Wyodrębniono w medycynie 3 duże działy:

• medycynę profilaktyczną,

• leczniczą i

• rehabilitacyjną,

a w nich około 35 kierunków (specjalizacji) zwanych podstawowymi oraz około 90 kierunków (specjalizacji) zwanych szczegółowymi.

Praktycznie, w medycynie nieostro rozgraniczono 5 działów wiedzy, tj. :

• choroby wewnętrzne,

• chirurgię,

• położnictwo i ginekologię,

• pediatrię (nazywaną medycyną wieku rozwojowego) oraz

• epidemiologię.

Określenie medycyny:

Medycyna, jako część wiedzy o otaczającym nas świecie jest nauką o chorobie i zdrowiu człowieka, a jako dziedzina społecznej działalności ludzi jest sztuką (umiejętnością) leczenia chorych i zapobiegania chorobom. Nauki medyczne to zakres wiedzy ludzkiej o zależnościach (przyczynach), które wpływają korzystnie, czyli pozytywnie albo niekorzystnie, czyli negatywnie na zdrowie człowieka oraz o likwidacji negatywnych skutków wynikających z tych przyczyn.

Epidemiologia, w szerokim zakresie, stanowi podstawę rozpoznawania sytuacji zdrowotnej i działania wszystkich działów zdrowia publicznego, to jest administracji ochrony zdrowia, sanitarnej ochrony kraju, planowania środków ekonomicznych na leczenie i profilaktykę, ilościowego i jakościowego planowania kształcenia kadr medycznych itd.

W krajach anglojęzycznych istnieje kilka nieco różniących się definicji. Powszechnie uznawana jest następująca definicja epidemiologii:

Epidemiologia; jest to dział medycyny, nauka o przyczynach i prawach powstawania i szerzenia się wszystkich chorób w populacji ludzkiej, o ich natężeniu i zapobieganiu im.

Miejscem działania i badania epidemiologów jest populacja ludzka i środowisko jej życia w sensie ogólnym, a całokształt postępowania oparty jest na szczegółowych naukach medycznych, przyrodniczych i społecznych.

Do obserwacji i badań populacji stosowane są metody opisowe, statystyczne i informatyczne

Zasady dbania o zdrowie jednostki i społeczeństwa

Filozofię zdrowia i stan zdrowia społeczeństwa można krótko przedstawić:

1. Zdrowie człowieka uważa się za jeden z najważniejszych zasobów określający rozwój społeczny, ekonomiczny i polityczny kraju.

b. Zdrowie człowieka i populacji traktuje się jako wysoko cenioną przez poszczególnych obywateli wartość postrzeganą społecznie w podstawowych prawach bezpieczeństwa społecznego i warunków dobrobytu. Jest to podstawowa zasada ustroju demokratycznego.

Wyróżnia się pięć czynników decydujących o zdrowiu populacji:

• jakość genetyczna populacji do okresu prokreacji, czyli biologia rozwoju człowieka (ludzi);

• środowisko w którym żyje i pracuje badana jednostka lub populacja,

• tradycje, nawyki i wiedza o stylu życia jednostki i społeczeństwa (pro zdrowotny, anty zdrowotny),

• dostępność i jakość opieki medycznej,

• stopień opieki państwa i samorządów nad zdrowiem obywateli

Ze względu na metodę gromadzenia wiedzy teoretycznej i praktycznego stosowania tej nauki w medycynie za podstawowe działy należy uznać:

1. Epidemiologię ogólną; dział zawierający badania, opis i ustalanie ogólnych praw o przyczynach i sposobach (drogach, działaniach) rozprzestrzenienia się chorób i ich natężeniu. Dział ten obejmuje podstawowe metody zawarte w metodologii badań, analizie zdarzeń zdrowotnych i w profilaktyce chorób.

2. Epidemiologię szczegółową, dział obejmujący badania, opis i ustalanie praw o przyczynie (przyczynach) i sposobach rozprzestrzeniania się (pojawiania się, trwania i znikania) oraz o natężeniu ściśle określonej choroby. Epidemiologia szczegółowa oparta jest zawsze na wiadomościach z epidemiologii ogólnej

3. Epidemiologię chorób zakaźnych i inwazyjnych (szerzej epidemiologię bionoz), czyli chorób wywoływanych przez żywe czynniki, tj. zarazki i pasożyty m. in. organizmu ludzkiego.

4. Epidemiologię zakażeń związanych z kontaktami z ochroną zdrowia, najczęściej z pobytem chorego w szpitalu. Jest to dział obejmujący zagadnienia związane z badaniem, opisem i ustalaniem przyczyn i praw pojawienia się chorób o etiologii bakteryjnej, wirusowej i grzybowej u chorych przebywających w szpitalu z innych przyczyn, oraz ze sposobami zapobiegania tym zakażeniom.

5. Epidemiologię chorób zawodowych i para zawodowych, inaczej to dział „chorób związanych z pracą zawodową", gdzie omawiane są problemy związane ze specyficznymi przyczynami i prawami pojawiania się, rozwoju i natężenia chorób zawodowych, nie zakaźnych i zakaźnych

6. Epidemiologię chorób i wypadków związanych z pracą; dział dotyczący „zaburzeń i zagrożeń stanu zdrowia związanych z pracą występujących w populacji pracującej ale innych niż opisywanych jako choroby zawodowe", choć warunki wykonywania pracy, z różnym nasileniem ale istotnie wpływają na ich powstawanie.

