WYKŁAD 14 11.01.2006
Układ moczopłciowy
Cewka moczowa uchodzi przez penis
Otwór odbytowy na ogół oddzielony od moczopłciowego(brak kloaki) wyjatek: owadożerne, gryzonie, niektóre szczerbaki
-rozród: żyworodne, zanikła skorupka jajowa
dwa łożyska: żółtkowe - u wszystkich na wczesnym etapie
kosmówkowe - nie u wszystkich
-gruczoły mleczne z sutkami
sutki pachowe, piersiowe(naczelne), brzuszne(parzystokopytne), pachwinowe(nieparzystokopytne)
sutki parzystokopytnych są większe i maja komory
Krawędzie mleczne(jeden ciąg tkanki): pacha pachwina
u psów dużo na całej linii.
z uwypuklenia nabłonka.
-młode pierwotnie niesamodzielne(gniazdowniki)
u łożyskowców bardziej rozwinięte niż u torbaczy i stekowców
kopytne - wyjątek wśród ssaków np. antylopy mogą biegać zaraz po urodzeniu
Theria
Torbacze (Marsupialia)
Dydelfowate (Didelphidae, Didelphimorphia)
Zbójniki (Caenolestidae, Paucituberculata)
Niełazokształtne (Dasyuromorphia)
Niełazy (Dasyuridae)
Wilk workowaty (Thylacinidae)
Kret workowaty (Notoryctemorphia)
Jamraje (Peramelidae, Peramelemorphia)
Skąposiekaczowce (Diprotodontia)
Pałankowate (Phalangeridae)
Lotopałanki (Petauridae)
Koala (Phascolarctos cinereus, Phascolarctidae)
Wombaty (Vombatidae)
Kangurowate (Macropodidae)
Łożyskowce (Eutheria = Placentalia)
Torbacze
Pierwotna formuła zebowa: 5134 razem 50
5134
-kąt żuchwy zagięty do wewnątrz
-kości nosowe z tyłu rombowato zagięte
-cecha pierwotna: obecne kk. nadłonowe
rozród: obecna skorupka jajowa a u niektórych tez ząb jajowy
-2 pochwy - przez nie przechodzi sperma ale poród odbywa się przez środkowy kanał
-twarde łożysko żółtkowe, tylko u niektórych pod koniec pojawia się kosmówkowo - omoczniowe
-otwór odbytowy i moczopłciowy stykają się
-młode w większości wpełzają do torby samodzielnie
od późnej kredy - Ameryka Północna
wczesny trzeciorzęd - Eurazja
później i obecnie - tylko w Australii i Ameryce północnej
Dydelfowate (Didelphidae, Didelphimorphia) = oposy
Najpierwotniejsze dziś
Paluch przeciwstawny
Pierwotna formuła zębowa 5134
4134
torba obecna albo brak, albo wzdłużne fałdy skóry
Zbójniki (Caenolestidae, Paucituberculata)
Ameryka Południowa, brak torby
Niełazokształtne (Dasyuromorphia)
Niełazy (Dasyuridae): „myszy workowate”, „koty workowate” i diabeł tasmański
Odpowiedniki ekologiczne naszych ssaków łożyskowych
Kret workowaty (Notoryctemorphia)
Krety workowate
Kręgi szyjne zrośnięte
Pazury na palcach
Jamraje (Peramelidae, Peramelemorphia)
Naziemne nocne
Długie pazury do kopania - dłoń
Stopa: palce 2, 3 syndaktylne - do czesania futra, największy palec - 4
Łożysko kosmówkowo - omoczniowe, ale bez kosmków
Skąposiekaczowce (Diprotodontia)
Pałankowate (Phalangeridae), m. in. kuskus (Phalanger maculatus)
Dłoń zygodaktylna 1, 2 przeciwstawne do 4,5
Stopa - paluch bez pazura, przeciwstawny, syndaktylia 2, 3 - czesanie futra, palce 4, 5 największe.
