LEKI AUTONOMICZNEGO UKŁADU NERWOWEGO

1. Leki układu adrenergicznego (współczulnego)

1. Adrenomimetyki (sympatykomimetyki) - agoniści, działanie pobudzające

1. Adrenomimetyki działające bezpośrednio

1. Aminy katecholowe

noradrenalina (NA) (α+)

adrenalina (A) (α+β+) (Adrenalinum inj. 1mg/ml, Fastjekt)

dopamina (DA) (pobudza gł. rec. dopaminergiczny, w większych dawkach także α i β) (Dopaminum hydrochloricum inj.)

izoprenalina (β+)

2. α-adrenomimetyki

• Nieselektywni agoniści receptora α

midodryna - prolek

korbadryna

• Selektywni agoniści α₁

fenylefryna (Neosynephrin, Febrisan, Coldrex MaxGrip, Otrivin Allergy)

nafazolina (Rhinazin, Betadrin)

tetryzolina (Visine Classic, Starazolin)

ksylometazolina (Xylometazolin, Otrivin)

oksymetazolina (Nasivin, Oxalin)

netoksamina

• Selektywni agoniści α₂

klonidyna (Iporel)

moksonidyna

guanabenz

3. β-adrenomimetyki

• Nieselektywne (β₁ i β₂)

izoprenalina

orcyprenalina (Astmopent)

bametan

bufenina

• Selektywni agoniści β₁

dobutamina

• Selektywni agoniści β₂

salbutamol (Salamol, Ventolin, Salbutamol syrop)

formoterol (Foradil, Symbicort, Oxis, Zafiron)

salmeterol (Serevent, Seretide )

fenoterol (Berotec)

terbutalina (Bricanyl)

rimiterol

2. Adrenomimetyki działające pośrednio- uwalniają NA z pęcherzyków synaptycznych i/lub hamują jej wychwyt zwrotny ze szczeliny synaptycznej.

amfetaminy

kokaina

tyramina

efedryna (Efrinol, Ephedrinum hydrochloricum inj.)

pseudoefedryna (Sudafed, Acatar, Ibuprom Zatoki, Modafen, Cirrus)

2. Adrenolityki (sympatykolityki) - Leki hamujące czynność układu współczulnego:

1. α-adrenolityki, α-blokery

1. α₁ i α₂-adrenolityki

fentolamina

tolazolina

• Alkaloidy sporyszu i ich pochodne

ergotamina (Ergotaminum-Filofarm, Coffecorn mite, Coffecorn forte, Bellergot)

grupa ergotoksyn

ergokrystyna

ergokornina

ergokryptyna

2. α₁-adrenolityki

prazosyna

doksazosyna (Cardura, Zoxon, Apo-Doxan)

terazosyna [2mg, 5mg](Hytrin, Kornam)

urapidil

alfuzosyna (Dalfaz)

tamsulosyna (Omnic, Tanyz, Urostad, Prostadil)

2. β-adrenolityki, blokujące receptor β, β-blokery

1. nieselektywne β-adrenolityki - β_{1 +} β₂

propranolol [10mg, 40mg] (Propranolol-WZF)

tymolol (Cosopt, Ganfort, Timoptic, Xalacom, Oftensin)

sotalol (antyarytmiczny) (Biosotal)

2. nieselektywne β-adrenolityki z dodatkowym działaniem agonistycznym - PAA

oksprenolol

pindolol (Visken)

karteolol (Arteoptic)

3. β-adrenolityki z dodatkowym działaniem wazodylatacyjnym

celiprolol

karwedilol [6,25mg, 12,5mg, 25mg](Dilatrend, Vivacor)

nebiwolol [5mg](Nebilet, Nedal)

4. selektywne β₁-adrenolityki (kardioselektywne)

acebutolol (Sectral)

atenolol (Atenolol-Sanofi)

bisoprolol (Concor, Concor-Cor, Bisocard)

metoprolol (Metocard, Metocard ZK, Betaloc ZOK, Beto ZK)

