Konwencja Europejska a Polska

Polska przystąpiła do Rady Europy 26 listopada 1991 r. Tego samego dnia Polska podpisała Europejską Konwencję Praw Człowieka (co było politycznym wymogiem uzyskania członkostwa w Radzie Europy). Konwencja zaś została ratyfikowana przez nasze państwo 19 stycznia 1993 r. i tego samego dnia Konwencja Europejska weszła w życie w stosunku do Polski. Deklarację o uznaniu jurysdykcji Trybunału złożono 1 maja 1993 roku. Po uznaniu przez Polski Rząd jurysdykcji Europejskiej Komisji Praw Człowieka (już nieistniejącej) oraz Europejskiego Trybunału Praw Człowieka można już było składać skargi do Trybunału w Strasburgu przeciwko Państwu Polskiemu. W dniu 26 lipca 1994 Polska ratyfikowała protokoły nr 1 i 4, 18 października 2000 protokół nr 6, a 4 listopada 2002 protokół nr 7 (nadto ratyfikowała protokoły nr 2, 9 i 11, dotyczące kwestii proceduralnych).

Art.2 Konwencji stanowi, że prawo każdego człowieka do życia chronione jest ustawą. Kara śmierci została zabroniona w Protokole nr 6 (z wyjątkiem możliwości jej zastosowania za czyny popełnione w czasie wojny, za które ustawa przewiduje taką karę). Jednak nie jest to prawo o charakterze absolutnym, bowiem Konwencja wymienia sytuacje, w których pozbawienie życia, jeśli nastąpi w wyniku bezwzględnie koniecznego użycia siły, nie jest naruszeniem art.2

• w obronie jakiejkolwiek osoby przed bezprawną przemocą;

• w celu wykonania zgodnego z ustawą zatrzymania lub uniemożliwienia

• ucieczki osoby pozbawionej wolności zgodnie z prawem:

• w celu stłumienia zamieszek lub powstania.

W tych i tylko tych przypadkach policja i służby specjalne mogą użyć siły lub broni palnej ze skutkiem śmiertelnym, oczywiście, gdy użycie tych środków jest bezwzględnie konieczne i w takim wypadku nie dochodzi do pogwałcenia Konwencji.

art.3 Konwencji zakazuje tortur, nieludzkiego lub poniżającego traktowania albo karania. Charakter tego prawa jest szczególny, bowiem nie. ma od niego wyjątków, nie przewiduje się żadnych ograniczeń (jak w przypadku większości praw człowieka) i nie można go uchylić na podstawie art. 14, Konwencji, czyli w sytuacji wojny lub innego niebezpieczeństwa zagrażającego bytowi narodu. Jest to zakaz absolutny

Naruszenia art. 3 w praktyce policyjnej dotyczą najczęściej aktów brutalności podczas dokonywania czynności zatrzymania i nieprawidłowych metod przesłu­chiwania przez policję, a także niehumanitarnych warunków przetrzymywania osób w aresztach i więzieniach.

Tortury są kwalifikowaną postacią okrutnego, nieludzkiego lub poniżającego traktowania.

Art. 3 nie tylko zakazuje władzom stosowania tortur, ale także zabrania wydalania osoby do państwa, w którym byłaby ona narażona na rzeczywiste ryzyko torturowania.

art. 5 Konwencji Prawo do wolności i bezpieczeństwa osobistego chronić ma jednostkę przed arbitralnym, bezprawnym zatrzymaniem lub aresztowaniem. Pojęcie “wolności" odnosi się tylko do fizycznej, lokomocyjnej wolności człowieka, możliwości przemieszczania się i wyboru miejsca pobytu. Natomiast pojęcie “bezpieczeństwa osobistego" jest drugą stroną tego samego zjawiska i oznacza ochronę przed arbitralną ingerencją władz w tę wolność, poczucie pewności, że jeżeli swoim postępowaniem jednostka nie dała podstaw do zatrzymania lub aresztowania, to takie działanie policji jej nie grozi. W art. 5 ust. l określonych jest sześć przypadków, w których policja może jednak zgodnie z prawem pozbawić człowieka wolności:

