Uroda kwiatów od dawna inspiruje poetów i malarzy, nie należy jednak zapominać o ich roli w leczeniu i rytuałach - już ponad 100 000 lat temu Neandertalczycy składali swym zmarłym ofiary właśnie z kwiatów. Do dziś podarowanie komuś kwiatów to wyraz wdzięczności, miłości, uznania, szacunku dla zmarłych - a także symbol przemiany i przejścia. Kwiar jest motywem przewodnim najrozmaitszych ludzkich doświadczeń, wplecionym w niezliczone mity i święte podania.

Ogólnie rzecz biorąc, kwiaty symbolizują kulminacyjny punkt cyklu wegetacyjnego i uwieńczenie każdego osiągnięcia. Wyrastają z ziemi, zwracają się ku promieniom słońca, piją deszcz; to ucieleśnienie biernej siły pierwiastka żeńskiego, dosłowniej, a także duchowej, metaforycznej piękności. W rytuale hinduskim kwiat odpowiada żywiołowi eteru (lub ducha); w tekście taoistycznym „Sekret Złotego Kwiatu” to technika medytacyjna.

WYRAŹ TO BUKIETEM KWIATÓW

W wielu różnych kulturach, między innymi w Chinach, Egipcie i Indiach wytworzył się swoisty „język kwiatów”. Publiczność oglądająca sztuki Szekspira (1564-1616) w czasach elżbietańskich znała dobrze symboliczne znaczenie poszczególnych gatunków kwiatów, o których rozprawiano na scenie: na przykład macierzanka była symbolem słodyczy, pierosnek - urody, fiołek - miłości uśpionej, dzika róża lub kapryfolium - zjednoczenia w miłości, a ofiarowanie komus bratków oznaczało, że myślimy o tej osobie. Kultura wiktoriańska podniosła jęztk kwiatów do rangi sztuki, w której zarówno barwa kwiatów, jak ich ułożenie i gatunek miał swoje znaczenie i sens.

IKEBANA

Miłośnicy ikebany, japońskiej sztuki układania kwiatów, opracowali złożoną symbolikę, odzwierciedlającą zasady buddyzmu zen. W religii tej ideał wabi (zmierzonej powściągliwości), odzwierciedla między innymi minimalistyczna forma bukietów kwiatowych. Tradycyjną ikebanę układa się na planie trzyczęściowym, gdzie warstwa górna jest symbolem nieba, środkowa - ludzkości, a dolna ziemi, co jest obrazem wszelkiego życia: ludzie pełnią tu funkcję pośredników pomiędzy niebem a ziemią. W układzie „spływającym” kwiaty zwieszają się w dół, co sugeruje upadek w otchłań; ikebana „stojąca”, czyli rikka, to kwiaty pnące się do gór: symbol wierności, związku pomiędzy mężem i żoną czy cesarzem i światem boskim. Układy rikka są niesymetryczne; mają sugerować aspekty natury, takie jak gra światłocieni.

LOTOS

W świecie Wschodu lotos to kwiat łączony najczęściej z podniesieniem ducha. Brahma, hinduski bóg-stworzyciel, narodził się ze złotego lotosu wyrastającego z pępku boga Wisznu (czyli symbolicznego środka świata). Lotos, który ma tysiąc płatków, to symbol oświecenia duchowego. W sanskrycie lotos nosi nazwę padma lub hamala, co opisuje także kształt kobiecej pochwy; takie samo jest symboliczne znaczenie lotosu w pełnym rozkwicie w Chinach.

LILIE

W tradycji chrześcijańskiej lilia to kwiat skruchy i żalu; wyrosła podobno z ziemi zroszonej łzami Ewy, gdy pierwsi ludzie zostali wygnani z raju. To kwiat Marii Dziewicy: biała lilia Madonny symbolizuje czystość i niewinność. W Australii lilia Doryanthes excelsa to symbol stałości: aborygeni opowiadali o młodym Kai'mia, który uratował członków swego plemienia, choć sam był ranny; lilie wyrosły tam, gdzie na ziemię padły krople jego krwi. W Chinach i Japonii liliowiec (Hemerocallis) miał ponoć moc rozpraszania smutku; kobiety przypinały ten kwiat do paska, aby zapomnieć o nieszczęśliwej miłości.