Lotopałanki (Petauridae)
Odpowiedniki wiewiórek łatających
Koala (Phascolarctidae)
Wombaty (Vombatidae) - odpowiedniki świstaków
Kangurowate (Macropodidae)
Są także nadrzewne, skaczą z dużych wysokości zamiast schodzić
Odpowiedniki Ekologiczne
Wilk Wilk tasmański
Ocelot Niełaz
Świstak Wombat
Mrówkojad Mrówkożer
……(?)…. Lotopałanka
Łożyskowce (Eutheria = Placentalia)
Kreda
Pierwotna formuła palcowa: 3143 razem 44 zęby
3143
kąt żuchwy pionowy
kk. nosowe z tyłu prostokątne
brak kk. nadłonowych(pewnie przeszkadzały w rozciąganiu brzucha w czasie ciąży)
u większości puszka słuchowa
najstarsze znane zdolne do wspinania się
łożysko kosmówkowo - omoczniowe
doczesna: odrzucana przy porodzie cześć endometrium, u większości
bezdoczesna: kopytne
[kosmki w doczesnej]
młode zdecydowanie bardziej zaawansowane, większe,
pochwa pojedyncza, macica od podwójnej do pojedynczej
podwójna: zajęczaki, gryzonie, mrówiki, góralki
dwudzielna: walenie
dwurożna: owadożerne, niektóre nietoperze, niektóre naczelne, drapieżne, trabacze.
pojedyncza: szczerbaki, pozostałe nietoperze i naczelne
1. Edentata
Zębów brak, albo uproszczone zęby policzkowe
2. Glires
Siekacze stale rosnące, bez korzeni.
3. Owadożerne
Archonta: nietoperze, latawce, tupaje, naczelne, plesiadapiformes
4. Ferae (drapieżne)
5. Ungulata (kopytne)
1.Edentata
Szczerbaki (Xenarthra)
-Ameryka
-silne pazury kopanie, czepianie się
-wiele cech pierwotnych
-zęby: brak lub uproszczone policzkowe
-nie zawsze 7 kręgów szyjnych
-ksenartrozy - dodatkowe połączenie miedzy kręgami(obejmują kręgi z boku)
Leniwce dwupalczaste - 9-10 kręgów szyjnych
Leniwce trójpalczaste - 6 kręgów szyjnych
Mrówkojady - chodzą na nadgarstkach
Pancerniki
Łuskowce = pangoliny (Manidae, Pholidota)
-jędza termity i mrówki
-bezzębne
-brak łuków jarzmowych
-słaba żuchwa
mięsnie długiego języka przyczepiają się do tylnego wyrostka na mostku(processus xipleideus)
-silne pazury
2.Glires
Zajęczaki (Lagomorpha)
-siekacze otoczone szkliwem
-w szczęce 2 pary u dorosłych
3 pary po urodzeniu(zewnętrzne wypadają)
-żucie boczne i pionowe ruchy żuchwy
-kaprofagia(zajeczaki, niektóre gryzonie, góralki)
są czysto roślinożerne(mikroflora rozkłada celulozę, hodowana w jelicie ślepym) - nie mogą się pozbywać mikroflory z organizmu, maja 2 rodzaje odchodów: twarde bobki
miękkie zjadają je, ratując mikroflorę
Szczekuszki (Ochotonidae)- ogon całkiem zanikły środowiska skalne i stepowe
Zajęcowate (Leporidae) - ogon krótki, rozdwojona górna warga
Gryzonie (Rodentia)
-siekacze: szkliwo tylko na przedniej powierzchni(samoostrzące się)
-diastema - przerwa miedzy zębami policzkowymi a siekaczami
-wzdłużne ruchy żuchwy - w zgryzie od tyłu do przodu, stad cześć m. żwacza przechodzi przez f. infraorbitale i przyczepia się daleko na przodu na k. szczękowej
-układ fałd szkliwa(żeby plicidentyczne) - stykają się wklęsłe krawędzie (są wklęsłe w kierunku ruchu)
-silne przekształcenie czaszki
-prymitywna budowa postkranialnego szkieletu
obojczyki, duża ruchomość kończyn przednich
-ogromna różnorodność:
Wiewiórkowate
Bobry
Myszowate
Myszy i szczury
Tylko niektóre z grup Chomiki
Nornikowate
Skoczki - pustynne, zrośnięte kręgi szyjne
Jeżozwierze - część włosów kolce, stary świat Szynszyle
Kretoszczury
Gryzonie w oligocenie wielka radiacja, dostały się do Ameryki Pd., nie wiadomo jak.
