Środowisko geogrficzne - jest to pojecie szersze od środowiska przyrodniczego gdyz obejmuje jeszcze technosfere (wszystko co stworzył człowiek). Podczas gdy środowisko przyrodnicze to zespół komponentów naturalnych, biotycznych (żywych) i abiotycznych (martwych).
Przedmiotem badań geogr. ekonom. są przestrzenne struktury i procesy systemu środowisko przyrodniczo- społecznego. W miejsce geografii ekonomicznej zaczęto stosować nazwę geogrfia społeczno- ekonomiczna.
Geografie ekon. dzielimy na: * geogr ludności; *geogr osadnictwa; *geogr rolnictwa; *geogr przemysłu; *geogr komunikacji, transportu, łączności; *geogr handlu i usług; *geogr polityczna; *geogr turystyki
Funkcje geografii ekonomicznej: 1) informatyczno- diagnostyczna - nauczanie o wyglądzie i charakterze ziemi, informacje mają charakter syntetyczny; 2) teoretyczno- wyjaśniająca - powinna prowadzić do prowadzenia teorii; 3) prognostyczna - przewidywanie zmian w środowisku geograficznym, związane z działalnością człwieka; 4) planowanie i podejmowanie decyzji - wyniki badań z 3 lat powinny ułatwić planowanie i decyzje przez instytucje i organy administracyjno- gospodarcze.
Człowiek a środowisko - ekosystemy
Głównymi przyrodniczymi komponentami (elementami) środowiska przyrodniczego są: *skały oraz złoża materiałów i bitumitów; *ukształtowanie powierzchni; *atmosfera i klimat; *wody; *kompleksy glebowe; *zasoby biotyczne- roślinność i zwierzęta.
Relacje człowiek środowisko:
1) Determinizm geograficzny - pogląd filozoficzny, każde działanie człowieka jest określone przez specyficzne warunki środowiska geograficznego. Na gruncie determinizmu geogr rozwineła się geopolityka. 2) Nihilizm geograficzny - odczucie wpływów środowiska na rozwój społeczno gospodarczy, odwrotność determinizmu. 3) Posybilizm geograficzny (racjonalimz geogr) - powstała w Francji reakcja przeciwstawiająca determinizm i nihilizm. Człowiek ma dusze ale w przeobrażeniu środowiska przyrodniczego jak i kształtowaniu krajobrazu. Wzajemne oddziaływanie warunków naturalnych i działań człowieka.
Teorie lokalizacji, produkcji rolniczej i przemysłowej Thumena i Webera. Efektem ich osiągnieć, triumf rozumu człowieka nad przyrodą przyczyniło się do powstania nihilizmu geograf. Zróżnicowanie poziomu rozwoju w różnych krajach społeczno geograficznych sprawia że znaczenie środowiska przyrodniczego w ich rozwoju jest odmienne. W krajach słaborozwinietych wpływ środowiska na rozwój gospodarczy jest niewielki, ale decyduje o rozmieszczeniu osadnictwa i roślin uprawnych a także mozliwościach rekreacyjnych i eksploatacji surowców.
Główne komponenty: 1) Klimat - wystepowanie światła organicznego, zasięg upraw polowych i sadowniczych, srednie roczne temperatury, wyznaczanie granic gruntów ornych. Klimaty umiarkowany i podzwrotnikowy - największe koncentracje ludności. 2) Komunikacja- zwłaszcza lądowa. W miare wzrostu wyskości n.p.m. maleje gęstość zaludnienia. W miare oddalania się od równika obserwuje się zjawisko tzn schodzenia z gór - ludność koncentruje się na nizinach. 3 % ludnośći mieszka na wysokości 3000 m n.p.m. 3) Woda słodka - decyduje o życiu organizmów żywych, jest surowcem przemysłowym a także dla celów technologicznych czy chłodniczych, jest też źródłem energii. W rolnictwie wykorzystuje się do nawadniania, do produkcji roślinnej i zwierzęcej. Szczególne znaczenie ma w rejonach rzek, jezior, oceanów i morz ponieważ sa one wykorzystywane jako szlaki komunikacyjne, miejsca rekreacyjne. Ryby i inne zwierzeta wodne uzupełniają diete człowieka. Woda także w duzej mierze wykozystywana jest w celach komunalnych. 4) Gleby - mają podstawowe znaczenie dla produkcji żywności. Z regionami najżyźniejszych gleb związane są największe koncentracje ludności (np. delta Nilu, Nizina Gangesu, wyspa Jawa, Nizina Mezopotańska) z tym związane sa najstarsze cywilizacje świata. Wraz z rozwojem gospodarczym gleby mają coraz to mniejsze znaczenie. Uprawia się nawet na mniej urodzajnych glebach np. przenice.