a) w wyniku skazania przez właściwy sąd;

b) w celu zatrzymania lub aresztowania w przypadku niepodporządkowania się wydanemu zgodnie z prawem orzeczeniu sądu w celu wykonania określonego w ustawie obowiązku;

c) w celu postawienia przed właściwym organem, jeżeli istnieje uzasadnione podejrzenie popełnienia czynu zagrożonego karą lub jeśli jest to konieczne w celu zapobieżenia popełnieniu takiego czynu lub uniemożliwienia ucieczki po jego dokonaniu;

d) nieletniego na podstawie zgodnego z prawem orzeczenia w celu ustanowienia nadzoru wychowawczego lub zgodnego z prawem postawienia go przed właściwym organem;

e) w celu zapobieżenia szerzeniu przez osobę choroby zakaźnej, można też pozbawić wolności osobę umysłowo chorą, alkoholika, narkomana lub włóczęgę;

6. w celu zapobieżenia nielegalnemu wkroczeniu na terytorium państwa osoby, przeciwko której toczy się postępowanie o wydalenie lub ekstradycję.

Należy pamiętać, że lista tych przypadków jest wyczerpująca i państwo nie może w swoim ustawodawstwie ustanowić innych sytuacji ograniczających prawo do wolności.

W art. 5 ust. 2 mówi się o prawie zatrzymanego do uzyskania niezwłocznie i w zrozumiałym dla niego języku informacji o przyczynach zatrzymania i stawianych mu zarzutach.

W art. 5 ust. 3 stwierdza się prawo każdego zatrzymanego lub aresztowanego do bycia postawionym przed sędzią i bycia sadzonym w rozsądnym terminie albo zwolnionym na czas postępowania.

Art. 5 ust. 4 daje każdemu pozbawionemu wolności prawo odwołania się do sądu w celu ustalenia legalności pozbawienia wolności i zwolnienia, jeśli sąd uznaje za nielegalne, natomiast art. 5 ust. 5 przyznaje każdemu pokrzywdzonemu przez zatrzymanie lub aresztowanie niezgodne z treścią art. 5 prawo do odszkodowania.

Art.6 prawa każdego do rzetelnego i publicznego rozpatrzenia jego sprawy w rozsądnym terminie przez niezawisły i bezstronny sąd. Artykuł ten ustanawia szereg gwarancji przysługujących oskarżonemu, przy czym gwarancje te odnosić należy także do etapu postępowania przygotowawczego i do podejrzanego tak wiec. oskarżony ma prawo do niezwłocznego otrzymania informacji w języku dla niego zrozumiałym o istocie i przyczynie skierowanego przeciwko memu aktu oskarżenia. Ma on także prawo dostępu do akt, kontaktu ze swoim obrońca. możliwość przygotowania obrony, musi zatem mieć odpowiedni czas na jej przygotowanie. Oskarżony ma prawo do bronienia się osobiście, do obrońcy z wyboru lub z urzędu. Może także korzystać z bezpłatnej pomocy tłumacza, jeśli nie rozumie lub nie mówi językiem używanym u sądzie. Ma prano do aktywnego udziału w postępowaniu dowodowym, zgodnie z zasadą równości broni może żądać obecności i przesłuchania świadków obrony na takich samych zasadach jak świadków oskarżenia. Przede wszystkim oskarżony (u przypadku postępowań prowadzonych przez policję podejrzany ma prawo do domniemania jego niewinności.

