Mięsień żwacz (musculus masseter)

początek: kość jarzmowa i łuk jarzmowy

koniec: okolica kąta żuchwy po stronie zewnętrznej

Jest to silny, prostokątny mięsień dzielący się na dwie warstwy: (inaczej działające; odpowiadają za inny ruch żuchwy)

powierzchowna: początek na dolnym brzegu łuku i kości jarzmowej

głęboka: początek na tylnej części łuku jarzmowego

W okolicy kąta żuchwy jego przyczep zaznacza się na kości żuchwy wyraźną guzowatością żwaczową.

Czynność:

unosi żuchwę( powierzchowna warstwa wywiera nacisk prostopadły do powierzchni zgryzowej)

jednostronny skurcz obraca żuchwę nieco na zewnątrz (w swoją stronę)

warstwa głęboka cofa wysuniętą żuchwę

Unerwienie: nerw żwaczowy - od trzeciej gałęzi nerwu V

Żwacz → skurcz prawego → żuchwa w lewo; skrócenie warstwy głębokiej → cofa żuchwę do tyłu z pozycji wysunięcia

Mięsień skroniowy (musculus temporalis)

początek: na płaszczyźnie skroniowej ograniczonej od przodu, góry i tyłu przez kresę skroniową dolną

koniec: wyrostek dziobiasty żuchwy

Czynność:

unosi żuchwę zaciskając zęby

włókna tylne cofają wysuniętą żuchwę

Unerwienie: nerwy skroniowe głębokie nerwu V3

Mięsień skrzydłowy boczny (musculus pterygoideus lateralis)

początek:

głowa górna: grzebień podskroniowy i powierzchnia skroniowa skrzydła większego kości klinowej

głowa dolna: zewnętrzna powierzchnia blaszki bocznej wyrostka skrzydłowego kości klinowej i powierzchnia podskroniowa szczęki

koniec: dwie głowy przyczepiają się do torebki stawowej stawu skroniowo-żuchwowego oraz do dołka skrzydłowego poniżej głowy żuchwy

Mięsień ten jest bezpośrednio połączony ze stawem skroniowo-żuchwowym

Czynność:

skurcz jednostronny wykonuje ruch żuchwy w stronę przeciwną

równoczesny skurcz obu mięśni wysuwa żuchwę

Unerwienie: nerw skrzydłowy boczny (V3)

Mięsień skrzydłowy przyśrodkowy (musculus pterygoideus medialis)

początek: dół skrzydłowy utworzony przez obydwie blaszki wyrostka skrzydłowatego, dolna powierzchnia wyrostka piramidowego kości podniebiennej i mały odcinek szczęki

koniec: wewnętrzna powierzchnia gałęzi żuchwy w okolicy kąta na guzowatości skrzydłowej

Czynność: unosi żuchwę i obraca nieco na zewnątrz (tak samo jak żwacz)

Unerwienie: nerw skrzydłowy przyśrodkowy (V3)

Mięśnie nadgnykowe - należą do mięśni szyi, przyczepiają się do kości gnykowej i żuchwy, powstają:

z pierwszego łuku skrzelowego: mięśnie dna jamy ustnej (mięsień żuchwowo-gnykowy, przedni brzusiec mięśnia dwubrzuścowego) unerwione przez nerw V3

z drugiego łuku skrzelowego: mięsień rylcowo-gnykowy i tylny brzusiec mięśnia dwubrzuścowego, unerwione przez nerw VII

z wyrostków brzusznych miotomów: mięsień bródkowo-gnykowy unerwiony przez splot szyjny

Mięsień dwubrzuścowy (musculus digastricus)

brzusiec tylny:

początek: wcięcie sutkowe kości skroniowej

koniec: ścięgno pośrednie przyczepia się w miejscu połączenia rogów większych kości gnykowej z jej trzonem

brzusiec przedni:

początek: ścięgno przednie w miejscu połączenia rogów większych kości gnykowej z trzonem

koniec: dół dwubrzuścowy żuchwy

Czynność:

unieruchomiona żuchwa - unosi kość gnykową oraz krtań (połykanie)

unieruchomiona kość gnykowa - obniża żuchwę

Unerwienie:

brzusiec przedni: nerw żuchwowo-gnykowy (V3)

brzusiec tylny: nerw VII

Za unieruchomienie kości gnykowej odpowiadają mięśnie:

