OŚWIECENIE

EUROPA 1680 - 1780

POLSKA 1696 ( śmierć Jana III Sobieskiego) - 1822 ( pierwsze wydanie Ballad i Romansów Adama Mickiewicza)

Wczesne Oświecenie 1696- 1764( Stanisław August Poniatowski królem)

Doba Stanisławowska 1764 - 1795

Późne Oświecenie 1795 - 1822

CO SIĘ DZIAŁO W XVIII w.

FRANCJA - Napoleon i powrót absolutyzmu

ROSJA - mocarstwo

USA - wojna o niepodległość

EUROPA- kongres wiedeński i nowy ład

POLSKA

1696- śmierć Jana III Sobieskiego

1772 - I rozbiór Polski

1788/1792 - Sejm Wielki/ Czteroletni

1791 - Ogłoszenie Konstytucji III Maja

1792 - Targowica

1793 - II rozbiór Polski

1794 - Insurekcja Kościuszkowska

1795 - III rozbiór Polski

1797 - utworzenie Legionów Polski we Włoszech

1807 - utworzenie Księstwa Warszawskiego

1815 - kongres wiedeński i utworzenie Królestwa Polskiego pod kontrolą Rosji

1822 - koniec Oświecenia , wyd. „Ballad i Romansów”

SATYRA - utwór literacki o celu dydaktycznym, który wytyka i ośmiesza wady i występki ludzi; porusza najczęściej stałe tematy: pijaństwo, obżarstwo, obłudę.. Istotą satyry jest krytyka wobec przedstawionego zjawiska, posługuje się ona deformacją, groteską, dowcipem, kpiną i szyderstwem ( Krasicki, Naruszewicz)

POEMAT HEROIKOMICZNY - utwór epicki, który stanowi parodię eposu w patetycznej formie opowiada rzeczy błahe, codzienne, takie zestawienie powoduje efekt śmieszności

POWIASTKA FILOZOFICZNA - epicka opowieść, krótsza od powieści, której fabuła ma ilustrować ogólną tezę filozoficzną lub moralną i jest tylko pretekstem do przeanalizowania innych znacznie ważniejszych treści

SIELANKA - gatunek poetycki wywodzący się z antycznej Grecji; obejmuje utwory w bogatym tonie, opowiadające o życiu pasterzy i wieśniaków; związana z a Arkadią

POWIEŚĆ - rozbudowany utwór o znacznej objętości i swobodnej kompozycji, łączący wiele wątków i wielu bohaterów; początkowo pisano ją w 1 os., a akcją była przeważnie podróż głównego bohatera ( Ignacy Krasicki „Mikołaja Doswiadczyńskiego Przypadki” )

BAJKI - powstały w antyku, w czasach oświecenia ponownie odkryta przez Fontaine'a; utwór był wierszowany, alegoryczny o zwierzętach lub o ludziach wyrażające pewne prawdy moralne o charakterze ogólnym; zawierają morał ( Trembecki, Krasicki)

EUROPEJSKA LITERATURA OŚWIECENIOWA

La Fontaine „Bajki”

Diderot „ Kubuś Fatalista i jego Pan”

Defoe „Przypadki Robinsona Cruzoe” „ Dziennik Roku Zagłady”

Wolter „Kandyd”

Swift „Podróże Gouliwera:”

Rousseau „ Nowa Heloiza”

POLSKA LITERATURA OŚWIECENIOWA

Ignacy Krasicki bajki, satyry „Monachomachia” Poemat heroikomiczny

Adam Naruszewicz „Chudy Literat”

Stanisław Trembecki „Bajki”

Franciszek Karpiński „ Pieśń o Zmartwychwstaniu Panskim” „Pieśń Poranna” „Pieśń Wieczorna” „Zenon i Filon” (sentymentalizm); „Do Justyny tęskność na wiosnę”

Józef Wybicki „Pieśń Legionów Polskich we Włoszech

Julian Ursyn Niemcewicz „Powrót Posła”

Franciszek Zabłocki „Fircyk w Zalotach”

Wojciech Bogusławski „Lud Mniemany , czyli Krakowiacy i Górale”

Stanisław Staszic „Przestrogi dla Polski”

Franciszek Jezerski „ Katechizm o tajemnicach rządu Polskiego”

FILOZOFIA

KRYTYCYZM - odnosił się głównie do tradycyjnych instytucji politycznych i społecznych ( kościół) nauk ................ wsparcie w racjonalizmie którego twórcą był Kartezjusz

RACJONALIZM - przywiązywał szczególną wagę do rozumu, poznawania prawdy; odrzucał wszelkie uprzedzenia i przesądy (Wolter, Diderot)

DEIZM - uznawał istnienie Boga jako stwórcę świata i przywiązywał wagę do nakazów moralnych płynących z religii; odrzucał objawienia i wyznanie wiary ( Bóg stworzył świat, ale nie ingeruje w bieg wydarzeń na świecie)

ATEIZM - pogląd odrzucający istnienie Boga i przeczący istnieniu sił nadprzyrodzonych ( P. Hollach)

EMPIRYZM - oświeceniowy krytycyzm; jego prekursorem był Francis Bacon, kładł nacisk na rolę doświadczenia w procesie poznawania świata; odrzucał to wszystko czego nie da się potwierdzić praktycznie