W związku z naruszeniem art. 6 najwięcej skarg z Polski dotycz} przewlekłości postępowania sądowego (art. 6 ust. 1). Najbardziej spektakularną była skarga Zbigniewa M. przeciwko Polsce. Zamordował on swoją żonę i jako człowiek chory umysłowo i niebezpieczny dla otoczenia został orzeczeniem sądu internowany w zakładzie psychiatrycznym w Rybniku. Miał być co pól roku badany, aby sąd mógł zadecydować o jego ewentualnym uwolnieniu. Po pięciu latach spędzonych w szpitalu Zbigniew M. zwrócił się do sądu z prośba o przebadanie go przez uczonych z Katedry Psychiatrii Uniwersytetu Jagiellońskiego, bo tylko do nich -jak twierdził - miał zaufanie. Sąd przechylił się do prośby i zwrócił się o wydanie opinii do lekarzy krakowskich. Ci jednak wyznaczyli termin badania za pół roku, potem przesunęli go jeszcze o dwa miesiące, a swoją opinię przesiali sądowi po prawie roku od badania. W opinii tej zgodzili się z kolegami z Rybnika co do stanu zdrowia Zbigniewa M. Sad wydał więc decyzję o dalszym pobycie skarżącego w zakładzie. Europejska Komisja Praw Człowieka, do której wpłynęła skarga, stwierdziła, że Polska naruszyła art. 6. Stanowisko to podtrzymał Trybunat, odrzucając argument) strony rządowej, że zwłokę w postępowaniu spowodował sam skarżący, upierając się, że chce być zbadany tylko przez tych lekarzy, których wskazał. Trybunał stwierdził, że to sąd jest odpowiedzialny za dostarczenie na czas zamówionych opinii.

Art.8 Prawo do poszanowania życia prywatnego, rodzinnego, nienaruszalności mieszkania i tajemnicy korespondencji Nie jest prawo bezwzględne - ust. 2 tego artykułu zawiera klauzule ograniczającą: “niedopuszczalna jest ingerencja władzy publicznej w korzystanie z tego prawa z wyjątkiem przypadków przewidzianych przez ustawę i koniecznych w demokratycznym społeczeństwie z uwagi na bezpieczeństwo państwowe, bezpieczeństwo publiczne lub dobrobyt gospodarczy kraju, ochronę porządku i zapobieganie przestępstwom, ochronę zdrowia i moralności lub ochronę praw i wolności innych osób''.

Zakaz ingerencji w życie prywatne jest tym słabszy, im bardziej jednostka decyduje się wyjść z przejawami swojego życia prywatnego na arenę publiczną. Na przykład prawo do trzymania psa nie należy wyłącznie do sfery życia prywatnego jego właściciela, lecz dotyczy praw innych osób, więc nie jest chronione na podstawie art. 8 Sfotografowanie osoby biorącej udział w zdarzeniu publicznym nie stanowi ingerencji w jej życie prywatne Obowiązek zapinania pasów bezpieczeństwa w samochodach nie jest jedynie sprawą prywatną. Natomiast zabieg medyczny, nawet niewielki, ale wykonany bez zgody pacjenta uznawany jest za niedopuszczalną ingerencję w poszanowanie życia prywatnego Przymusowe badanie krwi kierowców na zawartość alkoholu stanowi ingerencję w sferę życia prywatnego, lecz jest usprawiedliwione ze względu na art. 8 ust. 2

Prawo policyjne przewiduje stosowanie środków technicznych w celu uzyskania w tajny sposób informacji oraz utrwalania dowodów przy wykonywaniu czynności operacyjno-rozpoznawczych, a więc jeszcze przed formalnym wszczęciem postępowania przygotowawczego. Zgodnie z orzecznictwem strasburskim są one usprawiedliwione, jeśli ustawy krajowe w sposób precyzyjny określają przesłanki ich dopuszczalności.

Art10.Wolność posiadania poglądów oraz prawo do otrzymywania i przeka­zywania informacji. Prawo to może być ograniczone ustawą wtedy, gdy jest to niezbędne w demokratycznym społeczeństwie w interesie bezpieczeństwa państwa, jego integralności terytorialnej lub bezpieczeństwa publicznego, ze względu na konieczność zapobieżenia zakłóceniu porządku lub przestępstwu, z uwagi na ochronę zdrowia i moralności, ochronę dobrego imienia i praw innych osób oraz ze względu na konieczność zapobieżenia ujawnieniu informacji poufnych lub zagwarantowania powagi i bezstronności władzy sądowej. swoboda wypowiedzi nie może ograniczać się jedynie do informacji i poglądów, które są odbierane przychylnie albo postrzegane jako nieszkodliwe lub obojętne, lecz odnosi siew równym stopniu do takich, które obrażają, oburzają lub wprowadzają niepokój. Takie są wymogi pluralizmu i tolerancji, bez których demokracja nie istnieje".