·tarczowo-gnykowy

·łopatkowo-gnykowy

·rylcowo-gnykowy

Mięśnie te stabilizują kość gnykową dzięki czemu dochodzi do ruchów żuchwy

Mięsień rylcowo-gnykowy (musculus stylohyoideus)

początek: wyrostek rylcowaty kości skroniowej biegnie po przyśrodkowej, potem górnej krawędzi mięśnia dwubrzuścowego, rozdzielając się na dwa pęczki obejmując ścięgno pośrednie mięśnia dwubrzuścowego

koniec: połączenie rogów większych z trzonem kości gnykowej

Czynność: pociąga kość gnykową ku górze i tyłowi

Unerwienie: gałąź nerwu VII

Mięsień żuchwowo-gnykowy (musculus mylohyoideus)

początek: kresa żuchwowo-gnykowa biegnie do tyłu i dochodzi do linii pośrodkowej tworząc szew żuchwowo-gnykowy; jest to przepona jamy ustnej

koniec: najbardziej tylne włókna dochodzą do przedniej powierzchni trzonu kości gnykowej

Czynność:

unieruchomiona żuchwa - unosi kość gnykową do góry, a z nią krtań (połykanie); napina dno jamy ustnej i unosi język podczas połykania

unieruchomiona kość gnykowa - obniża żuchwę

Unerwienie: nerw żuchwowo-gnykowy, gałąź V3­

Mięsień bródkowo-gnykowy (musculus geniohyoideus)

początek: wewnętrzna powierzchnia żuchwy - kolec bródkowy

koniec: przednia powierzchnia trzonu i rogów większych kości gnykowej

Czynność:

unieruchomiona żuchwa - pociąga kość gnykową do przodu i góry

unieruchomiona kość gnykowa - obniża żuchwę

Unerwienie: włókna pochodzące ze splotu szyjnego(od C_1­ i C₂) dochodzące drogą nerwu podjęzykowego oraz nerwu językowego

MIĘŚNIE JĘZYKA:

zewnętrzne:

bródkowo-językowy

gnykowo-językowy

rylcowo-językowy

wewnętrzne:

1. podłużny języka (górny i dolny)

2. poprzeczny języka

3. pionowy języka

Tworzą główna masę języka (artykulacja, połykanie, wspomagają żucie przez przerzucanie pokarmu z jednej na drugą stronę ). Ruchy wykonywane przez żuchwę podczas jej czynności to ruchy:

odwodzenia i przywodzenia

wysuwania i cofania

ruchy boczne

ODWODZENIE ŻUCHWY zachodzi przy równoczesnym skurczu mięśni skrzydłowych bocznych, które ruch ten zapoczątkowują wraz z zespołem synergistycznie działających mięśni nadgnykowych (przedni brzusiec mięśnia dwubrzuścowego oraz mięsień żuchwowo-gnykowy i bródkowo-gnykowy przy unieruchomionej kości gnykowej przez mięsnie tarczowo-gnykowy, łopatkowo-gnykowy i rylcowo-gnykowy)

PRZYWODZENIE ŻUCHWY biorą udział obustronnie działające mięśnie:

 skroniowy /  żwacz /  skrzydłowy przyśrodkowy

WYSUWANIE ŻUCHWY jest zależne od obustronnego, synergistycznego skurczu mięśni skrzydłowych bocznych oraz od współdziałających z nimi mięśni odwodzących żuchwy

COFANIE ŻUCHWY z pozycji wysunięcia odbywa się przez skurcz tylnych (poziomych) włókien mięśni skroniowych oraz warstwy głębokiej mięśni żwaczy, a także mięśni dna jamy ustnej (gdy ruch ma być wykonany z większą siłą to współdziała mięsień żuchwowo-gnykowy tej samej strony) oraz synergistycznego działania pozostałych mięśni żucia.

