Państwo wyznaniowe
Państwo wyznaniowe to takie, które zasady religii przekłada na struktury państwowe. Dochodzi wówczas do fuzji struktur państwa ze strukturami danego wyznania.
Pojęcie państwa wyznaniowego jest pojęciem potocznym.
O państwach wyznaniowych mówi się zwykle w kontekście krajów muzułmańskich bądź luterańskiej Skandynawii, gdzie istnieją Kościoły państwowe. Bardzo ciekawym przykładem jest Szwecja, gdzie każdy obywatel był automatycznie rejestrowany jako wyznawca religii państwowej w chwili urodzin, a potem ewentualnie mógł się jej wyrzec.
Elementy państwa wyznaniowego często występują w wielu spośród krajów, w których dominująca jest jedna religia. Jednak z braku zapisu konstytucyjnego nie są to państwa wyznaniowe de nomine, a jedynie de facto. Tak więc pojęcie państwa wyznaniowego jest subiektywne.
Elementy państwa wyznaniowego
materialne uprzywilejowanie hierarchów religijnych jednej, państwowej religii w porównaniu z innymi grupami społecznymi
uprzywilejowanie jednej instytucji wyznaniowej w porównaniu z innymi instytucjami działającymi w państwie (m.in. poprzez finansowanie z budżetu państwa)
dostosowanie praw stanowionych przez władze państwowe do interesów instytucji wyznaniowej (m.in. poprzez podejmowanie decyzji państwowych zgodnych z doktrynami religii państwowej)
represyjna polityka wobec religii innych niż religia państwowa i ich wyznawców
Podział
Wszystkie relacje państwo - religia można ująć w dwa systemy:
a) system powiązania:
państwo wyznaniowe tradycyjne (konfesyjne): organy państwowe w konstytucji, lub konkordacie stwierdzają, że dana religia jest religią państwową (kryterium doktrynalne), lub narodu (kryterium socjologiczne). Inne kulty są zabronione, lub dozwolone jest prywatne kultywowanie.
system powiązania po Soborze Watykańskim Drugim: obok religii państwowej pojawia się tolerancja, wolność religijna do innych wyznań. Zagwarantowana jest w konstytucji, lub umowie między państwami a wyznaniami.
Wśród państw wyznaniowych wyróżnić możemy:
katolickie: Maltę, Monako, Liechtenstein, Watykan.
prawosławne: Grecja (Konstytucja - 9 VI 1975) - nierozdzielność Kościoła i państwa. Art. 3 mówi, że prawosławie jest religią narodową, zaś art. 13, że inne wyznania są dozwolone tylko w wymiarze indywidualnym. Cypr (1980) - religią państwową są Prawosławny Kościół Grecki i muzułmańskie wspólnoty.
protestanckie: Dania - Kościół państwowy - Ewangelicki Kościół Luterański. Norwegia (1814) - Kościół Ewangelicko-Augsburski. Obowiązkiem Norwega jest wychowanie dziecka w wierze tego Kościoła. Tylko osoba wyznająca tę religię może być królem. Wielka Brytania - Kościół Anglikański i Kościół Szkocki. Król mianuje biskupów na wniosek premiera. Synod kościelny wnosi propozycję do parlamentu o wniesienie uchwały kościelnej (inicjatywa ustawodawcza).
w świecie islamu sunnickie państwami wyznaniowymi są Arabii Saudyjskiej i Mauretanii, a szyickie w Iranie. Próba wprowadzenia państwa islamskiego miała miejsce w Algierii na początku lat 90., a obecnie w Somalii. Skrajny charakter miał oparty na wypaczonej interpretacji szariatu rząd Talibów w Afganistanie, sprawujący władzę w latach 1996-2001. Prawodawstwo (zwłaszcza rodzinne) w większości krajów muzułmańskich zawiera elementy szariatu; państwami w pełni świeckimi są jedynie Turcja i kraje postkomunistyczne takie jak Albania czy Kazachstan.
Żydowskie: Izrael
buddyjskie: Bhutan, Birma
b) system rozdziału: nie istnieje jeden model tego systemu. Wiele czynników kształtuje państwo.
amerykański - separacja czysta. Pierwsza Konstytucja USA (grupująca małe państewka wyznaniowe) nie zabierała głosu co do religii „większości”. Pierwsza poprawka do Konstytucji zawierała ustęp mówiący o zakazie nadawania jakiejś religii charakteru oficjalnego na poziomie federalnym. Kościół ma status wyższej użyteczności publicznej.
francuski - separacja wroga. Został wprowadzony w czasie rewolucji francuskiej (1789-95). Uchylony przez konkordat Napoleona (1801), został ponownie przywrócony w 1905. Charakter oficjalny mają jednak we Francji katolicyzm, luteranizm i religia Mojżeszowa tylko na terenach Górnego Renu, Dolnego Renu (Francuski Departament Wschodni). Tutaj Kościoły nie są uznawane za Kościoły.
System radziecki (ZSRR) był wzorowany na ustawach francuskich. Wprowadzono go w ZSRR w 1918. Oddzielono państwo i szkolnictwo od Kościoła. Całościowo problem został uregulowany w konstytucji z 1936 r.
W Algierii po przejęciu władzy przez Islamski Front Ocalenia (FIS) wprowadzono religię państwową (islam, jednocześnie ustanawiając zakaz przebywania na terenie kraju obcokrajowcom i uznając, że wszystkie osoby konsekrowane Kościoła katolickiego są obywatelami Watykanu.
niemiecki - separacja skoordynowana. Ma swoje korzenie w konstytucji weimarskiej (1919). Artykuł 136 i 137 wspominają, że uznaje się osobowość prawną Kościołów, które posiadają swoje zakorzenienie w kulturze narodu. Konstytucja RFN przejęła postanowienia konstytucji weimarskiej (niezależność, autonomia, ale także współdziałanie). Poza Niemcami możemy wyróżnić: Austrię, Słowację i Polskę.