7. Epidemiologię katastrof. W tym dziale opisuje się specjalne sytuacje zdrowotne związane z tzw. "katastrofami społecznymi", to jest masowym działaniem nadzwyczajnych czynników niszczących środowisko życia ludzi, ich możliwości i sprawność organizacyjną w zakresie m. in. pomocy medycznej, leczenia chorych i zapobiegania chorobom w dużych populacjach. Do sytuacji takich zalicza się: wielkie powodzie, huragany, tajfuny; wojny zewnętrzne, czyli obronne; wojny wewnętrzne czyli domowe; długotrwałe susze i pożary na dużych obszarach kraju (kontynentu); większe trzęsienia ziemi; inne nadzwyczajne zdarzenia, np. ataki bio terrorystyczne, strajki generalne (ogólne) znacznej części społeczeństwa a w pasie tropikalnym rozmnożenie się szarańczy.

8. Geografię epidemiologiczną, dział, w którym opisywana jest sytuacja epidemiologiczna, ogólna i szczegółowa, głównie chorób naturalnych, w danym regionie geograficznym, tj. na kontynencie (np. Afryka) lub w określonym państwie (np. Brazylia). Dział ten jest szczególnie przydatny do sanitarnego zabezpieczania międzynarodowych podróży (turystyka), zakupów i przewozów towarów z dalekich krajów; także dla poradnictwa związanego z podejmowaniem długookresowej pracy w innych krajach a nie kiedy także jest przydatny w celach wojskowych, jak np. zabezpieczanie oddziałów wysyłanych w „misjach pokojowych” do innych krajów.

9. Epidemiologię środowiskową, dział w którym stosuje się metody epidemiologiczne oceny wpływu czynników środowiskowych na zdrowie człowieka.

Cele i zadania epidemiologii określone przez WHO:

1. Pomiarów i oceny stanu zdrowia społeczeństw;

2. Badania ich potrzeb zdrowotnych (ustalania planów zabezpieczania zdrowia);

3. Konstrukcji działań promocyjnych i profilaktycznych, w zakresie zdrowia;

4. Przekazywania zaleceń i działań prawnych do wprowadzania w życie przez administrację państwową i samorządową w zakresie ochrony zdrowia obywateli i cudzoziemców.

W Polsce przed epidemiologią stawiane są następujące główne zadania:

1. Okresowa (roczna), a także bieżąca ocena stanu zdrowia ludności w kraju, województwach, powiatach i gminach, niezbędna dla wszystkich działów administracji do określania zakresu potrzeb materialnych, kadrowych i do planowania nakładów finansowych.

2. Badania potrzeb ludności w zakresie działalności usługowej ochrony zdrowia, tj. na promocję zdrowia, profilaktykę, leczenie i rehabilitację, kształcenie kadr specjalistycznych.

3. Ocena ciągła działalności opieki zdrowotnej w podnoszeniu jakości (poziomu) usług zdrowotnych i poziomu usług profilaktycznych, szczególnie w zakresie "zdrowia publicznego".

4. Nadzór epidemiologiczny nad wpływami środowiska życia na zdrowie populacji.

Ogólna ocena sytuacji epidemiologicznej w Polsce

Pełny profil i konieczność działalności polskiej ochrony zdrowia w najbliższej przyszłości, do 2050 r., można przedstawić w zakresie 8 narastających problemów demograficznych, zdrowotnych i społecznych,

1. Narastająca liczebność populacji poprodukcyjnej, tj. ludzi powyżej 65 roku życia i konieczność leczenia oraz opieki nad nimi.

2. Narastająca (niestety) liczba ludzi niepełnosprawnych, zarówno ze względów zawodowych jak i biologicznych, i związana z tym konieczność utrzymania (rent) i rehabilitacji tych osób.

3. Nie notowany w całej historii Polski spadek urodzeń dzieci tak znaczący, że aktualnie rocznie więcej osób umiera niż się rodzi. Będzie to miało poważne następstwa nie tylko zdrowotne ale i polityczne.

4. Systematycznie narastające problemy związane z cywilizacją, zagrażające zdrowiu, a szczególnie takie nałogi jak: nikotynizm, alkoholizm, lekomania, w tym narkomania, a także bezrobocie i związana z tym prostytucja oraz spadek poziomu życia (odżywiania się) znacznej części populacji.

5. Nadal problemem będą aktualnie utrzymujące się, główne przyczyny zgonów: choroby układu krążenia (miażdżyca), choroby nowotworowe i szybko narastające wypadki, urazy i zatrucia wymagają i będą one wymagały nadal kosztownego leczenia i rehabilitacji oraz zastosowania szeroko pojętych środków profilaktycznych w całej populacji.

6. Brak ruchu i zajęć, zwanych fizycznymi, obejmuje około 75% osób z całej populacji. Zaburza to funkcje narządów ewolucyjnie przystosowanych do działania i wysiłków organizmu, co w następstwie powoduje wzrost chorób układu krążenia, układu oddechowego i narządów ruch, tj. układu mięśni i stawów. Jest i będzie konieczna organizacja dobrej promocji kultury fizycznej.

7. Przy ogromnych możliwościach światowej turystyki, handlu i przewozu towarów, już są i będą problemy ze zdrowotnym, szczególnie sanitarnym i przeciw epidemicznym zabezpieczaniem granic i ruchów ludności, tak by nie zawlekać do Polski niebezpiecznych chorób i nie wwozić niebezpiecznej żywności.

8. Za ósmy problem można uznać nie zadawalający poziom wiedzy decydentów o zdrowiu społeczeństwa i związanych z tym podejmowanymi decyzjami. Jak dotychczas dużym problemem ochrony zdrowia jest przybliżenie i wpojenie decydentom, tj. politykom, ekonomistom i administratorom, filozofii zdrowia.

2

---