RUCHY BOCZNE ŻUCHWY powstają w wyniku jednostronnego działania mięśni skrzydłowych bocznych (gdy ruch ma być wykonany z większą siłą to współdziała mięsień żuchwowy tej samej strony)

Staw skroniowo-żuchwowy

Głowa stawowa (caput mandibule) stanowi przedłużenie szyjki żuchwy. Oba te elementy wchodzą w skład wyrostka kłykciowego żuchwy. Powierzchnia stawowa głowy znajduje się w części przednio-górnej i pokryta jest chrząstka włóknistą, tylna część natomiast nie tworzy powierzchni stawowej i jest pokryta tkanka łączną. Wielkość i kształt głowy żuchwy wykazują duże różnice indywidualne

Krążek stawowy (discus articularis) zwany chrząstką śródstawową lub dyskiem, jest położony między dołkiem stawowym a głową żuchwy i wyrównuje różnice w ukształtowaniu ich powierzchni. Dzieli on staw skroniowo-żuchwowy na dwa piętra:

górne, w którym odbywają się ruchy poślizgowe

dolne, w którym zachodzą ruchy obrotowe

Krążek jest zbudowany ze zbitej tkanki łącznej, o kształcie spłaszczonej krwinki czerwonej. Środkowa jego część nie ma nieomal zakończeń nerwowych i naczyń krwionośnych (może dojść do perforacji i piętra mogą się łączyć (warunki niefizjologiczne)

Torebka stawowa (capsula articularis) jest przytwierdzona do kości wzdłuż brzegu powierzchni stawowych dołka i guzka stawowego. Przyczepia się ona do dolnej części głowy żuchwy oraz do górnej części je szyjki. Zaokrąglony brzeg krążka jest tak połączony z torebką, że oba piętra stawu są całkowicie od siebie oddzielone.

Zarówno przednia jak i tylna część torebki stawowej zawiera głównie luźna tkankę łączną, która umożliwia zwichnięcie głowy bez przerwania torebki (znacznie grubsza torebka jest z tyłu.

Włókna mięśnia skrzydłowego bocznego przenikają przez przednio-przyśrodkową cześć i przyczepiają się do dysku (górny brzusiec) i do głowy żuchwy (dolny brzusiec). Czynność obydwu głów przyczepu końcowego mięśnia skrzydłowego bocznego jest ściśle skorelowana, a zaburzenia tej korelacji są uważane za jedna z głównych przyczyn powstania patologicznych objawów akustycznych w stawach.

Układ więzadeł torebki pozwala na małe poprzeczne i boczne ruchy żuchwy. Najbogatsze unerwienie wykazuje tylna i boczna cześć torebki. Unerwiona ona jest przez gałązki n. uszno-skroniowego, n. skroniowo-żuchwowego i n. skroniowego.

Płyn maziowy - wygładza powierzchnie stawowe, uczestniczy w odżywianiu części stawów pozbawionych naczyń krwionośnych.

Cechy różnicujące staw skroniowo-żuchwowy od innych stawów człowieka:

1. Sprzężone działanie obu symetrycznych stawów.

2. Przyczep m. (skrzydłowy boczny) wnikający wprost do jamy stawu.

3. Łącznotkankowa budowa krążków stawowych.

4. Łącznotkankowe pokrycie powierzchni stawowych.

Adaptacje i kompensacje w stawie skroniowo-żuchwowych:

- współdziałanie proprioceptorów stawu, mięśni i przyzębia w odbieraniu bodźców pozafizjologicznych

- proces ten przebiega stale

- może mieć charakter czynnościowy - kompensacja mięśniowa

- może dochodzić do zmian strukturalnych

- żaden proces adaptacyjny nie występuje w sposób izolowany.

Starzenie się stawu skroniowo-żuchwowego:

Są to zmiany anatomopatologiczne, podobne do zmian w innych stawach.

Występują cechy osteoporozy.

Powierzchnie stawu ulegają spłaszczeniu.

Pojawiają się ośrodki wapnienia w krążku stawowym.

Zmiany zależą od stanu ogólnego (układu krążenia, hormonalnego) jak również stanu narządu żucia.

Statyka i dynamika żuchwy a układ żuchwy.