Napływ działalności gospodarczej na środowisko geograficzne: 1) bezpośrednio - lokalne przekształcanie dla swoich potrzeb; 2) posrednio - działa z opóźnieniem, po wielu latach ignoracja człowieka: Najczęsciej związane sa ze zmianą stosunków wodnych, zmianami klimatycznymi, erozją gleb (osuszanie gleb, regulacje rzek, obniżanie wód gruntowych, ocieplenie klimatu),przykłady : Jezioro Aralskie - zbytnie osuszenie gleb - jezioro wycha; Huang He czy Jangcy w Chinach - wybudowano zaporę wodną (najwiekszy zbiornik retencyjny) ; W Polsce zagrożenie powodziowe - dorzecze Odry i górnej Wisły; Nie odpowiednie eksploatowanie górnicze surowców wywołuje ruchy górotworów np. Górny Śląsk. Człowiek powinien dostosować rozmiary i charakter swojej działalności do możliwości lokalnych ekosystemów, których przekroczenie może prowadzić do nieodwracalnych degradacji środowiska. Zapoczątkowanie w XIX w w Europie i Stanach Zjednoczonych rewolucji przemysłowej przyczyniło się do energochłonności. Współczesne środowisko geograficzne najdynamiczniej przekształcane jest w krajach słabo i srednio rozwinietych przemysłowo np. Shanghaju, Bombaju, Kalkuty, Kairu, Meksyku.
Okregi przemysłowe - Damador w Indiach, Fushum Anshom i Pekin w Chinach, Katango Copperbett w Afryce czy Minas Gerais w Brazylii, rozwinał się głownie przemysł ciężki i górnictwo.Są zagrożone : gwałtowny wzrost ludności, przstarzałe technologie np. samochody; niski poziom świadomości ekologicznej.
Obszary silnie przekształcone: Europa Zachodnia i Środkowa, Azja, Ameryka Środkowa
Obszary słabo to obszary pustynne i góry
Komponenty najbardziej zagrozone degradacją : 1) Atmosfera ( zanieczyszczenie pyłami, gazami substancjami ciekłymi ma ujemny wpływ na ludzi i związki szczególnie dwutlenek węgla, dwutlenek siarki, związki azotu, związki fluoru. Dwutlenek wegla sprawca efektu cieplarnianego, dziury ozonowej, freon - eksplozje jądrowe, sztuczne satelity, samoloty ponad dzwiękowe; wzrost temperatury, powstanie kwaśnych deszczy, ołów, kadm. 2) Woda - gwałtowne skarzenia wód następuje na skótek katastrofalnych wycieków ropy naftowej czy innych toksycznych substancji. Ze względu na wymogi jakościowe ustalone zostały 3 klasy wód powierzchniowych : 1) I klasa - nadaje się do picia i celów sporzywczych, hodowli ryb np. łososiowatych 2) II klasa - umożliwia hodowlę ryb nie łososiowatych ( karp, jesiotr) oraz hodowla zwierząt 3) nadaje się do celów rolniczych i przemysłowych. Wody pozaklasowe - praktycznie są to ścieki. Najbardiej zagrożone są wody gruntowe i powierzchniowe. W Zatoce Perskiej ponad 950 mln ropy naftowej pokrylo o koło 1600 km kwadratowych. Do najbardziej skarzonych zaliczany jest Bałtyk, nastepuje szybka eutrofizacja, intoksykalizacja. Zanieczyszczenie wód powierzchniowych 80% chorób wywołana jest spożyciem zanieczyszczonej wody. 3) Degradacja biosfery - stałym procesem jest degradacja gleb, wynika z niewłasciwej agrotechniki - nawozy mineralne, środki ochrony roślin tzw zmęczenie gleby, erozja gleb ( w krajach tropikalnych najbardziej). Światowy monitoring (rejestracja i analiza skarzeń) : Czarny trójkąt Polke, Czechy Niemcy ( dwutlenek siarki 1/3 europejskiej emisji - Zagłebie Ruhry w Niemczech), Czarnobyl - awaria reaktora atomowego.
