         Zasady korekcji bocznych skrzywień kręgosłupa w gimnastyce korekcyjnej

Boczne skrzywienia kręgosłupa (scoliosis) są skutkiem oddziaływania dwóch podstawowych czynników - etiologicznego i biomechanicznego. Pierwszy o różnorodnym podłożu zapoczątkowuje skrzywienie, drugi działa zgodnie z prawami grawitacji i procesami wzrastania i steruje progresją skoliozy.

                Skoliozy o wiadomej etiologii mogą być wrodzone lub nabyte i stanowią około 10-20%, zaś idiopatyczne niewiadomego pochodzenia szacuje się na około 80-90% wszystkich skrzywień kręgosłupa. Ale dla nauczyciela gimnastyki korekcyjnej lub terapeuty informacja, że przyczyną danej skoliozy są np. zmiany szkieletowe, a innej czynnik patogenny nie jest rozpoznany nie ma praktycznego znaczenia w postępowaniu korekcyjnym lub leczeniu zachowawczym. Niestety zbyt często nieskuteczność korekcji usprawiedliwiana jest tym, że są to skrzywienia idiopatyczne. Braku efektów korekcyjnych należałoby raczej doszukiwać się w przyjętej metodzie, a niekiedy także w niedostatecznych umiejętnościach jej wykorzystania.

                Odnośnie czynnika biomechanicznego, który steruje rozwojem skoliozy należy stwierdzić, że w przypadku racjonalnej, zindywidualizowanej koncepcji ćwiczeń i kontroli ich skutków to raczej osoba prowadząca steruje procesem korekcji. Podstawą racjonalnego postępowania korekcyjnego jest wnikliwa analiza każdego przypadku:

• rzetelna ocena postawy ciała w oparciu o skierowanie lekarskie i ewentualne zdjęcie radiologiczne kręgosłupa,

• stwierdzenie stanu morfologicznego i kostno-stawowego, które warunkują postawę ciała w układzie trójpłaszczyznowym,

• dokładne rozpoznanie skoliozy, tj. ilość i kierunek poszczególnych łuków, lokalizacja skrzywienia pierwotnego, znamienne asymetrie budowy,

• umiejscowienie i rozmiary rotacji i torsji kręgów (test Bertranda).

                W oparciu o ocenę postawy należy ustalić optymalny tok postępowania korekcyjnego, który powinien uwzględniać głównie ćwiczenia asymetryczne. Wzmacnianie mięśni grzbietu ćwiczeniami symetrycznymi w tradycyjnym postępowaniu korekcyjnym, zwłaszcza w skrzywieniach zaawansowanych . Koncepcja ćwiczeń asymetrycznych wymaga indywidualnego doboru pozycji wyjściowych korekcyjnych, hiperkorekcyjnych i izolowanych. Umożliwiają one oddziaływanie trójpłaszczyznowe:

• w płaszczyźnie strzałkowej - kształtowanie fizjologicznych przednio-tylnych krzywizn kręgosłupa,

• w płaszczyźnie czołowej - wybiórcze rozciąganie mięśni strony wklęsłej skrzywienia pierwotnego z jednoczesnym wzmacnianiem mięśni strony wypukłej,

• w płaszczyźnie poprzecznej - ukierunkowane oddziaływanie derotacyjne.

W trakcie działania czynnika etiologicznego w obrębie mięśni pierwszego układu, których oba przyczepa znajdują się w obrębie kręgosłupa, czyli międzypoprzecznych i międzykolcowych oraz wielodzielnych i skręcających dochodzi do zaburzeń funkcjonalnych i morfologicznych. Mają one charakter etapowy tzn. najpierw pojawiają się zmiany czynnościowe, potem tworzą się przykurcze mięśniowo-więzadłowe, a następnie zmiany strukturalne (Kutzner-Kozińska 2001). Oddziałując na mięśnie pierwszego układu należy dostrzegać powiązania funkcjonalne pomiędzy kręgosłupem piersiowym i lędźwiowym, ponieważ zachwiana równowaga w odcinku piersiowym jest przywracana przez ipsilateralne działanie tych mięśni, zaś w lędźwiowym kontralateralnie (Nowotny 2001). Gdy pojawiają się zmiany czynnościowe lub początki przykurczów odpowiednimi pozycjami wyjściowymi do ćwiczeń korekcyjnych oraz angażowaniem mięśni układu drugiego i trzeciego można osiągnąć pożądaną pozycję korekcyjną lub hiperkorekcyjną. Natomiast, jeśli nastąpiło utrwalenie się przykurczów lub nastąpiły zmiany strukturalne to tradycyjne sposoby oddziaływania na mięśnie pierwszego układu będą nieskuteczne i nie powstrzymają progresji skoliozy z wszystkimi konsekwencjami deformacyjnymi o charakterze strukturalnym.

                Analiza toku postępowania korekcyjnego i leczenia zachowawczego przypadków dzieci przedstawionych powyżej, wskazuje, że stosowanie gorsetów ortopedycznych w leczeniu zachowawczym nie przyniosło oczekiwanych rezultatów.

                W kontekście powyższych dywagacji alternatywą na skuteczne korygowanie zaawansowanych bocznych skrzywień kręgosłupa (powyżej Iº wg Cobba) jest asymetryczna elongacja kręgosłupa z derotacją jako integralny element koncepcji ćwiczeń asymetrycznych. Do realizacji asymetrycznej elongacji wymagany jest następujący sprzęt:

1. Drabinka gimnastyczna przyścienna.

2. Mini drążek składany z dodatkową poprzeczką (fot.1).

3. Podkładki pod dół podkolanowy (fot. 2).

4. Ciężarki (fot 3).

Dobierając ćwiczenia należy pamiętać o kilku podstawowych zasadach.

• Gdy barki są ustawione w linii poziomej, kręgosłup pozostaje w pionie,

• Gdy barki są ustawione pod skosem, kręgosłup jest wygięty na poziomie piersiowym w stronę barku położonego wyżej,

• Gdy biodra są ustawione pod skosem, kręgosłup wygina się lędźwiowo w kierunku biodra leżącego niżej