3. Leki sympatolityczne o różnym mechanizmie działania:

Guanetydyna - wypieranie NA z ziarnistości magazynujących w neuronach adrenergicznych

guanoksan

guanfacyna

klonidyna - pobudzenie ośrodkowych i obwodowych receptorów α

metyldopa (Dopegyt)

rezerpina - (Normatens) blokada aktywnego transportu z aksoplazmy do magazynów - hamowanie wychwytu zwrotnego

2. Leki układu cholinergicznego (przywspółczulnego)

1. Cholinomimetyki (parasympatykomimetyki) - pobudzające

1. Bezpośrednio pobudzające receptory muskarynowe (M)

• Acetylocholina i estry choliny

metacholina

karbachol

betanechol

• Alkaloidy cholinomimetyczne

pilokarpina (Pilocarpinum hydrochloricum gtt. opht.)

muskaryna (nie stosowana w lecznictwie - znaczenie toksykologiczne)

arekolina (weterynaria)

1. Pośrednio pobudzające receptory muskarynowe - w wyniku zahamowania acetylocholinesterazy - enzymu rozkładającego Ach, inhibitory hydrolazy acetylocholiny, acetylocholinoesterazy (IAChE),

1. Odwracalne

fizostygmina - alkaloid pochodzenia naturalnego, penetruje barierę krew-mózg

neostygmina (Polstigminum)

pirydostygmina (Mestinon)

ambenonium (Mytelase)

edrofonium

nowe inhibitory

• nowe inhibitory acetylocholinoesterazy, działają wybiórczo w mózgu, z mniejszym stopniu na narządy obwodowe, (zast. w chorbie Alzheimera)

donepezil (Aricept, Donepex)

rivastigmina (Exelon, Nimvastid)

galantamina (Nivalin)

1. Nieodwracalne - związki fosforoorganiczne, pestycydy, insektycydy, gazy bojowe (prawie nie stosowane w lecznictwie ze względu na silną toksyczność)

fluostygmina (Diflupyl)

jodek ekotiopatu - ekotiopan

insektycydy (np. paration, malation, paraokson),

bojowe środki trujące (Tabun, Sarin, Soman)

1. Reaktywatory acetylocholinoesterazy - odtrutki w zatruciu nieodwracalnymi IAChE

obidoskym

pralidoksym

DAM

2. Cholinolityki (parasympatykolityki) - hamujące czynność układu przywspółczulnego

1. Naturalne - alkaloidy cholinolityczne

atropina (Atropinum sulfuricum 1% gtt.opht.)

pochodne atropiny

homatropina

eukatropina

skopolamina (hioscyna) - w postaci bromowodorku i butylobromku (Buscopan, Scopolan)

Belladonnae extractum (Kapsiplast)

2. Syntetyczne

• O działaniu obwodowym (nie przenikające do OUN)

oksyfenonium

adyfenina

ipratropium (Atrovent, Otrivin Duo)

tiotropium (Spiriva)

trospium

tolterodyna (Detrusitol)

solifenacyna (Vesicare)

tropikamid (Tropicamidum 0,5%, 1% gtt.opht.)

pirenzepina

telenzepina

• O działaniu ośrodkowym OUN - stosowane w chorobie Parkinsona

biperiden (Akineton)

benzatropina

triheksyfenidyl (Parkopan)

1. Leki spazmolityczne o działaniu muskulotropowym i neurotropowo-muskulotropowym

papaweryna (Papaverinum hydrochloricum inj. 40mg/2ml)

denaweryna

propiweryna

oksybutynina (Ditropan, Driptane)

mebeweryna (Duspatalin, Duspatalin Retard)

oksyfenonium (Spasmophen)

III. Środki porażające zwoje układu autonomicznego - (ganglioplegica)

nikotyna (Nicorette, Niquitin)

lobelina

cytyzyna (Tabex)

koniina

sparteina

trimetafan

mekamylamina

oksyfenonium

UWAGA!: Kursywą oznaczono preparaty złożone, zawierające oprócz wymienionej również inne substancje lecznicze