RUCHY W STAWIE ODBYWAJĄ SIĘ W 3 KIERUNKACH:

- ruchy zawiasowe - opuszczanie i unoszenie

- ruchy ślizgowe - wysuwanie i cofanie

- ruchy żucia - ruchy boczne

Rozwieranie szczęk:

głowa żuchwy przesuwa się pod szczyt guzka stawowego

krążek ślizga się ku przodowi

ruch zawiasowy odbywa się pomiędzy nim a głową żuchwy

głowa żuchwy przesuwa się wraz z krążkiem stawowym, który jest ciągnięty przez część włókien m. skrzydłowego bocznego.

Unoszenie żuchwy:

głowa żuchwy przesuwa się ze szczytu na podstawę guzka stawowego - zmniejsza to szerokość rozwarcia j. ustnej o 1/3

dalej następuje poślizg głowy żuchwy ku tyłowi i ruch zawiasowy.

Wysunięcie żuchwy do przodu: przy zachowanym uzębieniu jest możliwe dopiero przy uprzednim opuszczeniu żuchwy.

Ruch żuchwy do tyłu: zaczyna się od ustawienia siekaczy w pozycji tete a tete i głowa żuchwy wchodzi głębiej w panewkę stawową.

Ruchy boczne:

po stronie pracującej głowa obraca się w miejscu koło swojej osi pionowej

po stronie balansującej - głowa wchodzi na guzek stawowy.

Zgryz jest to kontakt zębów szczęki i żuchwy w różnych pozycjach i ruchach czynnościowych żuchwy. Zgryz idealny występuje gdy warunki zgryzowe nie wymagają adaptacji nerwowo-mięśniowej. Obserwuje się wtedy harmonijne zwarcie łuków zębowych, łatwość ruchów żuchwy do przodu i na boki oraz korzystny kierunek działania sił zgryzowych na zęby (przewaga sił pionowych).

Zgryz normalny (prawidłowy) - drobne nieprawidłowości są wyrównywane mechanizmami nerwowo-mięśniowymi lub fizjologicznym starciem zębów. Najczęściej ścierają się kły -są największe i najczęściej przeszkadzają w żuciu. Aby stwierdzić czy zgryz jest prawidłowy należy sprawdzić jak zachowują się względem siebie łuki zębowe w:

zwarciu centralnym (największa ilość kontaktów międzyzębowych)

w pozycji i ruchu bocznym

w pozycji i ruchu protruzyjnym

Fizjologia zgryzu

Cechy zwarcia centralnego przy pełnym uzębieniu:

1. Zęby przednie są wychylone do przodu w stosunku do szczęki - siekacze górne od 5­° do 15° a dolne od 0° do 5°.

2. Górne siekacze pokrywają ok. 1/3 wysokości koron dolnych siekaczy a zęby boczne górne pokrywają policzkowe guzki zębów dolnych.

3. Brzegi sieczne dolnych siekaczy kontaktują się z powierzchniami podniebiennymi górnych siekaczy w obrębie zagłębienia poniżej guzka zębowego.

4. Guzek policzkowy przedni pierwszego zęba trzonowego górnego wklinowuje się w przestrzeń między guzkami policzkowymi pierwszego dolnego trzonowca.

5. Każdy ząb styka się z dwoma zębami antagonistycznymi z wyjątkiem siekaczy dolnych przyśrodkowych i zębów mądrości.

6. W zwarciu centralnym powstaje maksymalna liczba punktów zetknięcia się zębów obu szczęk; głowa żuchwy znajduje się w centralnej części dołu stawowego.

Parafunkcje, czyli nawyki ruchowe narządu żucia można podzielić na 2 podstawowe rodzaje:

parafunkcje zwarciowe, czyli nawykowe zaciskanie zębów i zgrzytanie zębami, czyli zawsze z kontaktem zębów przeciwstawnych.

parafunkcje niezwarciowe - to takie nawyki ruchowe, w których nie dochodzi do kontaktów zębów.

W obydwu przypadkach działa zarówno czynnik miejscowy jak i psychogenny. Rozpoznanie następuje na podstawie wywiadu oraz charakterystycznych patologicznych starć zębów oraz ubytków klinowych.

