Środowisko życia

• Środowisko stanowią te elementy otoczenia, w którego zasięgu znajduje się obiekt.

• Środowisko nie jest sumą elementów, lecz stanowi system, całość.

• Można wyróżnić następujące elementy środowiska:

- naturalny ( przyrodniczy);

- kulturowo - cywilizacyjno - ekonomiczny;

Kultura - najczęściej rozumiana jest jako całokształt duchowego i materialnego dorobku społeczeństwa.

Cywilizacja - poziom rozwoju osiągnięty przez daną społeczność w pewnym okresie historycznym, przede wszystkim w dziedzinie kultury materialnej, zwłaszcza nauki i techniki, które traktuje się jako środki pozwalające nie tylko sprostać wymogom związanym z życiem w takim czy innym środowisku naturalnym, ale także maksymalnie wykorzystywać jego zasoby i neutralizować negatywne oddziaływanie sił przyrody na człowieka. Tak pojętą cywilizację przeciwstawia się nierzadko kulturze w znaczeniu kultury duchowej (literatura, sztuka, religia, filozofia itp.); często też traktuje się je jako pojęcia komplementarne.

- społeczny ( relacje międzyludzkie i ich uwarunkowania);

- aspekty nieobserwowalne; psychiczne, duchowe, aksjologiczne.

• Pojęcie „środowiska życia” obejmuje wszystkie możliwe konfiguracje elementów środowiska, w których przebywa jednostka.

H. Radlińska rozumiała przez środowisko życia zespół warunków, w których bytuje jednostka, i czynników przekształcających jej osobowość, oddziałujących stale lub przez dłuższy czas.

• Środowisko lokalne według T. Pilcha to „oprócz zbiorowości społecznej zamieszkującej niewielki, względnie zamknięty obszar, oznacza również cały system instytucji służących organizacji życia zbiorowego takich, jak kościół, szkoła, instytucje usługowe, urządzenia socjalne lub rekreacyjne oraz mechanizmy regulujące zachowania jednostkowe i stosunki międzyludzkie, a więc obyczajowość, normy moralne, autorytety i wzory zachowań”.

• Środowisko lokalne stanowi obok rodziny najważniejszy czynnik socjalizacji.

• Można wyróżnić następujące wymiary środowiska lokalnego: terytorialny, demograficzny, instytucjonalny, kulturowy i regulacyjny.

• Kreowanie i ulepszanie środowiska lokalnego należy do kluczowych problemów pedagogiki społecznej.

• W przetwarzaniu środowiska życia jednostki istotne jest w równym stopniu analizowanie czynników zaburzających rozwój, jak też mogących być spożytkowanych wzmacniająco.

• Ważnym elementem stanowiącym o jakości relacji zachodzących w środowisku życia oraz jakości jego przekształcania jest postawa jednostki wobec środowiska.

• H. Radlińska wyróżnia następujące typy postaw:

- postawę czynną ( twórczą, aktywną, otwartą);

- postawę bierną ( wycofującą się, unikającą, zamkniętą); Ten typ postawy uwarunkowany jest najczęściej niskim stopniem psychofizycznej sprawności organizmu, młodym wiekiem lub szczególnie niekorzystną sytuacją społeczną ( np. przemoc). Według Radlińskiej postawa bierna wyraża się w uleganiu wszelkim, nawet przypadkowym wpływom środowiska.

- postawę obronną.

Postawa obronna wyraża się w odrzucaniu wszelkich wpływów środowiska. Może wyrażać się w negowaniu wpływów środowiska ( np. młodzież w okresie dorastania), ale także w ochronie skierowanej na siebie ( np. koncentracja na nauce, uzyskaniu wykształcenia). Zatem obronny stosunek jednostki do środowiska może zaowocować korzystną zmianą w perspektywie rozwojowej.

• Pedagogika społeczna jako nauka stosowana bada możliwości przekształcania środowiska z punktu widzenia pomocy ludziom w rozwoju oraz poszukuje przesłanek dla działań przekształcających ( Kamiński, 1974, s. 12). W sensie prakseologicznym ( prakseologia - nauka o normach i zasadach skutecznego i sprawnego działania) pedagogika społeczna jest przede wszystkim teorią projektowania działań społecznych.

• Swoistą cechą pedagogiki społecznej jest tworzenie i stosowanie wzorca.

• Według H. Radlińskiej (1961) wzorzec jest zestawieniem norm. Obejmuje to, co jest osiągalne w danej epoce i kulturze. Zawiera w sobie realne wskazania przebudowy i kompensacji w poszczególnych dziedzinach.

• Wzorzec - to inaczej model informacyjnego przygotowania pierwowzoru działań lub ich wytworu, z pomocą dostępnych norm skorygowanych wskaźnikami możliwości ich realizacji w danej czasoprzestrzeni.

• W pedagogice społecznej wzorzec reprezentuje względnie stałą wartość, którą powinno się wprowadzić do aktualnej rzeczywistości, a która jest zarazem ( ta wartość) możliwa do osiągnięcia w danych warunkach. Wzorzec bywa przeciwstawiany wzorowi ( idealnemu, kulturowemu) oraz przeciętnej ( wzoru kulturowego) i stanowi - w przybliżeniu - wartość pośrednią między wartościami wzoru idealnego a wartością przeciętną wzoru kulturowego

( Mazurkiewicz 1967, s. 126).

• W tworzeniu wzorca najczęściej występuje inspiracja z ludzkich dążeń „żeby było lepiej”. Według Kamińskiego (1974, s. 63) impulsem do tworzenia wzorca mogą być:

a/ wyobraźnia;

b/ nowo uruchamiana instytucja;

c/ rzeczywiste optymalne osiągnięcia danej grupy społecznej lub instytucji na określonym terenie i w określonym czasie.

Źródła: E. Marynowicz-Hetka, Pedagogika społeczna, t.1, 2006

T. Pilch, I. Lepalczyk, Pedagogika społeczna, 1995