. Przy tej okazji Trybunat wypowiedział się także bardziej ogólnie, że w społeczeństwie demokratycznym zakaz bycia poddawanym krytyce najbardziej odnosi się do osób prywatnych, w mniejszym stopniu do osób publicznych - funkcjonariuszy, urzędników, polityków, a najmniej do osób zajmujących wysokie stanowiska państwowe lub organów władzy. Chodzi tu przede wszystkim o możliwość otrzymywania i przekazywania informacji w sposób nie skrępowany cenzurą.

Art.11 prawo do pokojowego zgromadzania się oraz swobodnego stowarzyszania włącznie z prawem tworzenia związków zawodowych w celu ochrony swoich interesów Ingerencja w to prawo możliwa jest jedynie na podstawie ustawy i gdy jest konieczna w demokratycznym społeczeństwie z uwagi na interesy bezpieczeństwa państwowego lub publicznego, ochronę porządku i zapobieganie przestępstwu, ochronę zdrowia i moralności lub ochronę praw i wolności innych osób. Art. 11 ust. 2 dopuszcza dodatkowe ograniczenia w korzystaniu z tego prawa przez członków sił zbrojnych, policji lub administracji państwowej, jeśli są przewidziane w ustawie.

Działania władz powinny zapewniać pokojowy charakter zgromadzenia publicznego i dlatego mogą one uzależnić swą zgodę na odbycie demonstracji od jej celu, który musi być zgodny z zasadą poszanowania praw człowieka i nie może wiązać się z podburzaniem do popełnienia przestępstw czy nienawiści na tle rasowym, religijnym lub innym. Jednocześnie władze mają obowiązek zapewnienia ochrony uczestnikom legalnych zgromadzeń przed tymi, którzy chcieliby je rozpędzić. Skarżącym było stowarzyszenie lekarzy przeciwko aborcji, które zorganizowało dwie demonstracje, podczas których domagało się zaostrzenia przepisów prawa austriackiego w tej dziedzinie. Doszło do incydentów z kontrdemonstrantami. Policja długo nie 'reagowała, tworząc jedynie kordon wokół uczestników demonstracji. Dopiero w momencie, gdy zaistniała realna groźba, iż dojdzie do starć, podjęto interwencję rozpędzając agresywnych zwolenników aborcji. W skardze zarzucono brak należytej ochrony policyjnej podczas obu demonstracji, a więc naruszenie przez Austrię art. 11. Komisja zgodziła się jednak z argumentami strony rządowej, że policja zachowała się właściwie, unikając w ten sposób eskalacji przemocy, która mogłaby mieć miejsce w przypadku zbyt wczesnej interwencji.

PROTOKÓŁ NR 6 DO KONWENCJI O OCHRONIE PRAW CZŁOWIEKA I PODSTAWOWYCH WOLNOŚCI

dotyczący kary śmierci sporządzony w Strasburgu 26 kwietnia 1983 r.

Państwa-Członkowie Rady Europy, sygnatariusze niniejszego Protokołu do Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, podpisanej w Rzymie 4 listopada 1950 r. (zwanej dalej "Konwencją"), zważywszy, że zmiany, jakie nastąpiły w wielu Państwach - Członkach Rady Europy, wskazują na powszechną tendencję na rzecz zniesienia kary śmierci,

uzgodniły, co następuje:

