Ćwiczenia 2 26.10.2007
wybory
wybory - sposób wyłaniania organów przedstawicielskich. Aby wybory mogły być nazwane wyborami musi być podczas nich alternatywa (chociażby personalną, nie koniecznie pluralizm polityczny).
Przykład:
Iran - podczas wyborów nie ma pluralizmu politycznego ale jest alternatywa personalna (jedni są bardziej umiarkowani, drudzy bardziej radykalni) - to można nazwać wyborami ale nie wyborami demokratycznymi. Sama alternatywa nie czyni wyborów demokratycznymi.
PRL - głosowano na jedną listę, gdy nie skreśliło się żadnej pozycji oznaczało to głos na pierwszego na liście. Ponieważ głosowanie nie było tajne, istniała presja aby nie skreślać żadnego z kandydatów przez co Ci z dalszych miejsc mieli bardzo umiarkowane szanse. Poza tym kandydaci Ci nie różnili się w żaden sposób poglądami. Można powiedzieć, że nie było więc alternatywy personalnej.
Funkcje wyborów:
1) legitymująca - władzę zwierzchnią w Polsce sprawuje naród. Poprzez wybory naród przekazuje legitymację rządzącym.
2) kreacyjno - personalna - dokonujemy wyboru składu personalnego parlamentu
3) kontrolna - rozliczamy rządzących dotąd
4) programowa (integracyjna) - intensyfikacja procesów tworzenia programów
5) odzwierciedlenia poglądów politycznych społeczeństwa
6) wyłonienie stabilnej większości parlamentarnej
Funkcje (5) i (6) to w zasadzie funkcje prawa wyborczego. Są one często w pewien sposób przeciwstawne. Nie zawsze parlament w pełni odzwierciedlający poglądy społeczeństwa ma zdolność wyłonienia większości. W dzisiejszych czasach daje się prymat funkcji wyłaniania stabilnej większości bardziej niż odzwierciedlania poglądów politycznych społeczeństwa jednakże ta druga zasada nie może być w dobrym prawie wyborczym zlekceważona.
7) rozwiązywanie kryzysów (zapewnienia bezpieczeństwa demokracji):
a) parlamentarnych - rząd traci większość parlamentarną, chociaż nie jest to zapisane w konstytucji, bo nie ma konieczności aby rząd posiadał 231 mandatów (np. rząd Belki nie popierany przez żadną partię, z wyjątkiem Partii Demokratycznej, która była poza parlamentem!)
b) kryzys polityczno- społeczny nie związany z sytuacją parlamentarną (np. protesty na Węgrzech w 2006 ze względu na wypowiedzi i zachowanie premiera)
Przebić się do elity politycznej USA jest znacznie trudniej niż w Polsce. W USA można mówić o „dynastiach” kongresowych, ze względu na oddziaływania czynnika ekonomicznego na wybory. W Polsce można uzyskać sukces w wyborach na drodze zdobycia zaufania społecznego.
Podczas wyborów następuje w Polsce wzrost optymizmu społecznego. Statystycznie Polacy są jednym z najmniej zadowolonych z życia społeczeństw (wg badań nawet Chińczycy są bardziej zadowoleni od Polaków!)
System wyborczy
Znaczenie systemu wyborczego:
a) sensu largo - całokształt norm prawnych i reguł pozaprawnych (praktyka stosowania, kontekst społeczny)
Przykład regulacji pozaprawnych:
- prawo w Polsce nie reguluje sposobu układania list wyborczych (w Niemczech reguluje)
b) sensu stricto - sposób rozdziału mandatów
Reguły ustalania list wyborczych:
- PiS, SO, LPR - decyduje przywódca partii
- Komitet Koalicyjny (LiD, AWS, LPR <Liga Prawicy Rzeczypospolitej> )- zasada parytetu
- PO - teoretycznie listy układały regiony - władze partii miały ingerencję w podział 3 pierwszych miejsc, czasem próbowały mediacji
- raz w historii zrobiono prawybory - dają one możliwość wypromowania się „cwanych” działaczy
W USA występuje brak centrali , jest swobodna struktura partii, można kandydować z ramienia partii nawet nie będąc jej członkiem a wygrywając prawybory.
Prawo wyborcze
Podział prawa wyborczego:
- przedmiotowe - wchodzi w skład systemu wyborczego - ogół norm regulujących tryb przeprowadzania wyborów
- podmiotowe - prawo do udziału w wyborach (czynne i bierne), prawo do protestów wyborczych, udziału w kampanii, udziału w liczeniu głosów
Prawo wyborcze podmiotowe wynika z:
- (niegdyś był taki pogląd), prawa wyborczego przedmiotowego (np. w okresie 20-lecia międzywojennego)
- konstytucyjnej zasady suwerenności a nie z woli państwa
- prawo wyborcze przedmiotowe określa zasady korzystania z prawa podmiotowego
- Art. 30 - przyrodzonej niezbywalnej godności człowieka
zasady prawa wyborczego - zasady przygotowania, przeprowadzenia wyborów, które mają zapewnić demokratyczny charakter wyborów
Zasady prawa wyborczego wywodzimy z:
- przesłanek historycznych
- doktryny prawa (ewoluuje na skutek zmian społeczeństwa)
- orzecznictwa sądów (Trybunałów Konstytucyjnych i sądów powszechnych) - np. zaskarżono do TK blokowanie list wyborczych w wyborach samorządowych ze względu na brak zgodności z zasadą równości, TK stwierdził zgodności z konstytucją a więc musiał zdefiniować w uzasadnieniu w pewien sposób pojęcie równości.