Na Szczycie w Riemi w Rio de przyjęto dokumenty: *Ramowe Konwencji w sprawie zmiany klimatu; *Konwencje o biologicznej różnorodności; *Deklaracje w sprawie środowiska i rozwoju (Agenda 21 - rozwój zrównoważony). Rozwój zrównoważony - program działań proekologicznych ale nadal jest tylko zapisem. Protokół z Kioto z 1997 r zabowiązano się zredukować do 2012 gazy cieplanrniane o 6 % nieodwracalne degradacje środowiska to wycinanie i wypalanie lasów tropikalnych i lasów monsunowych, nadmierny wypas zwierząt na stepach i sawanach, rabunkowe eksplozje surowców mineralnych Chiny, Meksyk, Peru, Boliwie (złoto, srebro, kamienie szlachetne: Filipiny - złoto , SriLanka - szmaragdy; nadmierne eksplozje biologicznych i mineralnych zasobów mórz i oceanów; wywóz toksykcznych odpadów. Postulat trudny w Agendzie 21 to poprawa warunków życia w krajach biednych.
Poziom rozwoju gospodarczego - kryteria i metody : PKB (produkt krajowej brutto) - jest to suma wartości nowo wytworzonych dóbr materialnych i usług niematerialnychwraz z amortyzacją, najcześciej w ciągu 1 roku. Mankamentem PKB : *nie obejmuje wartości wytworzonym przez producentów i usługodawców unikjących podatków; *nie uwzglednienie skutków uboc nych; *nie uwzglednienie wartości czasu wolnego. PKB najczęsciej określa się w oparciu o ceny biarzące, korzystniejsze były by ceny stałe. Od 1993 Bank Śiatowy wproadził metode liczenia PKB opartą na parytecie (równość relacji) siły nabywczej walu PSNW. Struktury PKB: 1) sektor I - rolnictwo, leśnictwo, rybactwo, rybołóstwo, zbieradztwo, łowiectwo, odtwarzalne zasoby przyrody; 2) sektor II - górnictwo, przemysł przetwórczy i budownictwo; 3) sektor III - komunikacja, handel, rekreacje, oświata, usługi; 4) sektor IV - o wysokim poziomie usługi bankowe, naukowo- badawcze. Kraje o wysokim poziomie rozwoju charakteryzuje : dominacja III i IV sektoru, infrastruktura techniczna (energetyka, komunikacja gospodarki wodnej), infrastruktura społeczna (oświata, kultura, służba zdrowia, rekreacja), zaawansowane technologie. Zagrożeniem jest starzenie się społeczeństwa. Kraje o niskim poziomie rozwoju gospodarczego cechuje: eksplozja demograficzna, dominacje zatrudnienia w I sektorze, niski poziom PKB na jednego mieszkańca, zwiększjące się bezrobocie, rosące zadłużenie (niekorzystne relacje cen sprzedawanych produktów i surowców naturalnych), niewielki udział handlu zagranicznym w PKB, niedorozwój infrastrukturalny techniczny i społeczny, brak wykfalifikowanej kadry.
