Ranami nazywamy uraz mechaniczny, powodujący uszkodzenie bądź przerwanie ciągłości skóry i/lub tkanek leżących pod nią. Dzielimy je na zamknięte i otwarte.
Rana zamknięta
Jest to uszkodzenie głębszych warstw skóry i/lub tkanek leżących głębiej z zachowaniem ciągłości warstwy powierzchownej. Taki rodzaj urazu najczęściej powstaje w wyniku uderzenia tępym przedmiotem. Głęboko w skórze z uszkodzonych naczyń wydostaje się krew i powstaje tzw. siniak.
Objawy:
powierzchnia skóry nienaruszona, ale ze zmienionym zabarwieniem (ciemno-niebieskie, fioletowe)
obrzęk
ból
jeśli doszło do uszkodzenia dużego naczynia, może powstać krwiak. Najczęściej towarzyszy on złamaniom.
Postępowanie:
Przy niewielkich obrażeniach - brak specjalnego postępowania.
Gdy powstaje obrzęk:
ucisnąć i schłodzić uszkodzone miejsce (przyłożyć lód lub polewać zimną wodą). Takie postępowanie powoduje obkurczenie naczyń i zmniejszenie krwawienia
unieść uszkodzoną część ciała (kończynę); zmniejsza to dopływu krwi i tym samym narastanie obrzęku
unieruchomić; zmniejsza to krwawienie i ból.
Rana otwarta
Rana otwarta to taka, w której ma miejsce przerwanie ciągłości skóry, co sprzyja zabrudzeniu i zakażeniu rany oraz krwawieniu.
Postępowanie:
gdy występuje krwawienie - tamować przez przyłożenie jałowego opatrunku
bezpośrednio na ranę i uciśnięciu go
unieruchomienie uszkodzonej części ciała (kończyny) - zmniejsz to krwawienie i ból
zabezpieczenie oderwanych lub amputowanych części ciała. Nieoderwane do końca części ciała należy przyłożyć w swoje oryginalne miejsce i przybandażować. Amputowane - zabezpieczyć w jałowej gazie i przetransportować w wilgoci i chłodzie z chorym do szpitala (UWAGA! Nigdy nie zamrażać!)
jeżeli w ranie widoczne są narządy wewnętrzne, np. jelita, nie wolno odprowadzać ich do jamy brzusznej, możne jedynie przykryć je jałową, wilgotną gazą
jeżeli w ranie widoczne są wbite w nią ciała obce, np. pręt, nóż itp. to nie wolno ich wyjmować - ryzyko masywnego krwotoku!
Dzielimy go na zewnętrzny i wewnętrzny. Jeśli nie zostanie zatamowany, może dojść do znacznej utraty krwi co w konsekwencji najczęściej prowadzi do rozwinięcia wstrząsu hipowolemicznego.
Krwotok zewnętrzny
Nie ma trudności w jego rozpoznawaniu, widać wypływającą z rany krew.
Postępowanie:
ocena stanu poszkodowanego: świadomości, oddechu, tętna
wezwanie pomocy
nałożenie jałowego opatrunku i uciśnięcie miejsca krwawienia
umocowanie opatrunku bandażem; kontynuować ucisk do ustania krwawienia. Taki opatrunek nazywamy opatrunkiem uciskowym (nie mylić z opaską uciskową!)
jeśli opatrunek przesiąka krwią - dołożyć kolejne warstwy nie zdejmując starego i nie zwalniając ucisku
jeśli krwawienie nadal nie ustaje, unieść krwawiącą kończynę nie zwalniając ucisku
unieruchomić krwawiącą kończynę
jeśli powyższe metody zawodzą - zastosować ucisk na tętnice powyżej miejsca krwawienia (tętnica ramienna poniżej dołu pachowego na kończynie górnej albo tętnica udowa w pachwinie na kończynie dolnej)
w ostateczności stosować opaskę uciskową; powinna być stosowana raczej w bardzo ciężkich urazach jak amputacje lub zmiażdżenia.
