BOTANIKA - WYKŁAD 5 - 03.11.2009

Rodzina: Lamiaceae - wargowe

↓K₍₅₎[C₍₅₎A_2+2!]G₍₂₎

• Rośliny zielne z olejkami lotnymi i o aromatycznym zapachu, a także rośliny lecznicze, brak roślin trujących

• Łodyga 4-kanciasta z pasmami kolenchymy w krawędziach

• Liście naprzeciwległe, krzyżujące się parami

• Kwiatostan - wierzchotka (w postaci pozornie okółkowego grona, wiecha i główki)

• Kwiaty miododajne

• Kielich często 2-wargowy

• Korona dwuwargowa (górna warga 2-płatkowa, a dolna powstała przez zrastanie się 3 płatków)

• Pręciki dwusilne (tzn. 2 dłuższe, a 2 krótsze) lub zredukowane do 2

• Słupek powstaje z 2óch owocolistków, 2-komorowa zalążnia przedzielona dodatkową przegrodą na 4 jednonasienne fragmenty

• Owoc - 4-dzielna rozłupnia

• Przedstawiciele: majeranek, melisa lekarska, mięta polna, mięta pieprzowa, bazylia pospolita, macierzanka piaskowa, hyzop lekarski, rozmaryn lekarski, szałwia lekarska, lebiodka pospolita, cząber ogrodowy, tymianek, lawenda wąskolistna, kocimiętka właściwa, kocimiętka wielkokwiatowa, pysznogłówka cytrynowa, pysznogłówka szkarłatna, szałwia ogrodowa, dąbrówka rozłogowa, gajowiec żółty, bluszczyk kurdybanek, jasnota biała, jasnota purpurowa, głowienka pospolita, poziewnik szorstki, czyściec błotny, miodownik melisowaty, serdecznik pospolity, czyściec bulwiasty.

Asteraceae - Astrowate

Jest to jedna z największych rodzin w świecie roślin wyższych licząca ok. 20 tys. gatunków. Należą do niej rośliny kosmopolityczne, w naszej florze przeważnie zielne, w strefach tropikalnych również drzewiaste.

Cechy charakterystyczne:

• Liście pojedyncze, często różnie wykształcone, zwykle skrętoległe, lecz także naprzeciwległe, okółkowe lub w różyczce

• Kwiaty przedprątne (protandria) i drobne, zebrane w koszyczki osłonięte wielolistną okrywą, przypominają pojedynczy kwiat (pseudantium)

• Koszyczki składają się (lub jest ich brak) z brzeżnych kwiatów nibyjęzyczkowatych lub lejkowatych (są one płone lub żeńskie), wnętrze kwiatostanu wypełniają promieniste, obupłciowe kwiaty rurkowate

• Kielich w postaci puchu lub nieobecny

• Owoc: niełupka, często opatrzona puchem lotnym

• Nasiona: bezbielmowe, z dużymi liścieniami

• Materiał zapasowy: inulina

• W organach wielu gatunków zlokalizowane są przewody lub zbiorniki wydzielnicze, zaś na organach nadziemnych występują włoski gruczołowe

• Rośliny zawierają głównie olejki eteryczne (rumianek), garbniki, żywice i inne

• Kwiaty rurkowate *K_o-n[C₍₅₎A₍₅₎]G₍₂₎

• Kwiaty języczkowate ↓K_o-nC₍₃₎A₀G_(2)lub(0)

• Owoce - niełupki

• Przedstawiciele: słonecznik zwyczajny, słonecznik bulwiasty, karczoch zwyczajny, kocanki piaskowe, podbiał pospolity, arnika górska, kupalnik górski, jeżówka purpurowa, krwawnik pospolity, rumianek pospolity, rumianek bezpłomieniowy, nagietek lekarski, drapacz lekarski, wrotycz pospolity, krokosz barwierski, dziewięćsił akantolistny, bezłodygowy, szarotka alpejska, aster gawędka, aster wirginijski, ostrożeń polny, oset zwisły, chaber bławatek, przymiotno okazałe, stokrotka pospolita, cynia wąskolistna, wytworna, dalia, dalia zmienna, aksamitka rozpierzchła, dzianwa dwubarwna, złocień wieńcowy, złocień maruna, czerwonawy, anafalis perłowy, kocanki perłowe, nawłoć kanadyjska, nawłoć pospolita, bylica piołun, bylica estragon, bylica pospolita

Cichoriaceae - cykoriowate

Cechy charakterystyczna:

• W koszyczkach wszystkie kwiaty są języczkowate, powstałe ze zrośnięcia 5 płątków, obupłciowe

• W organach roślin występują rur mleczne

• Rośliny zawierają: sok mleczny (lateks), kauczuk (mniszek wężymord), związki wielofenolowe (jastrzębiec), substancje goryczkowe i inne

• ↓K_0-n[C₍₅₎A₍₅₎]G₍₂₎

• Przedstawiciele: sałata siewna, , scorzonera (wężymord), mniszek lekarski, kozibród łąkowy, kozibród wielki, kozibród pospolity (salsefia), cykoria podróżnik, jastrzębiec pomarańczowy, jatrzębiec kosmaczek, mlecz zwyczajny, mlecz kolczasty, prosienicznik, brodawnik jesienny

Liliaceae - liliowate

Cechy charakterystyczne:

• Najczęściej rośliny zielne

• Organ podziemny: cebula lub kłącze

• Liście pojedyncze, całobrzegie, równolegle unerwione, ułożone skrętolegle, niekiedy w różyczce

• Kwiaty pojedyncze lub w groniastych kwiatostanach, owadopylne z barwnym okwiatem zbudowane wg wzoru *P₍₃₊₃₎A₃₊₃G₍₃₎

• Owoc: torebka, jagoda

• Nasiona bielmowe

• Liliowate zawierają trujące alkaloidy, glikozydy, saponiny

• Przedstawiciele: cebula jadalna, czosnek pospolity, szczypiorek, szparag lekarski, konwalia majowa, szachownica kostkowata, szachownica cesarska, zimowit jesienny, ciemiężyca czarna, hiacynt wschodni, lilia złotogłów, lilia królewska, lilia Janki, liliowiec żółty, tulipan nadobny, tulipan kolpakowskiego, tulipan, złoć żółta, czosnek niedźwiedzi, czosnek olbrzymi, juka, juka karolińska, aloes

Poaceae - trawy

Cechy charakterystyczne

• Rośliny zielne, rzadko drzewiaste. Często tworzą darnie, należą do tzw. „traw słodkich”

• Łodyga (źdźbło) w zarysie obła, zróżnicowana na zgrubiałe i pełne węzły (kolanka) oraz na puste wewnątrz międzywęźla (wyjątki: trzcina cukrowa, sorgo); u podstawy międzywęźli znajduje się merystem interkalarny

• Liście zbudowane z niezrośniętej długiej pochwy obejmującej łodygę oraz z wąskiej, długiej, równolegle unerwionej blaszki liściowej; wyrastają w dwóch prostnicach (są ustawione dwurzędowo)

• Na granicy pochwy i blaszki liściowej występuje języczek (czasem go brak), zaś u nasady blaszki często znajdują się wyrostki (uszka) częściowo otaczające łodygę

• Łodygi i liście wielu traw nasycone są krzemionką

• Kwiatostany zebrane w wiechy, kłosy lub kolby utworzone z kłosków

• Kłoski mogą być jedno-, kilku- lub wielokwiatowe. U podstawy kłoska znajdują się 2 plewy: dolna i górna, zaś podstawy kwiatu występują 2 plewki: dolna i górna (odpowiada listkom zewnętrznego okółka okwiatu). W kwiecie znajdują się również 2 łuszczki (zredukowane listki wewnętrznego okółka okwiatu) dzięki którym następuje rozchylanie się plewek podczas kwitnienia

• Kwiaty są drobne, niepozorne, przystosowane do wiatropylności, zbudowane wg wzoru

P₀A₃G₍₂₎

• Owoc: ziarniak zawierający bielmowe nasienie. W ziarniakach występuje dużo skrobi, spotyka się sacharozę i tryty cynę, niekiedy związki kumarynowe

• Zarodek posiada jeden liścień w postaci tarczki ssącej

• Korzenie: zarodkowe (wyrastają z ziarniaka, są delikatne i krótkotrwałe) i przybyszowe (rozwijają się z węzłów krzewienia, są silne i trwałe), tworzą system korzeniowy wiązkowy

• Przedstawiciele: żyto zwyczajne, pszenica zwyczajna, owies zwyczajny, proso zwyczajne, ryż siewny, kukurydza zwyczajna, trzcina cukrowa, kupkówka pospolita, wiechlina roczna, palusznik krwawy, perz właściwy, turówka wonna, życica wielokwiatowa, życica trwała, życica roczna, mozga hordinga, mozga kanaryjska, tymotka łąkowa, kortaderia pampasowa, kostrzewa popielata, śmiałek darniowy, dmuszek jajowaty, drżączka większa, rozplenica amerykańska, miskat cukrowy, miskat chiński, ostnica Jana, paczkatka kaukaska, włośnica sina, włośnica zielona, stokłosa bezostna

Cyperaceae - ciborowate (turzycowate)

Cechy charakterystyczne:

• Rośliny wieloletnie trawiaste pozornie, kosmopolityczne, głównie w klimacie umiarkowanym, szczególnie na stanowiskach wilgotnych

• Zawierają dużo krzemionki

• Łodygi mają pełne, bezkolankowe, trójkanciaste

• Liście z zamkniętymi pochwami, długie, wąskie, na brzegach szorstkie, ustawione w trzech prostnicach

• Kwiaty drobne, zebrane w kłosy lub wiechy, jedno- lub obupłciowe, zwykle 3-krotne zbudowane wg wzoru

• Dla turzyc: m. P₀A₃G₀ ż. P₀A₀G₍₃₎

• Dla innych turzycowatych: P_0-nA₃G_(2-3)

• Okwiat często zastąpiony przez łuski, szczecinki i włoski lub zupełnie zredukowany

• Słupek górny, u turzyc ukryty w pęcherzyku

• Owoc: trójkanciasta niełupka lub orzeszek

• Nasiona bielmowe

• Przedstawiciele: turzyca pęcherzykowata, turzyca oścista, opadająca, Graya, babkowata, śnieżnobiała, panikło błotne, kłoć, cibora pospolita, cibora jadalna, cibora papirusowa, wełnianka delikatna,, Sitowiec nadmorski