Przestrzenne zróżnicowanie warunków rozwoju rolnictwa : 1) Klimat - wegetacja roslin, chowu zwierząt, powierzchnie litosfery i procesy glebotwórcze. Najkorzystniejsze klimaty morskie i monsunowe w strefie zwrotnikowej, podzwrotnikowej i umiarkowanej, klimaty około biegunowe i górskie. 2) Gleby - są źródłem pokarmowym dla roślin (od akumulacji próchnicy, wzrost roślin i wielkość plnów). Najkorzystniejsze sa czarnoziemy i gleby brunatne, gleby wulkaniczne, niektóre są inicjalne, kwaśne, słone, słabo napowietrzone, niezdalne do utrzymania wilgoci czyli np. pustynne, pólpustynne. 3) Ukształtowanie pow. wpływa na klimat i stosunki wodne procesy glebotwórcze. Najkorzystniejsze tereny płaskie i lekko faliste, czyli niziny, wyżyny i przedgórza. Niekorzystna jest urozmaicona rzeźba terenu (erozje, utrudnienia mechaniczne rolnictwa) w Polsce wyżyna Lubelska.
Do obszarów o bardzo dogodnych warunków naturalnych rozwoju rolnictwa zalicza się: 1) w Europie - Nizina Padańka - Włochy, N. Tranalska, N. Angielka, W. Bawarska, W. Czesko- Morawska, N. Śląska, N. Węgierska, N. Włoska, Wyżyna Podolska, południowo- zachodnia Rosja. 2) w Ameryce Północnej - wchodnia cześć Wielkiego Równiku, Równina Centralna, Dolina Kalifornijska. 3) w Ameryce Południowej - południowa częśc Niziny La Platy i południow- wschodnia cześć Wyżyny Brazylijskiej. 4) w Afryce- delta i dolina Nilu, kraj przylądkowy RPA. 5) w Azji- Mezopotamia, Pogórze Kazalskie, Nizina Gangesu, Delta Gangesu, N. Chińska, Kotlina Syczuańska, N. Mandżurska. 6) w Australii- południowo- wschodnia część kontynentu.
Strefy przyrodnicze świata i podstawy produktywności : * Strefa równikowa- dorzecze Amazonki, Konga, Indonezja - duże opady 1500-2000 mm, duża wilgotność, temp waha się od 25- 28 C. Pojawiają się okresy suszy i opadów. Im dalej od równika tym spadają opady i wilgotność co powoduje wahania temp dobowej i w skali rocznej. Strefa przyrodnicza jest słabo rozwinięta, występuje erozja. Najważniejsze rosliny uprawne to banany, ryż, prosso, kukurydza, bataty, maniok. Strefa ta pozbawiona nest chowu zwierząt - bydło w Brazylii i południowych stanach USA. Plantacje kakao, kauczuk, banany, ananasy. Sawanny- 2 pory roku, produkcja trzciny cukrowej, kawy, herbaty, bawełny, rosliny oleiste - sezam, orzeszki ziemne, palma kokosowa i oleista. Klimat monsunowy, uprawa ryżu. * Strefa pustyń podzwrotnikowych - obejmuje 17 % powierzchni lądowej. Opady 200-400 mm (opady nawalne) wystepują nieregularnie. Nie ma odpowiednich warunków do rozwoju produkcji roślin. Najcharakterystyczniejsza roślina jest palma daktylowa. Prowadzi się chuw owiec, kóz, bydła. * Strefa podzwrotnikowa - ilość opadów 500 mm. Średnia roczna temp tp 12 - 20 C jest stosunkowo wyrównana. Różnice pomiedzy gorącym latem a chłodną zimą i wahania temp w ciągu dnia. W strefie podzwrotnikowej wyjątkowo rzadko występuje równomierny rozkład opadów w ciągu roku. Owoce cytrusowe, ryz (gdy sa mozliwosci nawadniania), oliwki, winorośl, figi, przenica, jęczmień, soja, mak, słonecznik. Obszary