczyciel ustala dokładną strukturę początkowych ćwiczeń.

4. Sprawdzanie opanowania wiadomości i umiejętności, sprzężenie zwrotne- nauczyciel kontroluje prawidłowość wykonywania czynności i dostarcza informacji zwrotnych.

5. Rozbudowanie ćwiczeń, transfer- nauczyciel ustala warunki rozbudowywania ćwiczeń i zwraca uwagę na przeniesienie (transfer) umiejętności na bardziej złożone sytuacje.

UCZENIE SIĘ WE WSPÓŁPRACY

Uczenie się we współpracy wywodzi się z demokratycznej tradycji pedagogicznej, idei aktywnego uczenia się i idei pluralizmu w wielokulturowych i wielowarstwowych społeczeństwach.

Z punktu widzenia szkolnictwa publicznego uczenie się we współpracy ma uzasadniona pozycję lidera w procesie kształcenia, ponieważ jest najważniejszą częścią procesów socjalizacji.

Charakterystyczne dla tego typu kształcenia jest to, że:

• uczniowie pracują nad materiałem nauczania w zespole,

• zespół jest heterogeniczny (są w nim uczniowie dobrzy, przeciętni i słabi),

• w skład zespołu wchodzą uczniowie obu płci (także różnych ras i wyznań),

• system nagród powinien mieć charakter grupowy.

Przebieg lekcji uczenia się we współpracy (R.I. Arends):

1. Podanie celów i wywołanie nastawienia.

2. Podanie wiadomości- ustne lub za pomocą tekstu.

3. Zorganizowanie zespołów- nauczyciel wyjaśnia jak utworzyć zespoły uczniowskie i pomaga przejść do pracy grupowej.

4. Pomaganie w pracy grupowej- nauczyciel pomaga grupom wykonać zadanie.

5. Sprawdzian- nauczyciel sprawdza opanowanie materiału lub grupy przedstawiają rezultaty swej pracy.

6. Uznanie osiągnięć.

METODY

• Metoda podwójnej oceny w zespołach uczniowskich (poznawczych) jest uważana za najprostszą z metod uczenia się we współpracy. Nauczyciel w tej metodzie przedstawia uczniom raz na tydzień nowy materiał nauczania- słownie lub na piśmie. Klasa dzieli się na 4ro lub 5cio osobowe zespoły o mieszanym składzie. Uczniowie najpierw indywidualnie doskonalą opanowanie materiału, korzystając z rozmaitych źródeł i narzędzi, potem w zespole pomagają sobie nawzajem- tłumacząc, odpytując, dyskutując. W odstępie tygodniowym lub 2tygodniowym uczniowie przechodzą indywidualne sprawdziany opanowania materiału, na podstawie których otrzymują indywidualne wskaźniki postępów. Po tygodniu nauczyciel wyraża w formie pisemnej (np. listy w gablocie) uznanie dla poczynionych postępów.

• W metodzie składanki klasa zostaje podzielona na 5-6 os. mieszane zespoły. Uczniowie otrzymują podzielony materiał nauczania na piśmie, a każdy członek zespołu ma nauczyć się innej porcji materiału. Uczniowie odpowiadają w swoich zespołach za opanowanie tej samej partii materiału, spotykają się w celu wspólnego przestudiowania tematu i udzielenia sobie pomocy. Potem wracają do swoich zespołów, kończą pracę, uczniowie przystępują do indywidualnych sprawdzianów. Najlepsze zespoły i najlepsi uczniowie powinni zostać wyróżnieni, np. w biuletynie klasowym lub na liście w gablocie.

• Metoda badań zespołowych jest uważana za najpełniejszą i najtrudniejszą do zastosowania z metod uczenia się we współpracy. Uczniowie uczestniczą w planowaniu tematów do nauki i sposobów prowadzenia badań nad tymi tematami. W związku z tym metoda ta wymaga bardziej rozbudowanej struktury dyd. i norm regulujących postępowaniem uczniów. Widoczna jest centralna pozycja nauczyciela, który wymaga wcześniejszego nauczenia uczniów umiejętności komunikowania się i uczestniczenia w procesach społecznych właściwych klasie szkolnej. Klasę zazwyczaj dzieli się na 5 lub 6cio os. grupy mieszane. Można tez dokonywać specjalnego doboru, kierując się stosunkami koleżeńskimi lub zainteresowaniami uczniów. Uczniowie sami wybierają tematy do nauki (np. z listy podanej przez nauczyciela) i prowadzą pogłębione studia wybranych części składowych tematu. Następnie przygotowują i przedstawiają klasie sprawozdanie ze swoich dociekań.

W przedmiocie Informatyka i TI uczenie się we współpracy ma szerokie zastosowanie, zwłaszcza w przypadku pracowni komputerowej z dostępem do Internetu.