PLATON - „Państwo”
3 okresy dialogów platońskich
krytyki Arystotelesa
filozofowie przyrody (pantha rei)
Pitagorejczycy (liczba - idea)
parabola jaskini
wiedza ezoteryczna
kajdany = zmysły
słońce = najwyższa idea
Sofiści vs. Filozofowie
oddać władzę filozofom
antydemokratyczność
koncepcja pedagogiczna
selekcja mądrych
celem kształcenia jest mędrzec
4 nauki: arytmetyka, dialektyka, geometria, astronomia
przedmioty tylko niezmienne, wieczne, a nie empiryczne
ostateczna selekcja
ARYSTOTELES - „Polityka”
6 rodzajów rządów
2 kryteria podziału
dobro wspólne -> szczęśliwe życie -> wspólnota polityczna celem -> ma troszczyć się o cnotę
2 sfery pracy: udział w życiu politycznym i kontemplacja filozoficzna
warunki polis: ludzie, miejsce, prawo (dla Aryst. jeszcze szczęście!)
doskonałość obywateli, koncepcja perfekcjonistyczna
demokracja ówczesna vs. współczesna
najlepszy ustrój zbudowany na `średnich'
TOMASZ HOBBES - „Lewiatan”
koncepcja kontynentalna, walka o tron angielski
stan natury - uprawnienie, stan państwa - prawo
państwo powstaje w sensie umowy, paktu
stan natury to stan ciągłej wojny między jednostkami, wynika to z egoizmu i samolubstwa, z natury ludzkiej
uniwersalizm egoizmu: jest postawą do konfliktu, ale i zawarcia umowy
pokój daje bezpieczeństwo jednostce więc jest dla niej korzystny
w stanie natury nie ma ani sprawiedliwości, ani niesprawiedliwości
trwanie przy umowie gdy jest ona nie przestrzegana jest głupotą, bo narażamy własne życie
sens polityki = zawieramy umowy dla korzyści
jedynie istnieją jednostki, wszystkie inne grupy to umowy sztuczne
państwo jest gwarantem przestrzegania umów
nie czyń drugiemu co tobie nie miłe, człowiek człowiekowi wilkiem
wzór ustroju: monarchia (totalitarna!), Ew. arystokracja
suwerenem zostaje się dzięki umowie lub własnej sile, jeśli ktoś jest w stanie utrzymać porządek to niech rządzi
silne państwo
Hobbes i Locke tworzą indywidualizm, piszą o interesie własnym jednostki
JOHN LOCKE - „Dwa traktaty o rządzie”
Rousseau wprowadził termin permisywizmu pedagogicznego czyli przekonania o wyższości natury nad kulturą)
Państwo użyteczne dla obywateli
przykład parlamentaryzmu angielskiego
Locke był deistą - uzasadniał równość ludzi równością w momencie stworzenia człowieka - tabula rasa
prawa człowieka nabywane przez urodzenie, dane przez Boga (wolność, równość, samostanowienie, do własności prywatnej)
USA rozdział kościoła od państwa a jednocześnie w sądach powołują się na Biblię
wolność: rodzimy się dziećmi swoich rodziców, poddanymi króla. A każdy z nas jest wolny i tylko sobie i Bogu podlega.
pokój i zachowanie rodzaju ludzkiego
jest coś takiego jak sprawiedliwość = ład i harmonia, niesprawiedliwość jest wtedy gdy ktoś narusza dane mi przez urodzenie prawa. = czasem jest wojna, ale nie non stop jak to było u Hobbesa
Wszyscy mają pilnować przestrzegania tych praw.