uprawy bawełny w Stanach Zjednoczonych, Ameryki Północnej i republika środkowoazjatyckich - Uzbekistan, Chiny. * Strefa klimatów umiarkowanych- o łagodnych zimach i o mroźnych zimach, zajmuje około 21 % powierzchni lądowej, zamieszkuje 34% ludności świata, są niższe temperatury niż w podzwrotnikowym. Występują tu 4 pory roku. Strefa kontynentalna lub oceaniczna. Nie ma wyraźnej strefy suchej i wilgotnej. Najwyżej rozwinięty chów zwierząt. Najwyższa wydajność osiąga rolnictwo w niektórych krajach Europy Zachodniej. * Strefa polarna - 17,5 % powierzchni lądowej. Nie jest strefą dla ludnośći, hodowla reniferów, jaki. Nie ma znaczenia dla produkcji żywnośći. Typy rolnictwa : 1) Intensywne - charakteryzuje się wysoką mechanizacją (w statystykach - liczba hektarów przypadająca na 1 ciągnik), wysoką chemizacją (zużycie nawozów sztucznych, środków ochrony roślin; w kg nawozów sztucznych na hektar). Skutkiem tych działań są wysokie plony wyrażane w q/ha (kategoria względna, nie mylić ze zbiorami!). 2) Ekstensywne - niska mechanizacja, niskie plony, niska chemizacja. Rolnictwo w krajach słabo rozwinietych - utrwalanie struktury produkcji rolniczej względem innych gałezi. Dominacje produkcji roślinnych produkcji czystej. Niedorozwój produkcji zwierzecej, nie ma śrdków na jej prowadzenie.Rozdrobnienie rolnictwa, niska produkcja towarowa po za urzytkiem, rolnictwo jest słabo rozwiniete. Mały udział w PKB rolnictwa w PKB światowym bo duże koszty pracy i technologii. Rolnictwo nieopłacalne. Żywność ma służyć jako bezpieczeństwo do samowyżywienia. Rolnictwo w krajach wysoko rozwinietych - wysoki udział roślin przemysłowych, warzywa owoce, znacznie koncentracja gospodarcza, specjalizacje, mechanika rolnictwa. Urozmaicona produkcja roślinna i zwierzeca. Wysoka kultura, nowoczesne metody howu roślin i zwierząt (krzyżówki zwierząt). Przemysł rolno- spożywczy dobrze rozwinięty wpływa na zmiany struktury. Nadwyżka produkcji żywności - Stany Zjednoczone, Kanada, Australia, Francja, Irlandia, Holandia.
CECHY WEWNETRZNE ROLNICTWA: 1.Cechy społeczno własnościowe: ludność rolnicza, systemy władania ziemią, struktura wielkości Gospodarstw 2.Cechy organizacyjno techniczne: systemy użytkowania ziemi, systemy zmianowania, mechanizacja, melioracje systemy nawadniania, nawożenie organiczne i mineralne, intensywność
Czołowi producenci: *Pszenica uprawiana jest głownie w strefie umiarkowanej cieplej a także w klimacie podzwrotnikowym i zwrotnikowym wilgotnym. Wymaga dobrych gleb. Chiny Indie USA Rosja Francja Niemcy Kanada Australia Turcja Ukraina *Ryż to roślina o specyficznych wymaganiach- potrzebuje dużej ilości wilgoci (rośnie w wodzie) i wysokich temp. Najlepsze efekty przynosi uprawa na obszarach…… Tylko 2 państwa - Chiny i Indie maja w sumie ponad 50% udziału w ogólnoświatowych zbiorach ryżu Chiny Indie Indonezja Bangladesz Wietnam Tajlandia Filipiny Brazylia Japonia *Kukurydza- rośnie w podobnych warunkach co pszenica choć nie