Artykuł 1
Znosi się karę śmierci. Nikt nie może być skazany na taka karę ani nie może nastąpić jej wykonanie.
Artykuł 2
Państwo może przewidzieć w swoich ustawach karę śmierci za czyny popełnione podczas wojny lub w okresie bezpośredniego zagrożenia wojną; kara ta będzie stosowana jedynie w przypadkach przewidzianych przez te ustawy i zgodnie z ich postanowieniami. Państwo zawiadomi Sekretarza Generalnego Rady Europy o odpowiednich postanowieniach tych ustaw.
Artykuł 3
Żadne z postanowien niniejszego Protokołu nie może być uchylone na podstawie artykułu 15 Konwencji.
Artykuł 4
Niedopuszczalne są jakiekolwiek zastrzeżenia wobec postanowien niniejszego Protokołu, składane na podstawie artykułu 64 Konwencji. - (pokreślenie nasze)
Artykuł 5
1. Każde Państwo w chwili podpisania lub w chwili składania dokumentu ratyfikacyjnego, przyjęcia lub zatwierdzenia, może wskazać terytorium lub terytoria, na których niniejszy Protokół będzie stosowany.
2. Każde Państwo może w dowolnym późniejszym czasie, w drodze deklaracji skierowanej do Sekretarza Generalnego Rady Europy, rozszerzyć stosowanie niniejszego Protokołu na inne terytorium wymienione w dekalaracji. W stosunku do takiego terytorium Protokół wejdzie w życie pierwszego dnia miesiąca następnego po dacie przyjęcia takiej deklaracji przez Sekretarza Generalnego.
3. Każda deklaracja złożona zgodnie z dwoma poprzednimi ustępami może być, w stosunku do jakiegokolwiek terytorium wymienionego w takiej deklaracji, wycofana w drodze zawiadomienia skierowanego do Sekretarza Generalnego. Wycofanie staje się skuteczne od pierwszego dnia miesiąca następującego po dniu przyjęcia takiego zawiadomienia przez Sekretarza Generalnego.
Artykuł 6
Państwa-Strony uznają postanowienia artykułów od 1 do 5 niniejszego Protokołu za dodatkowe artykuły Konwencji, a wszystkie przepisy Konwnecji stosuje się odpowiednio.
Artykuł 7
Niniejszy Protokół jest otwarty do podpisu dla Państw-Członków Rady Europy, sygnatariuszy Konwnecji. Podlega on ratyfikacji, przyjęciu lub zatwierdzeniu. Państwo-Członek Rady Europy nie może ratyfikować lub zatwierdzić niniejszego Protokołu, o ile jednocześnie lub wcześniej nie ratyfikowało Konwencji. Dokumenty ratyfikacyjne, przyjęcia lub zatwierdzenia składa się Sekretarzowi Generalnemu Rady Europy.
Artykuł 8
1. Niniejszy Protokół wejdzie w życie pierwszego dnia miesiąca po dniu, w którym pięć Państw-Członków Rady Europy wyrazi zgodę na związanie się niniejszym Protokołem zgodnie z postanowieniami artykułu 7.
2. W stosunku do każdego Państwa-Członka, które później wyrazi zgodę na związanie się niniejszym Protokołem, wejdzie w życie pierwszego dnia miesiąca następującego po dniu złożenia dokumentu ratyfikacyjnego, przyjęcia lub zatwierdzenia.
Artykuł 9
Sekretarz Generalny Rady Europy notyfikuje Państwom-Członkom Rady:
a) każde podpisanie;
b) złożenie każdego dokumentu ratyfikacyjnego, przyjęcia lub zatwierdzenia;
c) każdą datę wejścia w życie niniejszego Protokołu zgodnie z artykułem 5 i 8;
d) każdy inny akt, ratyfikację lub zawiadomienie dotyczące niniejszego Protokołu.

Pierwsze wyraźne odniesienie do praw człowieka znajduje się w preambule Jednolitego Aktu Europejskiego z 1986 roku. Zawiera ona ogólnikowo sformułowaną deklarację na temat “manifestowania zasad demokracji, poszano­wania prawa i praw człowieka" w procesie budowania struktur europejskich.

