Rysunek w rozwoju i diagnozie psychologicznej.

• Rysunki dziecka mają szczególne zastosowanie jako metody psychologicznego badania. Głównie wykorzystuje się rysunek do badania stopnia rozwoju umysłowego, ale bywa też pomocny w psychoterapii. Najczęściej jest on jednak stosowany jako metoda projekcyjna.

• Projekcyjna wartość rysunku wynika z potrzeby ekspresji człowieka.

• Osoba rysująca kreuje swój własny świat przeżyć, pragnień i konfliktów, co oznacza, że projektuje własną osobowość i sytuację na kartkę papieru. Dla dziecka rysunek jest także wyrazem potrzeby wydobycia się z samotności autystycznych przeżyć i formą przekazu informacji o sobie (Kępiński, 1972). Dlatego właśnie ma on szczególne zastosowanie jako metoda psychologicznego badania dziecka, głównie jego stopnia rozwoju umysłowego (Hornowski, 1965). Analizie nie podlega jednak sam wytwór. Badanie obejmuje również zachowanie się badanego podczas wykonywania rysunku: objawy zadowolenia i niezadowolenia, czas poświęcony rysowaniu poszczególnych elementów, wymazywania, przekreślania, komentarze w trakcie pracy itp. Obserwacja aktu tworzenia daje możliwość oceny sprawności motorycznej (ważne u dzieci, osób w starszym wieku i z zaburzeniami organicznymi), potrzeb (np. akceptacji, aprobaty), napięć, stosunku do siebie (np. dystansu do swoich umiejętności) i do otoczenia. Warto zwrócić uwagę na tempo rysowania, spontaniczność zachowań i komentarzy oraz szczegółowość rysunku, ponieważ daje to możliwość wnioskowania o ogólnym funkcjonowaniu pacjenta.

• Często krytykowane wykorzystywanie rysunków, jako projekcji wewnętrznego doświadczenia jednostki zdobyło z czasem ogromną popularność. Klinicyści powszechnie stosowali tę użyteczną i przede wszystkim niebudzącą lęku u badanego metodę zdobywania wiadomości na temat wewnętrznych konfliktów, pragnień i fantazji jednostki. W związku z tym, w miarę upływu czasu, pojawiło się wiele wariantów zadawanych do rysowania tematów. Przyjęto, że poszczególne rysunki dotyczą różnych elementów osobowości.

• Rysunek Postaci Ludzkiej - tworzenie postaci to nadawanie jej tożsamości poprzez specyficzne cechy fizyczne, postawę, ubiór itp. Narysowana postać to model zinterioryzowanych doświadczeń z innymi oraz wyobrażeń o sobie, tworzących razem psychologiczny i fizyczny obraz „ja”. Rys. człowieka odzwierciedla aktywność i świadomość „ja” jednostki.

• Rysunek Domu - symbolizuje potrzebę bezpieczeństwa, przynależności i emocjonalnego związku.

• Rysunek Drzewa - metafora potencjałów jednostki, energii życiowej i kierunku jej wydatkowania (korzeń - strefa popędów, id; pień - ego; korona - superego, sfera intelektu).

• Rysunek dowolny

• Interpretacja projekcyjna opiera się na analizie czterech aspektów:

1. lokalizacja rysunku w przestrzeni kartki oraz relacja między poszczególnymi elementami;

2. charakterystyka postaci lub obiektów (ich wielkość, proporcje, kompletność elementów);

3. sposób rysowania (np. wysiłek wkładany w rysowanie elementów, sekwencja rysowanych obiektów, zachowania towarzyszące);

4. symbole i znaki (służą jako materiał pomocniczy, nie można traktować ich dosłownie).

• Wartość diagnostyczna rysunku wynika także z tego, że ma on charakter niewerbalny, co pozwala ominąć kategorie językowe, pełniące funkcje filtrów lub barier Inter- oraz intraindywidualnej komunikacji.

• Status naukowy technik projekcyjnych wzbudza wciąż wiele kontrowersji. Od czasów ich powstania do czasów współczesnych trwa również dyskusja wokół ich podstaw teoretycznych, trafności i rzetelności. Zarzuca się twórcom metod projekcyjnych brak lub słabość założeń teoretycznych, brak obiektywnych kryteriów ocen i interpretacji wyników oraz niską trafność i małą rzetelność tych metod (Sęk, 1984). Należy jednak zwrócić uwagę, iż wielu badaczy nadal stosuje rutynowo techniki projekcyjne, a wielu z nich twierdzi, że są one niezbędne w codziennej praktyce. Również z współczesnych prac wynika, że metody projekcyjne mogą stanowić cenne, komplementarne w stosunku do metod kwestionariuszowych, narzędzie diagnostyczne (Lilienfeld, Wood, Garb, 2002).

• Należy pamiętać, że rysunek to pomocnicza metoda diagnostyczna i na podstawie wytworów plastycznych nie można stawiać diagnozy! Ale metody rysunkowe to dobry wstęp do pracy z pacjentem („przełamanie pierwszych lodów”) a jego analiza może posłużyć jako pierwszy krok do postawienia podstawowych hipotez, które można sprawdzić innymi metodami (wywiad, kwestionariusze).

• Na ogół podkreśla się znaczenie diagnostyczne wytworów, mniej natomiast mówi się o procesie twórczym. Trzeba pamiętać, że najwyższą wartość psychoterapeutyczną ma proces działania twórczego, spełnia on bowiem wszystkie warunki charakterystyczne dla ekspresji, angażuje psychicznie i fizycznie, pozwalając na pełną, autentyczną wypowiedź. W procesie działania twórczego realizują się wszystkie funkcje typowe dla ekspresji swobodnej. Rolą rysunku jest przede wszystkim odzwierciedlenie emocjonalnych konfliktów, przeżyć, doznań i postaw jednostki. Pozwala ono badanemu otworzyć się i odsłonić fantazję.

• Ogólny trend rozwojowy prowadzi od bazgrot do symboli graficznych.