wymaga…. USA Chiny Brazylia *Żyto- i owies uprawiane są praktycznie tylko w strefie umiarkowanej i to przeważnie w chłodniejszych typach klimatu - nie maja wysokich wymagań także glebowych. W zbiorach dominują państwa Rosja Polska Niemcy Białoruś *Proso i sorgo mogą być uprawiane w trudnych warunkach klimatycznych (mało opadów wysokie temp) i na słabych glebach. Z tych względów są to głównie zboża konsumpcyjne w Afryce i rejonach Azji. PROSNO: Indie Nigeria Rosja Chiny SORGO: USA Nigeria Indie Meksyk *Ziemniaki są główna roślina bulwiasta uprawiana w strefie umiarkowanej nie maj wysokich wymagań ani glebowych ani klimatycznych. Są bardzo rozpowszechnione Chiny Rosja Indie USA Ukraina Polska *Bataty strefa miedzy zwrotnikowa głownie w Azji i Afryce aż 85% zbierana jest w poł. Chinach Chiny Nigeria *Maniok roślina bulwiasta, gorąca strefa równikowa, ma duże znaczenie żywieniowe. Niektóre gatunki dostarczają kauczuku (głownie Ameryka poł) Nigeria Brazylia Tajlandia Indonezja *Trzcina cukrowa- rośnie w strefie międzyzwrotnikowej. Na największa skale uprawiana jest w Brazylii i Indiach Brazylia Indie Chiny Tajlandia *Buraki cukrowe- podstawowa roślina cukrodajna. Rośnie w strefie umiarkowanej. Wymaga dobrych gleb przez co zasięg ich uprawy jest ograniczony. Występuje głownie w europie i USA. Francja USA Niemcy Rosja Turcja Ukraina *Palma oleista- bardzo zasobne w tłuszcz uprawia się w strefie równikowej Malezja Indonezja Nigeria Tajlandia *Palma kokosowa- podobnie jak palma oleista uprawiana w strefie równikowej i również charakteryzuje się duża zawartością tłuszczu. Owocem jest orzech-> otrzymuje się z niego Indonezja Filipiny Indie Brazylia *Soja- uprawiana głownie w usa, Brazylii i Argentynie. Używana nie tylko jako roślina oleista ale tez jako jadalna (np.Chiny) USA Brazylia Argentyna Chiny Indie Paragwaj *Rzepak- tylko na dobrych glebach, strefa umiarkowana Chiny Kanada Indie Niemcy Francja *Słonecznik- najlepiej rośnie w klimacie umiarkowanym, ciepłym, lądowym (suchym). Uprawa głównie na obszarach stepowych. Rosja Ukraina Argentyna Chiny *Oliwki- uprawa basen morza śródziemnego Brazylia Włochy Grecja Turcja Syria *Orzeszki ziemne- ciepły klimat Chiny Indie Nigeria Usa *Kawa- gorąca strefa klimatyczna Brazylia Wietnam Indonezja Kolumbia *KAKAO Wybrzeże kości słoniowej Indonezja *Herbata- głównie uprawy w Azji Indie Chiny Sri Lanka Kenia *Tytoń- roślian użytkowa, strefy wszystkie, gł.Azja, Chiny Brazylia Indie USA *Bawełna- najważniejsz rośłina włóknista, ciepły klimat podzwrotnikowy i zwrotnikowy Chiny USA Indie Pakistan *Juta-gł w delcie Gangesu i Bramakutry Indie Bangladesz Chiny Wietnam *Len i konopie- strefa umiarkowana Chiny Francja Rosja Wlk.Brytania *Warzywa- powszechne na całym świecie, wilgotna podzwrotnikowa i zwrotniko9wa najlepiej, Chiny Indie USA Turcja Rosja *Owoce- powszechne na całym świecie, wilgotna podzwrotnikowa i zwrotniko9wa najlepiej, strefa umiarkowana- jabłka gruszki porzeczki Chiny Indie Brazylia *Bydło- odgrywa