Miniatury średniowieczne
Jeżeli przyjrzymy się malarstwu średniowiecza, bez trudu zauważymy, że główne miejsce zajmują w nim tematy religijne. Najczęściej przedstawiano świętych oraz sceny z Nowego Testamentu, takie jak narodziny Jezusa. Malowano nie tylko ołtarze i ściany kościołów, ozdabiano także rękopisy. Były to albo księgi liturgiczne, których używali duchowni podczas odprawiania nabożeństwa, albo modlitewniki, z których mogli korzystać także ludzie świeccy.
Pięknie zdobione rękopisy były bardzo drogie i powstawały przeważnie na zamówienie królów, książąt lub biskupów. Wykonywali je często nadworni artyści, o których niewiele dzisiaj wiemy - rzadko znamy nawet ich imiona. Do swojej pracy używali kosztownych farb i złota. Oglądając stare modlitewniki, trudno nie podziwiać subtelnych kolorów, rysunku cieniowanego cienką, złotą kreską...
Księgi zdobiono w podobny sposób. Zmieniały się oczywiście style i rodzaje rysunków, ale takie elementy jak miniatura, inicjał czy bordiura są bardzo stare.
Inicjał to pierwsza, ozdobna litera tekstu. Początkowo nie oddzielano kolejnych rozdziałów, więc takie kolorowe litery ułatwiały czytanie.
Z czasem zdobiono je coraz bardziej, malowano wkoło kwiaty lub fantastyczne zwierzęta, we wnętrzu liter przedstawiano postacie lub nawet całe sceny z życia świętych.
Na marginesach wokół strony umieszczano czasami rysunki kwiatów, dziwnych stworów, ptaków, króliczków, owoców i ślimaków, czyli wszystko, co tylko mógł wymyślić artysta. Takie ozdobne ramy wokół tekstu nazywamy bordiurą.
Miniatura to zajmujące najczęściej całą stronę przedstawienie jakiegoś tematu, oczywiście związanego z tekstem. Tak więc przy kartach zapisanych modlitwami lub tekstami nabożeństw bożonarodzeniowych malowano na przykład stajenkę betlejemską, anioła nawołującego pasterzy albo przybycie trzech królów.
Mało kto domyśla się, oglądając średniowieczne ołtarze czy miniatury, że mają one drugi, ukryty sens. W średniowieczu często bowiem posługiwano się symbolem, ba, stworzono nawet bogaty ich język, który próbujemy dzisiaj zrozumieć.
Symbole mogą mieć wiele znaczeń, często przeciwstawnych, dlatego tłumacząc je, należy być ostrożnym.
Na przykład jednorożec może oznaczać jednocześnie czystość i nieśmiertelność, ale także wyuzdanie i rozpustę. Oto w scenie narodzin w Betlejem widzimy kolumnę - na pierwszy rzut oka trochę dziwny w tym miejscu element architektoniczny. Tymczasem można ją odczytać jako gorzkie przypomnienie Męki Pańskiej (w średniowiecznych scenach biczowania Chrystus jest przywiazany do kolumny), albo jako symbol oznaczający jedność i siłę Kościoła.
W stajence zawsze natkniemy się na dwa poczciwe zwierzaki - woła i osiołka. W rozmaitych przedstawieniach często Synagoga (stary Kościół) z zawiązanymi oczami (bo nie widzi prawd głoszonych przez Chrystusa) jedzie na ośle. Zatem nasz osiołek symbolizuje Stary Testament - pierwszą część Biblii. Poważny wół jest między innymi symbolem Apostołów, w tym wypadku możemy go rozumieć jako upostaciowanie Nowego Testamentu.
Dodajmy do tego znaczenie symboliczne roślin, ptaków siedzących czasem wśród belek stajenki a prosty i znany obraz staje się tym, czym jest w istocie - teologiczną przypowieścią.