Zdecydowanie dalej idące postanowienia zawiera Traktat o Unii Europejskiej z 1992 roku, zwany powszechnie Traktatem z Maastricht:. Art. F tegoż Traktatu w drugim paragrafie stwierdza, że Unia respektuje podstawowe prawa zagwarantowane w Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności podpisanej w Rzymie 4.11.1950 roku i prawa wynikające z tradycji konstytucyjnych wspólnych dla Państw Członkowskich, jako ogólne zasady prawa Wspólnoty". Ponadto w art. J. l dotyczącym Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa wyznacza się jako jeden z celów tej polityki rozwijanie i konsolidację demokracji, rządów prawa, poszanowania praw człowieka i podstawowych wolności. Z kolei w części dotyczącej współpracy w zakresie wymiaru sprawiedliwości i spraw wewnętrznych art. K.2 stwierdza, iż wszystkie dziedziny tej współpracy i związane z nimi zagadnienia muszą być rozwiązywane “zgodnie z Europejską Konwencją Praw Człowieka i Podstawowych Wolności i Konwencją w Sprawie Statusu Uchodźców z dnia 28 lipca 1951 roku oraz w poszanowaniu ochrony przyznawanej przez Państwa Członkowskie osobom prześladowanym z przyczyn politycznych".

Traktat o Unii Europejskiej w wersji zmienionej postanowieniami Traktatu Amsterdamskiego z 1997 roku zasadniczo powtarza zapisy o ochronie praw człowieka, które znalazły się w Traktacie z Maastricht. Ponadto art. 7 tworzy pierwszy w Unii Europejskiej mechanizm kontroli przestrzegania przez państwa członkowskie wskazanych w Traktacie zasad takich jak: wolność, demokracja, poszanowanie praw człowieka i podstawowych wolności, praworządność. W razie poważnego i uporczywego naruszania przez państwo wspomnianych zasad Rada kwalifikowaną większością głosów może zadecydować o zawieszeniu prawa do głosowania przedstawicieli tego państwa w najważniejszych organach decyzyjnych Unii. Nie przewiduje się możliwości usunięcia takiego państwa z Unii Europejskiej.

Czołową rolę w rozpoznawaniu i potwierdzaniu wagi ochrony praw człowieka we wspólnotowym porządku prawnym pełni Europejski Trybunał; Sprawiedliwości,* będący najwyższym organem sądowym Wspólnot. Już na długo przed Maastricht i Amsterdamem, bo w 1969 i 1970 roku Trybunał, stwierdził, że poszanowanie praw fundamentalnych stanowi integralną część ogólnych zasad prawa chronionych przez Trybunał Sprawiedliwości, zaś ochrona takich praw, inspirowana konstytucyjnymi tradycjami wspólnymi dla wszystkich państw członkowskich, musi być zagwarantowana w ramach struktur i celów Wspólnoty.

Trybunał Sprawiedliwość uznał także istnienie we wspólnotowym porządku prawnym wielu praw człowieka, określając je mianem praw podstawowych. Są to: prawo własności, wolność religii, wolność poruszania się i osiedlania się, prawo do poszanowania życia prywatnego, rodzinnego, nazwiska i godności, prawo do poszanowania spokoju domowego, tajemnica korespondencji, równość płci, prawo do nauki w związku z wolnością poruszania się, prawo do obrony, poszanowanie tajemnicy zawodowej, szczególna ochrona w czasie stanów wyjątkowych, prawo do strajku funkcjonariuszy wspólnotowych, prawo do słusznego procesu, w tym: prawo do obrony, wolność od świadczenia przeciwko sobie, zasady (nic się nie powtarza i nie ma kary bez podstawy prawnej), prawo do wolności od arbitralności władzy państwowej, w tym: zasada bezpieczeństwa prawnego, zasada proporcjonalności i zasada (prawo nie działa wstecz), prawo swobodnego dostępu do pracy, wolność wypowiedzi, prawo do skutecznego środka odwoławczego, prawo swobodnego wykonywania zawodu, wolność prowadzenia działalności handlowej, wolność związkowa. Do tego dochodzą jeszcze prawa przynależne wyłącznie obywatelom Unii Europejskiej: prawo swobodnego poruszania się i osiedlania na obszarze Unii, czynne i bierne prawo wyborcze do Parlamentu Europejskiego i w wyborach lokalnych, prawo petycji, prawo do korzystania z opieki dyplomatycznej i konsularnej w państwie trzecim, w którym własne państwo nie posiada przedstawiciela.