najważniejszą rolę, jego hodowla wiąże się z obszarami pastwisk naturalnych np. sawanna w Brazylii, preria w USA; Brazylia Indie Chiny USA Argentyna *Trzoda chlewna- zdominowana przez Chiny, na które przypada blisko 50% całego światowego pogłowia, w krajach muzułmańskich ze względu na religię ni hodowana, Chiny USA Brazylia, Niemcy *Owce- hodowane na pastwiskach naturalnych (stepy oraz łaki wysokogórskie) szczególnie ich dużo w str. Podzwrotnikowej Azji, w Australii, Nw.Zelandii i basenie morza śródziemnego, Chiny Australia Indie USA *Kozy- gł.biedne państwa Afryki i Azji południowej, od wieków towarzyszą człowiekowi w przydomowych gospodarstwach i dlatego największe ich pogłowie notowane jest w najbardziej zaludnionych regionach, Chiny Indie Pakistan *Konie- hodowane głównie na trawiastych stepach Azji Centralnej i Ameryk a także na sawannach w Am.Pd i Afryce, postępująca mechanizacja, Chiny Meksyk Brazylia USA *Wielbłądy- Peru Sudan Mauretania
REGIONY ROLNICZE ŚWIATA: 1.Angloameryk: USA i Kanada, rol.uprzemysł, rynkowe, specjalizacja; 2. łac-ameryk: Am.Środk. i Poł, rol. Chłopskie, powiązania feudalne, rol.ekstensywne, małotowarowe, 3. Zacheuropejskie Kraje kapital. Europy pół i zach, podregiony: półeurop, zacheurop, alpejski, rol.przemysłowe, intensywna, 4. śródziemnomorska, 5.środk-europ.:podregiony: nadbałtycki, bałkański, kraje postkomunizmu, rolnictwo prywatne, 6.pół-euroazjatycki: Rosja i kraje kaukazkie itp., rol uspołecznione, 7 środkowo-azjatyckie- Mongolia, Chiny, Korea pół, rol.uspołecznione, przechodzi transformacje, 8.wsch-azjatyckie- Korea poł, Japonia, rol.chłopskie, intensywna, 9.połudnowo-azjatycki: Indie bangladesz, rol.intensywne, duże nakłady pracy ludzkiej, 10. pół-afryk-zach-azjat, region arabski, kraje islamu, rolnictwo drobne, feudalne, ekstensywne, ugorowe, 11. makroregion środ-pół afrykański- rol.pierwotne, ekstensywne, wspólne władanie ziemią, 12.makroregion austral.-nowozelandzki- wysokotowarowe, umprzemysłowione
Lokalizacja przemysłu1.Czynniki ekonomiczne: baza surowcowa, energetyczna, siła robocza, woda, rynki zbytu, transport, kooperacja, aglomeracja przemysłu, deglomeracja przemysłu inwestycje towarzyszące. 2. czynniki poza ekonom. Kulturowe tradycje, polityczne, społeczne, psychologiczne, środowiskowe/ekologiczne. 3. Struktura gałęziowo- branżowa przemysł wydobywczy, przetwórczy ;Inny podział: przemysł ciężki np. górnictwo, hutnictwo, energetyk; przemysł lekki: włókienniczy, spożywczy. 4. Podział statystyczny w Polsce: przemysł paliwowo- energet., metalurgiczny, mineralny, chemiczny, elektromaszynowy, drzewno- papier., włókienniczy, spożywczy (mięsny, mleczarski, spirytusowy) 5. Producenci energii elektr. 1.USA 2. Chiny 3. Japonia 4. Rosja 5. IndieProducenci w UE: 1.Niemcy 2. Francja 3. W. Brytania 4. Hiszpania 5. Włochy 6. PolskaNajwięksi producenci energii elektr. poza UE: 1.Rosja 2. Ukraina 3. TurcjaProducenci energii elektr. na 1 mieszkańca: 1 Norwegia 2. Kanada 3. Szwecja 4. Finlandia 5. USA.