Golec - eusocjalne kręgowce(maja kasty jak owady społeczne; królowa tylko do rodzenia itd.), stary świat
Ryjkonosy = ryjoskoczki (Macroscelididae)
-Afryka
-długie tylne kończyny(piszczel i strzałka zrośnięte)
-skaczą w ucieczce
-głownie dzienne
-mniejsze jedz mrówki, większe np. chrząszcze
-młode pokryte sierścią
3.Owadożerne
- czaszka ze zredukowanym łukiem jarzmowym
-brak jelita ślepego
-cechy pierwotne
-pełne uzębienie zbliżone do trybosfenicznych
-5 palców
-obojczyk
-naziemne, ziemne, ziemnowodne, NIE wspinają się
Owadożerne (Lipotyphla)
Tenreki (Tenrecidae) - Madagaskar, opieka rodzicielska - karawanamłode trzymają się ogona matki
Jeżowate (Erinaceidae) - nie wszystkie maja kolce
Ryjówkowate (Soricidae) -słaby wzrok, niepofałdowana kora
Krety (Talpidae) - gwaizdonos nos rozczłonowany na kilkanaście czułków
Nietoperze (Chiroptera)
-błona lotna obejmująca kończyny i ogon, podtrzymywana przez długie kości palców dłoni 2-5
-najdłuższy 3 palec
-kciuk z pazurem do czepiania się
-znane od eocenu, nie wiemy jak mogło nastąpić przystosowanie do lotu
-uropatagium podtrzymywane na stępie przez chrzestna ostrogę
-mostek z grzebieniem
-czaszka: szwy zanikają z wiekiem
-echolokacja
-jedno młode
Rudawkowate (Pteropodidae, Megachiroptera)
-Pazur również na 2 palcu dłoni
-głownie wzrokowce
-owadożerne
Microchiroptera
-przed otworem usznym koziołek (tragus) związany z echolokacja, pazur tylko 1 palcu, echolokacja
*Wampiry (Desmodontidae)
-Am. Pd.
-krwiożerne
-pary osobników, niespokrewnionych, karmią się krwią nawzajem(dzielą się jeżeli mogą sobie zaufać), jeżeli jeden z nich się nie podzieli, następnym razem nie dostanie.
Tupaje (Scandentia)
-wiele podobieństw do naczelnych
-oczodoły otoczone pełnymi pierścieniami kostnymi
-duży mózg z małymi płatami węchowymi
-nadrzewne, wszystkożerne, dzienne
-Am. Pd.
Lotokoty (Dermaptera)
-tropiki Azji
-błona lotna na bokach szyi i tułowia, sięga do końca palców i ogona
-dolne siekacze - grzebyk(jak u lamurowatych) - do czesania futra
-zwykle 1, rzadko 2 młode, rodzi się we wczesnym etapie rozwoju, matka okrywa je błona lotną.
Naczelne (Primates)
-nadrzewne, spionizowane ciało
-wzrokowce ze stereowizja, duże oczy skierowane do przodu, oczodół zamknięty
-czaszka - okrągła puszka mózgowa, krótkie szczeki - redukcja węchu
-zwykle po 2 siekacze w każdej połowie szczeki, żeby policzkowe bunodontyczne
-kończyna piersiowa: duży stopień ruchomości w stawach barkowym i łokciowym
-z zębów znane od końca kredy, z całych szkieletów od trzeciorzędu
-itd. prelekcja
Lemurowe (Lemuriformis)
-dwa duże dolne zęby przednie(siekacze i kły) skierowane do przodu jak grzebyczek
-2 palec stopy: pazur do czesania futra
*Lorisowate - Afryka, Azja Pd., krótki ogon - Lori
długi ogon - Galago - bardzo długie skoki
*Lamurowate - długi ogon, kończyny tylne dłuższe od przednich, uszy zaostrzone
-Lemurki - lemurek myszaty 50 - 90 gram najmniejszy naczelny
- Indrysy - liściożerne, największe żyjące lemurowate, na ziemi skaczą jak kangury
-Palczaki - dłoń: 3 palec cienki, do wyjmowania larw owadów ze szczelin
stopa: tylko 1 palec ma paznokieć
uzębienie: stale rosnące, do rozgryzania drewna, policzkowe uproszczone.
Haplorhini
-czaszka krótka
-oczodół oddzielony ścianą
*Wyraki = tarsjusze - skrajne przystosowane do dwunożnych skoków
-kończyny miedniczne długie
-„przyssawki” na palcach
*Antropoidy - k. czołowe i gałęzie żuchwy zrośnięte
Wykład 14
1