RÓŻE

W okresie antycznym wierzono, że pierwszą róże stworzyła Chloris, bogini kwiatów (jej rzymski odpowiednik to Flora), z ciała pięknej nimfy. Był to kwiat poświęcony Afrodycie/Wenus, bogini miłości. W tradycji arabskiej pierwsza różna zbudziła się do życia pod wpływem promieni słonecznych w Wielkim Ogrodzie Persji, a jej nasiona rozniosły się po całej ziemi; był o symbol płodności, piękności i czystości. Gdy zakwitły pierwsze róże, słowik zaśpiewał na ich cześć pieśń pochwalną, ale upojony ich zapachem spadł na ziemię, a jego krew ubarwiła płatki kwiatów.

W islamie róża to kwiat poświęcony Mahometowi; członkowie mistycznej sekty Sufi uważają ten kwiat za symbol przyjemności, a zarazem bólu, ponieważ ma kolce.

W chrześcijaństwie czerwona róża upamiętnia krew męczenników i życie po śmierci, biała zaś jest kwiatem Marii Panny. Bractwo Różokrzyżowców, sekta chrześcijańska założona w Europie w XV wieku, połączyła symbol róży i krzyża w swe godło.

TULIPANY

W starożytnej Persji tulipan był sławionym przez poetów kwiatem miłości doskonałej, który miał rosnąć w rajskim ogrodzie. W okresie otomańskim tureckie słowo „tulipan” składało się z tych samych liter co słowo Allach; dlatego uznano ten kwiat za symbol boskości i uczyniono godłem imperium otomańskiego. Tulipany zostały przywiezione do Turcji z Europy w XVI wieku; następnie wyhodowano z nich hybrydy, rodzące niezwykłe i piękne kwiaty. Ich wartość wzrosła do zawrotnych rozmiarów w Holandii w latach trzydziestych XVI wieku, gdy stały się symbolem bogactwa i piękności. Tulipan jest dziś kwiatem narodowym tego kraju.

CHRYZANTEMY

W Chinach i Japonii chryzantema to kwiat jesieni i symbol długiego życia, szczęścia i bogactwa. Jego rozchodzące się promieniście płatki przywodzą na myśl promienie słońca - dlatego stała się godłem japońskiej dynastii cesarskiej i kwiatem narodowym Japonii. Obok śliw, orchidei i bambusa chryzantema należy do grupy Czterech Szlachetnych Roślin, które miały symbolizować cnoty konfucjanizmu dzięki swej prostocie, skromności i wytrzymałości. W tradycji Zachodu chryzantema to kwiat jesieni, w sztuce kojarzony z dekadencją i śmiercią.

MAKI

Jako źródło substancji narkotycznej, opium, mak kojarzono ze snem i śmiercią już w starożytnej Grecji, gdzie był to kwiat poświęcony Hipnosowi i Morfeuszowi, bogom snu i marzeń sennych. Wiązano go także z mitem o Demeter i Perdefonie - ta druga zbierała właśnie maki, gry porwał ją Hades - dlatego stał się symbolem corocznego obumierania roślin. Od czasu pierwszej wojny światowej maki upamiętniają poległych żołnierzy: kwiaty te porastały pola bitewne Flandrii. W Wielkiej Brytanii to kwiat związane z Dniem Pamięci, poświęconym wszystkim żołnierzom, którzy padli na polu walki.

SŁONECZNIK

Słonecznik przybył do Europy z Ameryki, gdzie po hiszpańsku nazywano go gisarol, czyli „zwrócone w stronę słońca”; kwiat ten zwraca się bowiem w kierunku słonecznych promieni. W Chinach był to kwiat nieśmiertelności, a zjedzenie nasion słonecznika miało zapewniać długowieczność.

---