UTYLITARYZM - użytkowa funkcja literatury; przypisywał ogromną rolę edukacji i wychowaniu

SENSUALIZM - John Locke; wprowadził on pojęcie tabula rasa czyli czystej karty określając w ten sposób umysł dziecka pozbawiony jakichkolwiek idei, zasad i kształtowany dopiero przez doświadczenie i edukację

HUMANITARYZM - postawa, która umieściła w centrum człowieka jego wartości oraz prawo do własnych poglądów, wolności i szczęścia

OŚWIECENIOWI FILOZOFOWIE

John Jasques Rousseau - ojciec sentymentalizmu; twierdził, że człowiek, który odszedł od natury wiele stracił; to cywilizację i postęp obciążył winą za istniejące zło; zaproponował powrót do natury i życie zgodne z jej prawami

Immanuel Kant - jego teorie były prawdziwą rewolucją; Kant uznał, że to nie rzeczy kształtują nasze myśli, ale w naszym umyśle tkwią odpowiednie formy, które klasyfikują i nazywają nowe zjawiska; rozwiązywanie wszystkich problemów ludzkich upatrywał w rygorystycznym trzymaniu się ustalonych zasad

Denis Diderot - naczelny redaktor i jeden z głównych twórców „Encyklopedii”; był zaciętym ateistą; z tego powodu był kilkakrotnie aresztowany i osadzony w Bastylii

Dawid Humme - uczynił doświadczenie podstawowym zagadnieniem badań, w odróżnieniu od innych filozofów nie odrzucał religii, przeciwnie uznał ją za konieczny wybór naszej psychiki

SZTUKA OŚWIECENIOWA

Trzy nurty rozwoju sztuki oświecenia

KLASYCYZM główny kierunek artystyczny i literacki, który ma swoje źródła w kulturze antycznej; narodził się w poł. XVII w. we Francji, gdzie pojawili się twórcy, którzy zamiast zachwycać się barokową zdobnością wyżej cenili sobie antyczny ład, harmonię i elegancję. Sztuka klasycystyczna nawiązywała do tradycji antycznej, wykorzystując jej wzorce. To epoka spokojna, wyważona, elegancka; w literaturze, twórcy dążyli do wypracowania uniwersalnych norm twórczości literackiej *cele utylitarne, zadania dydaktyczno - moralizatorskie

GŁÓWNE ZAŁOŻENIA KLASYCYZMU:

SENTYMENTALIZM - prąd umysłowy i literacki, który narodził się w dojrzałym oświeceniu; ukształtował on nowego bohatera literackiego, człowieka czułego, zainteresował się przyrodą i jej drobiazgową obserwacją; ponieważ nurt zachęcał do zastanowienia się nad sobą i dokładnemu przyjrzeniu się swoim uczuciom, sentymentalizm wpłynął na rozwój osobistej poezji, analizującej każdy przejaw uczuć

Franciszek Karpiński ( sielanka i powieść sentymentalna)

ROKOKO- ulotny, w głównej mierze dotyczy architektury, sztuki użytkowej i malarstwa. W literaturze zaznaczył się głównie nurt dworski w komediach i operach. Główna wartość rokoka to piękno, które dawało przyjemność obcowania z wytworami sztuki. Charakteryzowało się elegancja ornamentyką, lekkością i dekoracyjnością ustroju (bibeloty i miniatury); nawiązywał do filozofii epikurejskiej dawał radość i przyjemność

SZTUKA ARCHITEKTONICZNA

Oświecenie to klasycyzm nawiązujący do antyku, nie jest jednak wiernym naśladowcą tej epoki. Architekci oświecenia łączyli starożytne założenia i antyczne reguły. Budowle budowane były na polu koła lub kwadratu. Stosowane były antyczne detale; to styl wszechstronny, buduje się kamienice, teatry, szkoły i urzędy. Wznoszone są pałace w otoczeniu ogrodów tzw. parków krajobrazowych

MALARSTWO

Skupiło się głównie na tematyce mitologicznej i historycznej. Malowano krajobrazy, portrety i miniatury

Bacciarelli - portrecista

Canalett - malarz Warszawy

Norbin - historyczny

RZEŹBA

Zdobnictwo architektoniczne, rzeźba pomnikowa i portretowa

MUZYKA

Haydyn

Beethoven

Mozart

RZEMIOSŁO ARTYSTYCZNE

Związane z wystrojem wnętrz, tkactwo, ceramika

KANDYD - WOLTER

CHARAKTERYSTYKA BOHATERÓW:

„Kandyd” - dobroduszny, naiwny. Miłość do Kunegundy wygnała go z zamku; tułał się po świecie przez cały czas doświadczał rzeczy, które przeczyły optymistycznej tezie Panglossa „o najlepszym z możliwych świadków”. Pangloss ( Ran -wszystko glossa- język)- nauczyciel - uważał, że wszystko, co istnieje jest doskonałe i każda rzecz istnieje dla jakiegoś celu. Bez względu na tragedie jakie działy się w jego życiu, był wiecznym optymistą. Twierdził, że bilans dobrych i złych rzeczy zawsze musi być pozytywna

POWIASTKA FILOZOFICZNA - cechy gatunku

WSKAŻ CECHY POWIASTKI FILOZOFICZNEJ W KANDYDZIE: