LECZENIE CHORÓB NOWOTWOROWYCH
Chemioterapia, czyli leczenie choroby nowotworowej za pomocą naturalnych i syntetycznych leków cytostatycznych, jest obecnie podstawową metodą leczenia nowotworów rozsianych oraz metodą wspomagającą leczenie nowotworów ograniczonych ze współistnieniem przerzutów.
Nieswoistość działania i wąski współczynnik terapeutyczny leków cytostatycznych powodują, że chemioterapia nowotworowa jest postępowaniem trudnym, wymagającym uwzględnienia mechanizmów działania, farmakokinetyki, sposobu dawkowania, czystości i czasu stosowania leków cytostatycznych.
Większość leków przeciwnowotworowych nie wykazuje wybiórczego działania przeciw-nowotworowego i uszkadza nie tylko komórki nowotworowe, lecz także tkanki prawidłowe szybko rosnące, w których często występują podziały komórkowe.
Do tkanek takich należą:
szpik kostny;
komórki nabłonkowe;
gamety;
immunokompetentne komórki układu immunologicznego.
Uszkodzenie wymienionych tkanek przez leki cytostatyczne prowadzi do:
pancytopenii;
stanu zapalnego i owrzodzeń błon śluzowych;
wypadania sierści;
upośledzenia czynności narządów rozrodczych;
osłabienia odporności organizmu.
Toksyczność cytostatyków dla prawidłowych tkanek, zwłaszcza dla szpiku, jest tak duża, że może prowadzić do mielosupresji (uszkodzenie wszystkich elementów szpiku) i śmierci pacjenta, wskutek agranulocytozy, zakażenia, niedokrwistości i skazy krwotocznej.
Zasady chemioterapii:
Należy jak najwcześniej rozpocząć leczenie cytostatykami, po rozpoznaniu histopatologicznym we wczesnym okresie choroby, z powodu mniejszej ilości komórek nowotworowych, istnieje większa wrażliwość na chemioterapię i większa szansa przeżycia chorego. Jeśli nie są wcześnie stosowane, to interwencja chirurga.
Chemioterapia wielolekowa (stosowanie programów terapeutycznych) jest skuteczniejsza niż stosowanie pojedynczych leków. Należy stosować łącznie leki cytostatyczne o różnych mechanizmach działania i różnych działaniach niepożądanych, aby uniknąć kumulacji działania toksycznego.
Skuteczniejsze i mniej immunosupresyjne jest odpowiednio długotrwałe stosowanie największych tolerowanych dawek leków cytostatycznych z pewnymi przerwami niż dawek mniejszych w sposób ciągły.
Celem odpowiedniego doboru chemioterapeutyków w zestawie wielolekowym, doborze wielkości dawek, czasu i czystości podawania leków, powinno być wybiórcze maksymalne zniszczenie tkanek nowotworowych
Najważniejszą zasadą chemioterapii nowotworów jest dążenie do maksymalnego zniszczenia populacji komórek nowotworowych.
Nieodzownym warunkiem racjonalnej chemioterapii jest uwzględnienie wpływu leków cytostatycznych na cykl komórkowy tkanki nowotworowej.
Dawkowanie leków cytostatycznych winno uwzględniać powierzchnię ciała zwierzęcia a nie jego masę.
Powierzchnia ciała = waga zwierzęcia 0,67 x K/104, gdzie K = 10 - 10,1.
Fazy cyklu komórkowego (okresu od jednego do drugiego podziału komórki).
G1 - faza wzrostu 1, faza prosyntezy następująca po mitozie komórki; w fazie tej ma miejsce wzrost komórki, różnicowanie struktur cytoplazmatycznych, synteza RNA, synteza niektórych swoistych białek, komórki osiągają swój charakterystyczny kształt i odpowiednią wielkość;
S - faza aktywnej syntezy DNA, następuje po zakończeniu fazy G1; w okresie tym garnitur chromosomowy zostaje podwojony, jako następstwo utworzenia podwójnej ilości DNA; komórka przygotowuje się do podziału;
G2 - faza wzrostu 2, między syntezą DNA a mitozą;
M - faza mitozy, w której zachodzi podział komórek. Komórki o podwójnej ilości DNA dzielą się na dwie komórki potomne.
Po przejściu przez fazę mitozy komórki tworzą trzy populacje:
Komórki nieklonogenne, nieproliferujące, które opuszczają cykl podziałowy, dojrzewają, różnicują się i umierają, np. granulocyty.
Komórki klonogenne, proliferjące, które regularnie przechodzą przez cykl komórkowy.
Komórki klonogenne, nieproliferujące, spoczynkowe (resting cells), przechodzące do fazy nieproliferacji, czyli fazy przedłużonego spoczynku, określanej mianem fazy G0. Komórki w tej fazie są bardzo mało wrażliwe na chemioterapię.
Podział leków p/nowotworowych w zależności od ingerencji w fazę proliferacji komórkowej.
Nieswoiste.
Swoiste dla cyklu, niszczące przede wszystkim komórki znajdujące się w cyklu komórkowym, znacznie słabiej działające na fazę G0. należą tu wszystkie leki alkilujące oraz antybiotyki cytostatyczne z wyjątkiem bleomycyny.
Swoiste dla fazy, niszczące komórki znajdujące się w określonej fazie cyklu. Należą tu antymetabolity oraz hydroksykarbamid i prokarbazyna (działają na fazę S), alkaloidy oraz ligmany (? Etopozyd, tenipozyd) działające na fazę M, nie stosowane w weterynarii; bleomycyna, razoksan działajace na fazę G2, asparaginaza działająca na fazę G1.
Leki cytostatyczne uszkadzają przede wszystkim komórki znajdujące się w cyklu komórkowym. Mogą jednak też wpływać na procesy przechodzenia komórek z jednej fazy cyklu do drugiej.
Zwiększenie liczby niszczonych komórek i uniknięcie interakcji leków osiąga się przez dobór cytostatyków, z których każdy działałby na inną fazę proliferacji komórki.
Najskuteczniejsze jest skojarzone i etapowe niszczenie masy nowotworowej.
LEKI P/NOWOTWOROWE
GRUPA |
PRZEDSTAWICIELE |
Leki alkilujące |
Cyklofosfamid Chlorambucil Busulfan |
Antymetabolity |
Metotraxat 5-fluorouracyl Cytozyny arabinozyd |
Antybiotyki |
Bleomycyna Doksyrubicyna Dactinomycyna |
Leki platynowe |
Karboplatyna Cisplatyna |
Alkaloidy roślinne (winka) |
Winkrystyna Winblastyna |
Enzymy |
L-asparaginaza |
Hormony |
Glukokortykosterydy |