Produkcja energii elektr. według rodzajów elektrowni w wybranych krajach: 1. USA 2. Chiny 3. Japonia 4. Rosja 5. Kanada 6. Infrastruktura komunikacji: komunikacja-> transport-> łączność Transport przemieszczanie się osob ładunkow wzdłuż okreslonej drogi za pomocą środka transportu. Łączność przesyłanie myśli i wiadomosci na odlegosc. 7. Rodzaje transportu: drogowy, kolejowy, rurociągowy, morski, lądowy, śródlądowy, lotniczy 8. Rodzaje łączności: Poczta, telegrafia, telekomunikacja 9. Drogi kołowe:1. USA 2. Chiny 3. Japonia 4. Francja 10. Drogi kołowe na 100 km kw. 1. Belgia 2. Japonia 3. Włochy 11. Przewozy w transporcie kolejowym: 1. USA 2. Japonia 3. Niemcy 4. Francja 5. W. Brytania12. Samochody osobowe na 1000 mieszk. 1. USA 2. Luksemburg 3. Malta 4. Portugalia 5. Włochy. 13. Autokary w użytkowaniu 1. USA 2. Japonia 3. W. Brytania 4. Włochy 5. Francja 14. Samochody ciężarowe w użytkowaniu: 1. Japonia 2. Indie 3. Chiny 4. USA 5. Francja 15. Linie kolejowe eksplatowane 1. USA 2. Indie 3. Rosja 4. Chiny 5. Niemcy. 16. Długość linii kolejowych na 100 km kw. 1. Czechy 2. Belgia 3. Niemcy 4. Węgry. 17. Rurociąg naftowy: 1. USA 2. Rosja 3. Meksyk 4. Kanada 5. Iran 18. Wydobycie węgla kamiennego 1. Chiny 2. USA 3. Indie 4. Australia 19. Największe porty floty świata: 1. Singapur 2. Szanghaj 3. Rotterdam 4. Ningbo 5. Hongkong 20. Morska flota handlowa: 1. Japonia 2. Panama 3. USA 4. Rosja 5. Chiny 6. Indonezja 21. Najwieksze porty lotnicze: 1. Atlanta 2.Chicago 3. Tokyo 4. Los Angeles 22. Przewozy ładunków w transporcie lotniczym 1. USA 2. Niemcy 3. Korea Płd. 4. W. Brytania 23. Przewozy pasażerskie w transporcie lot. 1. USA 2. W. Brytania 3. Niemcy 4. Francja 5. Australia. 24. Telefax- przesłanie rysunków, tekstów. 25. Porty lotnicze w Polsce: 1.Warszawa 2. Kraków 3. Katowice 4.Gdańsk 5. Poznań ...... 26. Abonenci telefonii: stacjonarni: 1. Luksemburg 2. Szwajcaria 3. Szwecja 27 Abonenci telefonii komorkowej 1. USA 2. Chiny 3. Japonia 28. Odbiorniki TV: 1. Szwecja 2. W. Brytania 3. USA 4. Japonia 29. Użytkownicy internetu: 1. Szwecja 2. Korea Płd. 3. Australia 30. Komputer osobiste: 1. Szwecja 2. USA 3. Australia 4. Holandia 31. Telefony komórkowe: 1. Luksemburg 2. Litwa. 3. Włochy 32. Zagospodarowanie turystyczno- rekreacyjne obejmuje: zjawisko społeczne, środowiska przyrodnicze, środowisko kulturowe, psychologiczne, ekonom. 33.Przyczyny rozwoju turyst. Systematyczne skracanie czasu pracy, stresy cywilizacyjne, potrzeba relaxu, zmiany aktywności. 34. Rodzaje turystyki według motywacji Turystyka wypoczynkowa..... 35.Gł. eksporterzy: 1. Niemcy 2. USA 3. Chiny 4. Japonia 5. Francja 36. Gł. Importerzy: 1. USA 2. Niemcy 3. Chiny 4. Japonia 5. W. Brytania