Państwo jest po to by pomóc karać i eliminować tych którzy łamią prawa = powstaje dla wygody obywateli
wzór ustroju: społeczeństwo obywatelskie, ale i wtedy możliwy jest konflikt gdy państwo łamie dane mi prawa (u Hobbesa niemożliwy był konflikt w stanie kultury)
MONTESKIUSZ - „”
każdy ma swoje prawa (ani lepsze, ani gorsze, po prostu inne)
wymienia 3 rodzaje rządów (rep. mon. desp.)
despotyzm: rządzi jeden, jest prawem, nie podlega prawu, nie podlega religii, ale może być ekskomunika, wolny jedynie despota, ale za to nieograniczenie wolny, najwięcej tu równości, ale równości wśród niewolników
monarchia: rządzi na podstawie prawa i jemu też podlega, nie ma monarchy bez szlachty i szlachty bez monarchy, rządzi bezpośrednio i za pośrednictwem szlachty
republika: arystokracja (mniejszość ma prawa i rządzi wg nich, wybór przez głosowanie) i demokracja (większość ma prawa i rządzi wg nich, wybór przez losowanie)
zasady rządu (co sprawia, że rząd działa, jak ona działa):
despotyzm: lęk, niewolnictwo, despota działa tak jak działa bo w takim materiale pracuje, wszystko oparte o podstawowy instynkt przetrwania, lęk o własne życie
monarchia: honor, jeśli coś nie jest zgodne z moimi zasadami to wolę zginąć niż żyć jak zwierzę, jak niewolnik
republika: cnota polityczna
- arystokracja: umiar, żeby rządząca mniejszość nie zapomniała o większości, która rządzi
-demokracja: umiłowanie równości
Nie ma jednego słusznego rodzaju rządu, jego istnienie zależy od: sytuacji historycznej, wielkości kraju, ekonomii, mentalności obywateli
Wychowanie do poszczególnych rządów:
despotyzm: najłatwiej wychować ludzi w tym ustroju, bo wszystko oparte jest na lęku o własne życie, a ten instynkt jest wrodzony i nie trzeba go uczyć
monarchia: średnia trudność, bo trzeba zniszczyć ten podstawowy instynkt przetrwania i sprawić by oddawali życie w imię honoru, a że ludzie to egoiści i chcą się wyróżniać i być uważani za honorowych to nie jest to jakieś bardzo trudne
demokracja: najtrudniejsze wychowanie, bo trzeba nauczyć ludzi by stawiali dobro wspólne nad dobro własne, a jest to nienaturalne dla człowieka
JOHN STUART MILL -„O wolności”
interesowała go wolność i prawda
wolność obywatelska i społeczna
czy jest wolna wola? Etyka jest centrum wychowania, jeśli więc nie byłoby wolnej woli to i odpowiedzialności moralnej też nie, dlatego zastanawia się nad wolnością polityczną, bo to węższy zakres
chciał wyznaczyć granicę między wolnością, a władzą
wszystko co dotyczy mnie, tak długo jak nie krzywdzę innych jest moją sprawą jeśli nie krzywdzę innych bezpośrednio (bo jeśli mowa byłaby o pośrednim krzywdzeniu, to niemożliwy byłby wolny rynek, bo przez samo istnienie szkodzilibyśmy innym)
kapitalizm to liberalizm ekonomiczny
rodzaje wolności: myśl, słowo, media, styl życia
dopuszczać innych do głosu, nawet mylnie rozumujących, bo wtedy weryfikujemy własne poglądy
nawet w nieprawdziwej opinii może być cząstka prawdy
należy dopuszczać do głosu mniejszości, dziwaków bo oryginalni wymyślają coś nowego, a nie tylko podporządkowują się grupie (różnica między klasycznym liberalizmem Milla, a współczesnym)
inni ludzie pomagają nam odnaleźć prawdę
prawda z którą się dyskutuje jest martwa, funkcjonuje jako zabobon
Mill osadzony w myśli oświeceniowej: pęd do wiedzy, trzeba znać wszystkie poglądy by obronić swoją prawdę, dyskusja ćwiczy rozum
człowiek uczy się na błędach
ALEXIS DE TOQUEVILLE - „O demokracji w Ameryce”
pochodził z francuskiej rodziny arystokratycznej, której większość zginęła podczas Wielkiej Rewolucji, mimo tego nie jest wielkim przeciwnikiem demokracji, po prostu ja analizuje
demokracja = krzywa Gausa: 2% geniuszy, 96% przeciętnych, 2% debili, skrajne 4% demokracja odcina i zostaje 96% średnich. Oznacza to, że w demokracji nie ma tyle biedy i nędzy co w innych ustrojach, ale też odcina się geniuszy.
