Efekt uporczywości
W psychologii to zjawisko polegające na utrzymywaniu się ludzkich zapatrywań i przekonań dotyczących otaczającego świata społecznego i ich samych, nawet wtedy, gdy dane potwierdzające te przekonania zostały podważone.
W eksperymencie Andersona, Leppera i Rossa (1980) zadaniem osób badanych było rozstrzygnięcie, czy zamiłowanie do ryzyka sprzyja dobremu funkcjonowaniu w zawodzie strażaka. W jednej grubie badani zapoznawali się z przykładami dwóch osób, które lubiły ryzyko i były doskonałymi strażakami. W grupie drugiej badani zapoznawali się z przykładami dwóch osób, które nie lubiły ryzyka, a mimo to również były doskonałymi strażakami.
Wyniki:
Członkowie grupy pierwszej dochodzili do wniosku, że "lubiący ryzyko są odważniejsi i dlatego są lepszymi strażakami", natomiast w grupie drugiej, że "nielubiący ryzyka są rozważniejsi i dlatego są lepszymi strażakami".
W drugiej części eksperymentu wyjaśniano badanym, że zaprezentowane im przykłady nie były prawdziwe i zostały spreparowane przez eksperymentatorów. Nie miało to jednak żadnego wpływu na przekonania osób badanych, które trwały przy swoich pierwotnych sądach.
Samospełniające się proroctwo
zjawisko polegające na tym, że określone oczekiwania w stosunku do pewnych zachowań lub zdarzeń wpływają na te zachowania lub zdarzenia w sposób, który powoduje spełnienie oczekiwań.
Występuje ono wówczas, gdy informacja o mającym się zdarzyć incydencie pochodzi z wiarygodnego dla jednostek źródła i pod wpływem tej informacji jednostki postępują w taki sposób, że realizują w końcu treść przepowiedni. Jest ono zjawiskiem nieświadomym i pojawia się w sposób mimowolny.
Przykładem samospełniającego się proroctwa może być np. plotka o tym, że dany bank w najbliższym czasie z powodu problemów finansowych upadnie. W wyniku rozchodzenia się tej informacji wśród klientów banku pojawić może się zjawisko owczego pędu, gdy klienci wierząc w plotkę zaczynają wyciągać złożone w nim oszczędności. Rezultatem takiego działania jest wyprowadzenie pieniędzy z banku i doprowadzenie go do upadłości.