FORMALIZM AMERYKAŃSKI

• Obejmuje działalność krytyków uniwersyteckich, którzy panowali na scenie literaturoznawczej między 1940 - 1970 r.

• Zwrócili uwagę na autonomiczność dzieła literackiego.

• Odrzucili subiektywno-impresyjny oraz biograficzny wzorzec krytyki literackiej.

• Główni przedstawicie Nowej Krytyki to:

• Cleanth Brooks

• John Crowe Ransom

• William K Wimsatt Jr.

• Wszystkich łączył wspólny cel: rzetelna uniwersytecka edukacja literacka oparta na obiektywnych regułach czytania.

• Głównym narzędziem oddziaływania był esej, w którym drobiazgowa analiza języka poetyckiego łączyła się z ujawnianiem ogólnej struktury dzieła wynikającej z rozmaitych napięć wewnątrztekstowych.

• Początków NK trzeba szukać w Anglii, w latach 20 - tych.

• Tekst, który miał duże znaczenie - był to Tradycja i talent indywidualny T. Eliota.

• Eliot postawił fundamentalną tezę, że rozwój artysty to bezustanne poświęcanie samego siebie i stałe wygaszanie własnej osobowości.

• To wygaszanie osobowości dotyczy przede wszystkim wzruszeń, bo wiersz nie polega na wygłaszaniu uczuć i wzruszeń osobistych, lecz na tworzeniu wzruszeń strukturalnych, które są efektem przerobienia zwykłych uczuć w uczucia artystyczne.

• Wg niego poezja to nie danie upustu wzruszeniom, ale ucieczka od wzruszenia, to nie wyrażanie osobowości, ale ucieczka od osobowości.

• Wzruszenie artystyczne jest bezosobiste.

• Tu po raz pierwszy zostaje tak radykalnie sformułowana zasada `śmierci autora' (wprost zasugerowana przez Barthes'a w 1969 r.) jako stojącej za tekstem realnej osobowości, która na własny rachunek przeżywa swoje życie i swoją sztukę.

• Pisarz musi wyzbyć się własnych uczuć i emocji jako takich.

• Te są jednak własnością samego dzieła sztuki, a nie życia. Cechą poezji, a nie biografii.

• Dzieło sztuki staje się autonomicznym przedmiotem, który tylko odpowiada w pewnym zakresie rzeczywistości pozaartystycznej, odnosi się do niej, ale się z nią nie pokrywa.

• Igor A. Richards i Ch. Ogden w książce Meaning of Meaning wprowadzają rozróżnienie na dwa sposoby użycia języka:

• Symboliczne - zakłada wyraźnie określone odniesienie do rzeczywistości i pretenduje do prawdy.

• Emotywne - nie odsyła do rzeczywistości, uchyla się kwalifikacji prawda - fałsz, a swoje uzasadnienie znajduje w wyrażaniu ludzkich postaw.

• Powstająca struktura (wiersz) nie znaczy tylko w jeden sposób.

• Richards dowodził, że znaczenie tekstu uzależnione jest od wewnętrznych relacji między słowami, które należy badać całościowo, w kontekście całej wypowiedzi.

• Najważniejsza teza NK sformułowana przez Wimsatta mówi, ze wiersz staje się autonomicznym artefaktem słownym tzn. słownym obrazem.

• Zwolennicy NK chcą odkryć to, co wiersz mówi jako wiersz, a nie jako reprezentacja intencji czy rzeczywistości.

• Słynna stała się metoda Richardsa - przedstawił swoim studentom 13 tekstów poetyckich, pozbawionych jakichkolwiek zewnętrznych informacji o autorze i dacie powstania, po czym zachęcał ich do dokładnego czytania i opisywania swojej lektury, w odcięciu od jakiegokolwiek kontekstu zewnętrznego. Tak Richards wyróżnił główne przeszkody na drodze do `właściwego' czytania:

• Nieuzasadnione skojarzenia, które nie mają nic wspólnego ze słowami na stronie.

• Doktrynalną uległość poglądom.

• Przyjęte przekonania na temat tego, czym jest wiersz.

• Wewnętrzne zakazy.

• Sentymentalność.

• Tak powstały podstawy pod poetykę obiektywną, która eliminowała z procesu lektury prywatne doświadczenia czytelnika, wiedzę spoza kontekstu narzuconego przez wiersz i bez subiektywnej domieszki.

• W 1938 r. Ransom dowodził, że trzeba skupić uwagę na samym tekście z pominięciem nieliterackich kontekstów i problemów.

• W tym samym roku Brooks i Warren skonstruowali listę podstawowych błędów popełnianych przez czytelników poezji:

• Pogoń za przesłaniem (poszukiwanie idei, którą można odnieść do własnego życia).

• Wyraz uczuć lub ich czyste urzeczywistnienie.

• Piękne sformułowanie jakiejś wzniosłej prawdy.

• We wszystkich tych przypadkach czytelnik błądzi.

• Ransom porównywał wiersz do konstrukcji domu, którego ściany pokryto farbami, tapetą itd. i ten naddatek nazywał tkanką lub teksturą.

• Poezja tym się różni od prozy, że ma znaczeniowy naddatek, którego nie posiada logiczna struktura prozy.

• Tekst poetycki jest też tworem harmonijnym.

• Poezja to tekstura nałożona na strukturę, proza to sama struktura.

• Utwór poetycki nie daje się zredukować ani do intencji autora, ani do wpływu, jaki wywiera na czytelnika, ani do zawartej w nim treści logicznej ani przepisać w innym języku.

• Tezy NK:

• Język poetycki różni się od języka symbolicznego, podobnie jak słowo poetyckie różni się od słowa prozaicznego. Słowo w sensie poetyckim jest rzeczą samą w sobie i zawiera wszystkie swoje znaczenia. Słowo prozaiczne jest jednopłaszczyznowe i funkcjonalne.

• Utwór poetycki nie jest poezją serca i wzruszeń, ale intelektu i wyobraźni.

• Do odczytania utworu poetyckiego niepotrzebny jest kontekst pozaliteracki.

• Poezja nie jest podporządkowana żadnemu zewnętrznemu celowi.

• Krytyk zajmuje się odsłanianiem organicznej jedności dzieła poprzez scalanie jego pozornej niespójności.

• Krytyka nie interesuje się ani intencją poety, ani realnym wpływem na czytelnika, liczy się jedynie tekst sam w sobie.

• Odbiór wiersza powinien być kontemplatywny i bezinteresowny jakichkolwiek odniesień do sytuacji społecznej pisarza i czytelnika.

2