Zasada powszechności
Zasada powszechności jest uważana za jedną z najważniejszych ze względu na:
- historyczność
- treść - jeżeli nie zrealizujemy zasady powszechności wszystkie inne zasady tracą na znaczeniu
Cenzusy:
- rasowy
- płci
- klasowy
- domicylu
- wyznania
- wykształcenia
- majątkowy
- pochodzenia
- zawodowy (wojskowi nie mogli głosować - konstytucja marcowa)
- zasługi (do Senatu mogą głosować tylko odznaczeni orderami - konstytucja kwietniowa)
- zaufania publicznego (mogą glosować tylko Ci którzy pełnią jakieś funkcje)
- niegodności (Dwukrotne bankructwo pozbawiało prawa wyborczego. Prostytutki zarejestrowane na policji nie mogły głosować)
- czytania i pisania (kiedyś w USA w celu eliminacji ludności czarnoskórej)
- pochodzenia
- wieku
- zamążpójścia (w kraju Ameryki Płd. chyba Gwatemala - tylko mężatki mogły głosować, panny nie)
Najdłużej utrzymywały się cenzusy:
- płci
- wieku
W Polsce w jako 3 kraju na świecie zniesiono cenzus płci. Najdłużej cenzus ten utrzymywał się w Szwajcarii, Grecji (72) i Portugalii (74).
Czynne i bierne prawo wyborcze
Przesłanki pozytywne czynnego prawa wyborczego:
a) obywatelstwo polskie - wywodzona z zasady suwerenności - czyli z pojęcia narodu. Naród to coś szerszego niż wspólnota terytorialna. Na obywatela państwo nakłada szczególne obowiązki i przyznaje mu pewne prawa, różne od tych przeznaczonych dla wszystkich mieszkańców danego kraju.
Obywatele państw Unii mogą głosować i kandydować w wyborach:
- lokalnych - wspólnota lokalna jest tworzona w oparciu o wspólnotę terytorialną - pewna nielogiczność
- do Parlamentu Europejskiego - PE nie jest reprezentacją narodową
b) 18 lat - Obecny cenzus wieku 18 jest traktowany jako naturalne ograniczenie prawa wyborczego a nie jako cenzus. Człowiek mający 18 lat posiada pełną zdolność do czynności prawnych czyli może skutecznie prawnie w pełni o sobie decydować. Póki nie może decydować o sobie nie może decydować o społeczeństwie.
Wyjątek:
- kobieta zamężna w wieku 16 lat nabywa pełnię zdolności do czynności prawnych ale nadal nie może głosować
Przesłanki negatywne czynnego prawa wyborczego:
a) ubezwłasnowolnienie - ograniczenie lub pozbawienie zdolności do czynności prawnych w przypadku choroby psychicznej, niedorozwoju, zaburzeń spowodowanych narkomanią lub alkoholizmem - następuje na skutek wyroku sądu, a więc do tego czasu można głosować
b) utrata praw publicznych - sąd karny skazuje na taką karę fakultatywnie w przypadku przestępstw popełnianych z niskich pobudek zagrożonych karą pozbawienia wolności od lat 3.
c) utrata praw wyborczych - orzeczenie Trybunału Stanu - iluzoryczne bo Trybunał Stanu w Polsce na orzekanie zebrał się tylko raz
Przesłanki biernego prawa wyborczego:
- posiadanie czynnego prawa wyborczego
- ukończenie wieku:
a) Wybory samorządowe
- do rad - 18
-do organów wykonawczych 25
b) Sejm i Europarlament - 21
c) Senat - 30
d) Prezydent - 35
- w. samorządowe - do Rad - trzeba mieszkać na obszarze działania organu do którego się kandyduje
- w. samorządowe i do Parlamentu Europejskiego - zakaz kandydowania osób karanych za przestępstwa popełnione z winy umyślnej ścigane z oskarżenia publicznego
Czy zróżnicowanie wieku biernego prawa wyborczego nie przeczy zasadzie powszechności?
W pewien sposób tak, ale jest to zróżnicowanie jest pożądane z punktu widzenia logicznego ze względu na konieczność posiadania pewnego bagażu doświadczeń, chociaż w niektórych krajach rezygnuje się z tego zróżnicowania. W Chorwacji czynne i bierne prawo wyborcze zaczyna się od 18 roku życia.
3