Pisząc to, demokracja dopiero się tworzyła więc była to raczej przepowiednia tego co się wydarzy, dlatego dziś wydaje nam się to bardzo aktualne
w USA podglądał powstawanie demokracji (był to offowy projekt, alternatywny, przyciągający idealistów, kibicowali mu buntownicy, ludzie z pogranicza, słabsze narody chcące wolności), chce przyjrzeć się demokracji w miejscy gdzie ona tworzy się od zera
wierzenia dogmatyczne - przyjęcie przekonań bez dyskusji, bez zastanowienia, jeśli już to ew. na zasadzie odwołania się do autorytetu
idea wolności jest najważniejsza! (u Milla non stop jest dyskusja) konserwatywny liberał: są pewne myśli, które nie są udowadniane, ale dobrze że one są. Dogmaty muszą istnieć, bo życia by nam nie starczyło na dyskutowanie o wszystkim
opinia publiczna najwyższym autorytetem
idea wolności i idea równości - jeżeli dochodzi do konfliktu między nimi to lud wybierze równość, mają czasem antagonistyczny stosunek (w systemach totalitarnych, jeśli jest jedno, nie ma drugiego)
zagrożenia dla demokracji:
anarchia: ludzie przestają przestrzegać prawa w imię wolności, anarchia jest ewidentna, łatwo ją zauważyć więc łatwo u podstaw zniszczyć
zniewolenie: ograniczenie wolności, łagodny despotyzm, państwo opiekuje się za bardzo, prowadzi za rękę jak dziecko, wolność jest zagrożona bardziej niż w anarchii, i dużo trudniej zniewolenie zauważyć, bo jak odmówić komuś kto chce naszego dobra i chce nam pomóc. Jak sobie radzić ze zniewoleniem? -> zakładanie wolnych stowarzyszeń, niezawisłe sądy, wolna prasa, (patrz: opinia publiczna)
ARYSTOTELES - „Etyka nikomachejska”
chrześcijańska wizja społeczeństwa aktualna do dziś: przekonanie o zasadniczej różnicy między człowiekiem a zwierzęciem, na obraz Boga z duszą nieśmiertelną
w chrześcijaństwie gigantyczna różnica między ludźmi a zwierzętami, a jednocześnie ludzie sobie bardzo bliscy, są sobie równi ale kiedyś będą sądzeni i los może się odwrócić
cel celów to szczęście, jest to dobro najwyższe w perspektywie etyki (chcesz być szczęśliwy, bądź etyczny. Dotyczy to tylko człowieka).