Użycie opaski uciskowej nie jest zbyt bezpieczne; potencjalne powikłania:
uszkodzenie nerwów, mięsni bądź naczyń krwionośnych (głównie przy stosowaniu zbyt wąskiej opaski!)
martwicy tkanek położonych obwodowo od opaski (gdy założona jest zbyt długo i dojdzie do niedokrwienia)
Zakładając opaskę należy pamiętać, że:
nie wolno zakładać jej na kończynach poniżej łokci lub kolan oraz nigdy nie na tułowiu
należy stosować szeroki bandaż albo podłożyć pod wąski szeroki opatrunek (aby powierzchnia ucisku była jak największa)
nie należy poluźniać raz założonej opaski uciskowej
opaska musi być widoczna przez cały czas, nie wolno jej przykrywać
należy opisać opaskę hasłem “opaska uciskowa” oraz godziną jej założenia.
Technika zakładania opaski uciskowej:
powyżej miejsca krwawienia ratownik kilkukrotnie owija kończynę szerokim bandażem
końce bandaża wiąże tak, aby można było włożyć w węzeł kawałek drewna (np. gałąź, kij)
umocowuje w węźle gałąź/kij i obraca nią tak długo, aż krwawienie ustąpi
końce kija/gałęzi przymocowuje tak, aby nie doszło do jego poluźnienia (i tym samym do ponownego krwawienia!)
opisuje opaskę uciskową.
Krwotok wewnętrzny
W przeciwieństwie do krwotoku zewnętrznego, nie ma miejsca wypływ krwi z rany na zewnątrz ciała.
Rozpoznanie:
Na podstawie objawów mogących świadczyć o krwotoku:
zmiana zabarwienia skóry (ciemnoniebieskie-fioletowe), zwane potocznie “siniakiem”
wymiotowanie krwią bądź oddawanie smolistych stolców to często objaw krwawienia z wrzodu żołądka lub dwunastnicy
oddawanie stolca podbarwionego krwią - krwawienie z końcowego odcinka przewodu pokarmowego
oddawanie moczu podbarwionego krwią - krwawienie z układu moczowego
wykrztuszanie wydzieliny podbarwionej krwią lub krwi - krwawienie z płuc
powiększenie się obwodu brzucha, zasinienie pod którymś z łuków żebrowych - krwawienie z narządów jamy brzusznej (wątroby, śledziony)
krwawienie towarzyszące złamaniom zamkniętym; może towarzyszyć temu obrzęk, zasinienie, zwiększone ucieplenie.
Postępowanie:
ocena stanu poszkodowanego - świadomości, oddechu, tętna
wezwanie pomocy
zbadanie poszkodowanego i ustalenie rozpoznania
przy krwawieniu wewnątrz kończyn - unieruchomienie
ułożenie poszkodowanego w pozycji przeciwwstrząsowej (z lekko uniesionymi kończynami dolnymi)
okrycie poszkodowanego
okresowa kontrola parametrów życiowych
NIE podawać poszkodowanemu niczego doustnie.
Krwawienie z nosa
Przyczyny:
urazy twarzoczaszki
choroby krwi, np. hemofilia
nadciśnienie tętnicze
zapalenie zatok obocznych nosa
infekcje górnych dróg oddechowych
zamieniona śluzówka (np. w zbyt częstym używaniu kropli do nosa!)
Postępowanie:
przy podejrzeniu złamaniu podstawy czaszki (w wywiadzie uraz głowy, widoczny wypływ krwi z uszu i nosa) należy unieruchomić głowę i przykryć miejsce krwawienia (nos, uszy) jałowym opatrunkiem, bez ucisku. Nie tamować wypływu krwi i płynu mózgowo-rdzeniowego.
gdy nie podejrzewamy urazu czaszki:
A. poszkodowany nieprzytomny:
wezwać pomoc
udrożnić drogi oddechowe
skontrolować zawartość jamy ustnej (krew może spływać po tylnej ścianie gardła)
stosować ucisk na skrzydełka nosa do ustania krwawienia
sprawdzać oddech i krążenie
B. poszkodowany przytomny:
posadzić poszkodowanego, uspokoić go, pochylić do przodu (aby poszkodowany nie połykał bądź nie zakrztusił się krwią)
stosować ucisk na skrzydełka nosa do ustania krwawienia
przyłożyć zimny opatrunek (lód) bezpośrednio na nos i na szyję w miejscu przebiegu dużych naczyń.