Różyca

Ciężka choroba, o typowym - ostrym przebiegu, czasami przewlekłym. Obserwuje się zasinienia, zaczerwienienia na skórze. Bywają też zapalenia stawów (kulawizna, obrzmienia stawów). Przy przebiegu podostrym - plamy o romboidalnym kształcie (różyca pokrzywkowa). Przy przebiegu przewlekłym - zapalenie wsierdzia, martwica skóry, także przewlekłe zapalenia stawów.

Choroba może przenosić się na człowieka - lokalne, bolesne zapalenia skóry z dużym obrzękiem. Dobrze się leczą ale grożą powikłania.

• Zaraźliwa, często ostra posocznicowa choroba, rzadziej przewlekła

• Dawniej jedna z najważniejszych chorób zakaźnych świń

• Były ogromne straty, zwłaszcza w chowie drobnotowarowym

• Dziś enzootycznie lub raczej sporadycznie

• Dawniej zwalczana z urzędu

• Dziś nie ani nie podlega rejestracji

• Zoonoza

Włoskowiec różycy (Erysipelothrix rhusiopathiae)

• Gram(+), bez przetrwalników, łatwy do wyizolowania

• Oporny na czynniki środowiska zewnętrznego, zwłaszcza na wysychanie, gnicie, solenie, peklowanie, wędzenie

• W wyschniętej krwi, kale, śluzie: 1-6 m-cy

• W zakopanych zwłokach - do 10 m-cy

• W mięsie mrożonym - znacznie dłużej

• W 55°C ginie po 15 minutach, w 70°C - po kilku

• Rutynowe środki dezynfekcyjne szybko go niszczą

Właściwości antygenowe

• Ponad 23 serotypy (antygen ciepłostały)

• Ale o wspólnym antygenie ciepłochwiejnym

Chorobotwórczość

• Szczepy o różnej zjadliwości

• Czynniki zjadliwości: neuraminidaza, rozszczepia kwas sialidowy (składnik MPS) powierzchni komórek = uszkodzenie naczyń i zakrzepy

Etiologia

Choroba środowiskowa, bo poza zarazkiem:

• Stres termiczny, burze, zmienność mikroklimatu

• Namnażanie zarazka w kale, więc ścielenie słomą i rzadsze usuwanie gnoju sprzyja zachorowaniom

• Żywienie - zmienność, nadmiar białka (wzrost pH jelit sprzyja namnażaniu się zarazka = różyca endogenna)

Wrażliwość

• Chorują głównie warchlaki i tuczniki

• Cały świat, od dawna, też Polska, cykliczność, sezonowość

• Głównie latem, tam gdzie niesprzyjające warunki

• Więc głównie „ekstensywne”, gospodarstwa indywidualne

• Rzadziej dobre chlewnie zamknięte lub tuczarnie (bo samoczynny odpływ gnojowicy, jednolite żywienie, stały mikroklimat, regularne oczyszczanie i odkażanie, „puste-pełne”, odrobaczanie, immunoprofilaktyka!)

• Więc dziś rzadziej, ale nadal stałe zagrożenie

• Bo zarazek powszechny w środowisku, choć wiele szczepów mało zjadliwych lub niezjadliwych

Źródła i drogi zakażenia

• Wydala go >50 gatunków ssaków (gryzonie), >30 ptaków dzikich, także ryby go często maja w śluzie na sobie

• Główny rezerwuar - świnie (do 50% nosicielstwo na migdałkach lub w jelitach)

• Źródło: świnie chore (dużo zarazka!) i bezobjawowi nosiciele

• Wydalanie z kałem, moczem, wydzieliną z nosa i gardła

• W efekcie zarazek rozpowszechniony w ściekach z gospodarstw, z rzeźni, przetwórni ryb i przedmiotach nimi skażonych

• Wnika drogą alimentarną (popłuczyny mięsne, mączka rybna, mączka z krwi typ., pasz i woda wtórnie skażona)

• Lub przez skórę (czochraniu się świń, ukąszeniu owadów)

• Też drogi oddechowe i spojówki

• Zakażenie przyranne!

Patogeneza

• Właściwie choroba środowiskowa

• Stosunkowo dużo świń zakażonych, a mało chorujących

• Bo różna zjadliwość szczepów i rola czynników środowiskowych

• Zakażenie egzogenne lub endogenne, inkubacja 3-5 dni

• Z jelit zarazek do krwi i:

• Ostra (nadostra) posocznica, ewentualnie z zapaleniem stawów, ronieniami

• Mała zjadliwość zarazka + częściowa odporność świń = postać pokrzywkowa (podostra) = miejscowa ale może być skutkiem lub początkiem posocznicy albo przechodzi w przewlekłą

• W miejscach zakrzepów włóknik sprzyja procesom wytwórczym

• Obecność zarazka w stawach - wysięk włóknikowy, potem też proces immunopatogenny, przewlekłe zapalenie stawów

• Przewlekła (stawowa, sercowa lub skórna) zwykle skutek poprzednich form

Przebieg (postacie)

• Nadostra: nagłe upadki z gorączką i niewydolnością serca

• Ostra: ciężki stan ogólny, rozlane zaczerwienienia na skórze, ronienia, ewentualnie kulawizny, po 3-4 dniach śmierć nie leczonych lub przejście w podostrą lub przewlekłą

• Podostra (pokrzywkowa): czerwone, romboidalne, wyniesione, ostro odgraniczone wykwity na skórze. Większość świń samoistnie zdrowieje po tygodniu

• Przewlekłe zapalenie stawów: po ostrzejszej fazie różnego stopnia kulawizna, jeżeli silna - charłactwo

• Przewlekłe zapalenie wsierdzia: postępująca niechęć do ruchu, szybkie męczenie się, duszność, sinica, szmery, temperatura normalna

• Przewlekła różyca skóry - ogniska martwicy, pergaminowo-suche, odpadają płaty, po wielu tygodniach ziarnina i naskórek to pokrywa

Odporność

• Chyba duże znaczenie mają Ab anty neuraminidalne

• Po przechorowaniu dożywotnia odporność

• Ale i nosicielstwo

• Prosięta od odpornych matek do 12 tygodnia odporność bierna

• Pod jej osłoną wiele prosiąt naturalnie się uodparnia stykając

• Się ze zjadliwymi lub niezjadliwymi szczepami

• Ale nie wszystkie, więc trzeba szczepić

Immunoprofilaktyka

• Zapobieganie surowicą w sytuacji zagrożenia

• Szczepionki z atenuowanym żywym zarazkiem (np. szczep VR₂) były od dawna w Polsce stosowane, także w postaci doustnej (ORVAC)

• Dają odporność na kilka miesięcy (więc na tucz starcza)

• Ale odporność możliwa do przełamania

• Zwłaszcza postacie przewlekłe występują

• Ryzyko szczepienia w kilku tygodniach okołoporodowych

• Niekiedy niekorzystne reakcje poszczepienne

• Szczepionki z zarazkiem inaktywowanym też są na naszym rynku, także mieszane

• Adjuwanty mogą drażnić miejscowo

• Po 2 dawkach odporność do 6 m-cy

• Ale też względna

Różyca u człowieka

• Najczęściej zakażenia przyranne

• Głównie: rzeźnicy, zakłady mięsne i rybne, lekarze weterynarii itp.

• Kilkaset przypadków rocznie w Polsce notowanych

• Rozległe, bolesne, obrzękłe zaczerwienienie skóry

• Grożą powikłania stawowe, sercowe, posocznica itp.

• Dobrze leczy się antybiotykami

Pasterelozy

• Dawniej bardzo duża rola w patologii wielu gatunków zwierząt

• Ostre zachorowania, podostre do przewlekłych

• Wiele bezobjawowych

• Wiele postaci, wiele gatunków domowych i dzikich

• Dawniej niektóre pasterelozy zwalczane z urzędu

• Dziś nie ani nie rejestrowane

• Wyjątkowo zoonozy, wyjątkowo konie zakażone

Kilkanaście gatunków ale głównie:

Pasteurella multocida

• Gram(-) kokopałeczki, bez przetrwalników, dość wrażliwe

• 5 serotypów otoczkowych A, B, D, E, F i 16 somatycznych

• Powszechne nosicielstwo w drogach oddechowych wielu gatunków

• Różne choroby różnych gatunków

• Różna zjadliwość szczepów - pewne szczepy wywołują daną chorobę

• Czynniki zjadliwości: otoczka (antyfagocytarnie działa), endotoksyna (gorączka, wstrząs), niektóre szczepy egzotoksyna

• Pierwotne zakażenie (zaraza bydła i dziczyzny; zaraza świń; cholera drobiu) - u nas praktycznie zwalczone!

• Lub wtórne (zespół enzootycznego zapalenia płuc bydła, świń, owiec i kóz; pastereloza królików; może zakaźne zanikowe zapalenie nosa świń) - coraz większe znaczenie bo zmasowanie chowu, stres intensywnego chowu, zimno, wilgoć

Mannheimia haemolytica

• 12 typów serologicznych (otoczkowych)

• Czynniki zjadliwości jak P. multocida

• Ale też leukotoksyna - ciepłochwiejna, białkowa egzotoksyna, poraża leukocyty przeżuwaczy (makrofagi płucne, neutrofile)

• Zespół enzootycznego zapalenia płuc bydła i innych przeżuwaczy (wyjątkowo inne gatunki)

• Też częste nosicielstwo

Zaraza świń

• Pateurella multocida, pierwotna, zaraźliwa, ostra posocznicowa choroba też w tropikach głównie, w Europie zwalczone

• Postać obrzękowa (obrzęk gardła)

• Postać płucna (ciężkie krupowe zapalenie płuc)

Dziś natomiast współudział P. multocida w ostrych i przewlekłych bronchopneumoniach świń.

• Zakażenie egzogenne lub endogenne

• Zakażenie drogą kropelkową, ewentualnie przez skórę (owady), sporadycznie od innych gatunków

• Rola stresu (upały, wilgoć, zimno, zła wentylacja)

• O odporności niewiele wiadomo, szczepienia - słabe efekty

Rhinitis atrophicans - odrębny problem

Zaraza bydła i dziczyzny (posocznica krwotoczna, choroba Bollingera)

• Ostra, zaraźliwa posocznica bydła, bawołów i innych

• P. multocida B6 (bydło) i E6 (bawoły)

• Epizootie głównie w tropikach, tam gdzie niska kultura produkcji i opieki weterynaryjnej, dużo stresów, wilgoci, upałów, rola transportu żywca

• Dawniej w Europie też sporo, dziś sporadycznie, bo raczej obrót mięsem niż żywcem + nadzór weterynaryjny

Pasterelozy u innych gatunków

Owce

• P. multocida: bronchopneumonia, ale głównie:

• M. Haemolytica:

• Bronchopneumonie (wtórne do wirusowych)

• Posocznice jagniąt do 3 m-cy

• Ciężkie, często zgorzelinowe zapalenia wymion

Króliki

• P. multocida: zakaźny katar królików - enzootycznie (angory)

Człowiek

• P. multocida: zakażenia przyranne od pokąsań (ewentualne posocznice)

W pewnych warunkach namnaża się w kale!!

Wykorzystywane w szczepionkach

Inny wykład

Epi11-02

- 5 -