mowa i rozum odróżnia nas od zwierząt. Człowiek to rozumne zwierzę
jeśli człowiek oddaje się tylko przyjemnościom to sam rezygnuje z ludzkich atrybutów i jest głupi (pies w takiej sytuacji jest mądry, bo przyjemności są jego największym dobrem)
zdolności etyczne (cnoty, przyzwyczajenie)i dianoetyczne (pogadanki umoralniające), najpierw etyka potem dianetyka, najpierw praktyka potem działanie
ważny jest dobry nawyk, stała dyspozycja, stajemy się etyczni dzięki etycznemu postępowaniu
trwałą dyspozycję poznamy po tym, że zawsze postępujemy etycznie, a nie tylko czasami, jednorazowo
dzielność etyczna - trwała dyspozycja, postępowanie zgodnie z rozumem, dla każdego inna, właściwa tylko mojej osobie
prawość (postępowanie z duchem prawa), a sprawiedliwość (postępowanie z prawem zapisanym)
IMMANUEL KANT - „Uzasadnienie metafizyki moralności”
w czasach Kanta nastąpił rozłam kościoła, powstawało wiele nowych wyznań stąd wiele różnych odpowiedzi na pytania dot. moralności
czym jest w ogóle moralność i dlaczego ja mam być moralny
etyka formalna - zajmuje się prawidłami myślenia
zbiór maksym (imperatyw) jest zbyt pojemny, bo większość maksym by przeszła, ale nie zawsze chcemy każdą wziąć za zasadę ogólną
Kant zakłada istnienie powszechnego rozumu
imperatyw kategoryczny (moralność autonomiczna)- jedyna droga do celu, bezwzględny nakaz
imperatyw praktyczny - domknięcie kategorycznego, człowieka nie można traktować jako środka, ale jako cel sam w sobie, nie można traktować ludzi instrumentalnie
indywidualność, autonomia, obowiązek
moralny czyn jest wtedy gdy na moim miejscu każda moralna osoba postąpiłaby tak samo (człowiek jest prawodawcą)
imperatyw hipotetyczny (moralność heteronomiczna, względna, warunkowa) - jedna z dróg, prawa narzucone z zewnątrz
człowiek jest rozumny i moralny, można być rozumnym i niemoralnym, ale nie odwrotnie
państwo celów - każda istota rozumna jest celem samym w sobie
zbrodniarz popełniając zbrodnię zrzeka się człowieczeństwa, aby mu je przywrócić trzeba nadać mu karę, bo kara jest ściśle związana z człowiekiem
WILHELM DILTHEY - „Rozumienie”
w tekście przewaga elementów dyskursywnych, emocjonalnych, psychologicznych = trochę romantyczna koncepcja, ale i bardzo współczesna
obiektywizacje - wytwory kultury tj. religia, sztuka, kultura, są to ekspresje naszych przeżyć
metody nauk przyrodniczych: zmierzają do wyjaśniania, formułowania ogólnych, uniwersalnych praw, pojęć
metody nauk humanistycznych: rozumienie i tłumaczenie, rozumienie dzieła autora w kontekście innych jego dzieł i ogólnie całej epoki, przez to lepsze zrozumienie pisarza, ale i całej epoki, bardzo ważny jest kontekst!
duch obiektywny - wspólnota zbudowana na podobieństwie, wspólnota przeżywania, gestów, zachowań w danej grupie, więc to nie prawda że wszyscy jesteśmy inni, bo gdyby tak było to nie moglibyśmy się komunikować
klasy ekspresji życia:
pojęcia, sądy - ważna jest treść myślowa, jest ona taka sama dla odbiorcy i nadawcy, podlegają weryfikacji racjonalnej, logicznej, niezależnie od kontekstu zawsze znaczą to samo
działania - nie powstają z potrzeb komunikacji, ale mimowolnie przekazują duszę
ekspresje, przeżycia - przekazują cała głębię naszej duszy, można je oceniać jedynie w kwestii tego czy są autentyczne czy nie są, w kategoriach psychologicznych
formy rozumienia:
elementarne - automatyzm, duch obiektywny!, ktoś ma chrypę i wiem że go boli gardło bo mam takie doświadczenie w swoim życiu, jeśli ktoś zachowuje się niezgodnie z moim doświadczeniem to jest dysonans
wyższe - powstają gdy powstaje dysonans poznawczy lub gdy ktoś świadomie chce wprowadzić w błąd, np. klaskanie na pogrzebach we Włoszech jest ok a w Polsce nie, i tu trzeba uruchomić wyższe formy, żeby zrozumieć