Prawa człowieka w Unii Europejskiej chronione są też w płaszczyźnie formalnoprawnej. Oczywiście dotyczy to wyłącznie praw uznanych przez prawo wspólnotowe. Ich ochrona realizowana jest za pomocą środków pozasądowych i sądowych.

Środki pozasądowe ograniczają się do prawa wnoszenia petycji do Parlamentu Europejskiego i europejskiego Ombudsmana (Rzecznika Praw Obywatelskich). Prawo do występowania z petycjami mają nie tylko obywatele Unii, lecz także osoby prawne mające siedzibę w jednym z państw członkowskich i osoby fizyczne nie będące obywatelami tych państw, ale mające w nich swoje miejsce zamieszkania. Przedmiotem petycji kierowanych do Parlamentu Europejskiego mogą być wszystkie sprawy związane z działalnością Wspólnot. Petycja uznana za zasadną może skutkować powołaniem komisji śledczej do jej rozpatrzenia, może też wywołać debatę parlamentarną, która doprowadzi do przyjęcia rezolucji skierowanej do państwa członkowskiego lub państwa trzeciego. Z kolei petycje wnoszone do Ombudsmana muszą dotyczyć przypadków nieprawidłowego działania instytucji i organów Wspólnot z. wyjątkiem Trybunału Sprawiedliwości i Sądu Pierwszej Instancji w zakresie, w jakim wykonują one swoje funkcje sądowe. Ombudsmanowi przysługują też kompetencje przeprowadzania kontroli z własnej inicjatywy dla ochrony osób' fizycznych i prawnych przed nadużyciami ze strony organów administracji wspólnotowej.

Ochrona sądowa związana jest ze skargami na naruszenie prawa wspólnotowego wnoszonymi do Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości przez osoby fizyczne i prawne. Przedmiotem skargi może być kwestionowanie legalności wydanego przez organy Wspólnot aktu prawnego, który dotyczy osoby fizycznej lub prawnej. Skargi mogą też być wnoszone przeciwko powstrzymaniu się od wydania aktu prawnego przez Parlament Europejski, Radę lub Komisję Europejską, którego adresatem byłaby osoba fizyczna lub prawna. Innym typem skarg rozpatrywanych przez Trybunał Sprawiedliwości są skargi wnoszone przez Komisję Europejską przeciwko państwom członkowskim naruszającym prawo wspólnotowe. W takim przypadku Trybunał może zakazać stosowania normy krajowej niezgodnej z prawem wspólnotowym i zobowiązać państwo do podjęcia wszystkich niezbędnych działań w celu zapewnienia przestrzegania prawa wspólnotowego. Trzeba w tym miejscu wspomnieć, że ten ostatni mechanizm może być także zastosowany na wniosek jednostek, będących obywatelami Unii, gdyż na mocy art. 21 Traktatu Ustanawiającego Wspólnotę Europejską mogą oni kierować pisma do wszystkich organów Wspólnot, a więc także do Komisji Europejskiej, przy czym ostateczna decyzja o skierowaniu sprawy do Trybunału należy do Komisji, która wstępnie bada, czy doszło do naruszenia prawa wspólnotowego.

Ochrona praw człowieka jest również ważnym elementem stosunków zewnętrznych Unii Europejskiej. Jej aktywność na rzecz promocji praw człowieka obejmuje m.in. takie zagadnienia, jak: postawienie w 1993 roku w Kopenhadze kwestii ochrony praw człowieka, funkcjonowania stabilnej demokracji i państwa prawa jako jednego z najważniejszych politycznych warunków członkostwa w tej strukturze, przedstawianie od 1983 roku szczegółowych raportów o stanie ochrony praw człowieka w świecie, włączanie specjalnych klauzul o ochronie praw człowieka do układów kooperacyjnych i umów stowarzyszeniowych zawieranych z państwami trzecimi, wspieranie organizacji pozarządowych, które zajmują się ochroną praw człowieka, w skrajnych przypadkach stosowanie sankcji politycznych i gospodarczych.

---