Badanie czynnościowe narządu żucia:

1. Dokładny wywiad 2. Zbadanie objawów dysfunkcji 3. Analiza patologicznego starcia zębów. 4. Badanie palpacyjne mięśni żucia i mięśni okolicznych 5. Obserwacja swobodnych ruchów żuchwy 6. Badanie stawów skroniowo-żuchwowych 7. Analiza czynnościowa zgryzu 8. Badanie szpary spoczynkowej 9. Ustalenie miejscowych przyczyn parafunkcji niezwarciowych (i zwarciowych) 10. Badania dodatkowe

Ad. 2: Objawy kliniczne dysfunkcji mogą być zlokalizowane w poszczególnych "stawach" narządu żucia, a także w mięśniach okolicznych.

W stawie zębowo-zębowym: patologiczne starcie zębów; dodatnie testy zwarciowe zaciskania i zgrzytania.

W stawie zębowo-zębodołowym: rozchwianie pojedynczych zębów; rozchwianie grupy zębów; przemieszczenie zębów.

Ad. 10: I. Badania radiologiczne stawów skroniowo-żuchwowych: 1. zdjęcia przeglądowe (sumacyjne) 2. warstwowe (tomograficzne) 3. kinematograficznie, które stosunkowo rzadko uzupełniane są artrografią. II. Badania elektromiograficzne EMG.

Spoczynkowe położenie żuchwy:

1. Żuchwa nie bierze udziału w żadnej czynności.

2. W położeniu tym nie występuje zwarcie łuków zębowych.

3. Jest to pozycja, którą żuchwa przyjmuje mimowolnie.

4. Mięśnie przywodzące i odwodzące znajdują się w równowadze.

5. Żuchwa jest nieznacznie przesunięta ku przodowi w porównaniu z położeniem w zwarciu centralnym.

Klinicznym wyrazem spoczynkowego położenia żuchwy jest tzw. szpara spoczynkowa. Przeciętną jej wielkość określa się na 2-3 mm (nie ma kontaktu między zębami). Szpara spoczynkowa pozwala na odciążenie struktur narządu żucia: 1. Kości szczęk 2. Mięśni i więzadeł 3. Ozębnej 4. Stawu skroniowo-żuchwowego.

Wielkość szpary spoczynkowej ulega zmianom pod wpływem czynników:

Zmniejszających napięcie mięśni (różne pozycje głowy, zmęczenie, sen)

W schorzeniach układu stomatognatycznego.

Przy zaburzeniach zgryzu, dysfunkcjach, parafunkcjach.

Zmienia się również z wiekiem.

W zwarciu centralnym żuchwa znajduje się w określonym położeniu pionowym i poziomym, które charakteryzuje się przede wszystkim typowym kontaktem łuków zębowych. W tym położeniu:

1. Zęby stykają się w maksymalnej liczbie punktów.

2. Żuchwa jest najbardziej zbliżona do szczęki.

3. Głowa żuchwy znajduje się w dole stawowym w najwyższym położeniu.

4. Mięśnie przywodzące są w stanie skurczu.

Centralne zwarcie i związane z nim położenie żuchwy jest u danej osoby powtarzalne. Jest to możliwe głównie dzięki anatomicznemu kształtowi powierzchni żujących zębów przedtrzonowych i trzonowych i ich ustawieniu w łuku. Położenie żuchwy w zwarciu centralnym określone jest również jako zwarcie nawykowe. Niektórzy autorzy określają nawykowe położenie żuchwy jako nieco doprzednie w stosunku do zwarcia centralnego w granicach 1 mm. Często jest ono nazywane położeniem mięśniowym. W warunkach idealnej okluzji zwarcie centralne oraz położenie mięśniowe są jednakowe.

Więzadłowe położenie żuchwy:

Jest to położenie żuchwy, przy którym głowy żuchwy znajdują się w pozycji najbardziej dotylnej w dole żuchwowym. Więzadłowe położenie żuchwy nie jest fizjologiczne. Położenie więzadłowe żuchwy ma znaczenie w diagnostyce stosunków żuchwy do szczęki.

---