najwyższe - przeżycie odtwórcze, możliwość przeżycia danej emocji samemu, dzięki obcowaniu z emocjami jesteśmy w stanie przeżyć uczucia innych ludzi, nauczyć się innych emocji, udoskonalić, np. treny Kochanowskiego
HANS GEORG GADAMER - „Cóż to jest prawda”
odwołuje się do najpopularniejszej książki - biblii
refleksja nad nauką i prawdą
na ogół dostrzega się prawdę tylko w nauce, Gadamer widzi ją i poza nauką
Grecja to siedlisko nauki, wzorem są te przyrodniczo - techniczne
współczesną naukę zdominowała metoda i metodyczność, dziś nie szuka się arche, prazasady ale metody i pewności że dojdzie się do tego samego , prawdziwe jest to co jest pewne
prawda pozanaukowa - duchowość (poezja, religia, mitologia), bo nie podlega weryfikacji, ale uznajemy to za prawdę
jeśli jakiś sąd odpowiada danej rzeczy to jest to prawda = zgodność, adekwatność rzeczy i myśli, prawda związana jest z przedmiotem, podmiot ma się do niej dostosować, jeżeli jest mądry podmiot to się dostosuje
prawda jest tym co pomiędzy mną, a tekstem, nie ma jednej wykładni prawdy
ważne jest już samo pytanie: wyznacza pewien horyzont odpowiedzi i zawiera już cząstkę prawdy
język nie jest czymś odrębnym od myślenia, żeby wszystko mogłoby być zrozumiane musiałyby istnieć ścisłe definicje, jednoznaczność, żeby stworzyć metajęzyk należałoby oderwać się od teraźniejszego, bo inaczej teraźniejszy wpływałby na metajęzyk, i tak filozofię niemiecką lepiej zrozumie ktoś znający język niemiecki, w obcym języku zaczynamy mówić wtedy gdy zaczynamy w nim myśleć
wspólnota jest bardzo ważna tak jak i język jest bardzo ważny
HANS MICHAEL BAUMGARTNER - „Rozum skończony”
odwołanie do Kanta i Hegla
oświecenie to konieczny, ale nie ostateczny moment filozofii
opis relacji między filozofią, a oświeceniem
oświecenie u Baumgartnera to specyficzny sposób realizacji myślenia i działania charakterystyczny dla myślenia filozoficznego
początek: oświecenie i filozofia -> filozofowie przyrody -> odejście od mitu do logosu, oświecenie i filozofia rozpoczynają się równocześnie i opozycja: mit - logos, religia - filozofia
filozofia:
I emancypacja - ludzie uwalniają się myślą od zależności świata przyrody, po filozofach przyrody: sofiści, człowiek i świat spraw ludzkich
II emancypacja człowieka od: innych ludzi, norm, państwa, prawa, obyczajów itd.
= wolność, ale też moment negatywny czyli upadek (absolutyzacja rozumu w negatywnym sensie) <- myślenie sofistyczne jest przezwyciężone przez Sokratesa
oświecenie:
I rozwój nauk przyrodniczych - w opozycji do religii próba wyjaśniania genezy i istoty świata
II człowiek - sprawy ludzkie - refleksje: sytuacja negacji wszystkiego : rozum analizuje wszystko, emancypuje i w konsekwencji wszystko dekonstruuje i pozostaje tylko `rozum absolutny' (diabeł tasmański)-> wszystko rozkłada, wszystko analizuje i zostaje `nic'
Oświecenie samo się oświeciło z pomocą filozofii Kanta, przejście od absolutyzacji do autonomii rozumu.
absolutyzacja jest konieczna, jak bunt nastolatka, ale musi to być tylko pewien etap
autonomia rozumu -> samokrytyka rozumu -> zdanie sobie sprawy, że:
jest skończony: sam sobie wyznacza pewne granice i zdaje sobie sprawę ze swych ograniczeń, wielkość rozumu to zdolność przezwyciężania własnej absolutyzacji, napięcie mit - logos zostaje zniesione, nie są konkurencyjne, są autonomiczne, niezależne
jest uzależniony od założenia sensu, wiary w sensowność świata (bez tego rozum byłby bezbarwny, nie mógłby istnieć), przyrodnicy eksperymentują w poszukiwaniu reguł, norm działania, świat jest dla nich programem bez instrukcji obsługi, ale zakłada te sensowność, istnienie tej instrukcji, najpierw zakładają te sensowność, a potem próbują ją wydobyć
działanie rozumu bez założenia sensowności jest czymś absurdalnym
absolutyzm -> analiza samego siebie -> autonomia
6