KAŻDA EPOKA I KAŻDY SYSTEM AMJA SWOICH POLITYCZNYCH MAGÓW. KTÓRZY DZIĘKI UMIEJETNOSCI MANIPULOWANIA EMOCJAMI I ZRECZNEMU UCZESTNICTWIE W GRZE POLITYCZNEJ MOGĄ WYWIERAĆ OGROMNY WPŁYW NA POGLĄDY PRZEKONANIA I POSTAWY LUDZI.
OGÓLNA WIEDZA O MECHANIZMACH FUNKCJONOWANIA ZYCIA SPOŁECZNEGO ORAZ ZNAJOMOŚC CECHOSOBOWOŚCIOWYCH JEDNSOTEK W OKRESLONYCH WARUNKACH RZECZYWISTOŚCI DAJE SIĘ PRZEŁOZYC NA KONKRETNET METODY ODDZIAŁYWANIA SOCJOTECHNICZNEGO.
TO ODDZIAŁYWANIE JEST MOŻLIWE PRZY UDZIALE CZYNNIKÓW , KTÓRE WYWIERAJA NA NAS OKREŚLONY WPŁYW ORAZ STYMULUJA POSTAWY I ZACHOWANIA POLITYCZNE. WYWIERANIE WPŁYWU UMOZLIWIA KREOWANIE POSTAW KTÓRE GENERUJĄ W SYSTEMIE STEROWANYM PREDYSPOZYCJE DO OKREŚLONYCH ZACHOWAŃ.
POSIADA ON WÓWCZAS SKŁONNOŚĆ DO POSTEPOWANIA ZGODNIE Z INTENCJA SYSTEMU STEROWANEGO BEZ JEGO INGERENCJI.
ZŁOŻONOŚĆ LUDZKIEJ NATURY
RACJONALNA:
racjonalne jednostki dokonują wyboru, kierując się egoistycznymi pobudkami tzn. sugerują się zaspokojeniem własnych interesów; preferencje tych jednostek są zawsze trwałe
IRRACJONALNA:
obecność emocji jest podstawą większości naszych postaw i zachowań
RACJONALNE CZYNNIKI WARUNKUJĄCE ZACHOWANIA WYBORCZE
TEORIA RACJONALENGO WYBORU
Teoria racjonalnego wyboru to przede wszystkim teoria normatywna, czyli teoria określająca, jakie działania należy podjąć w celu osiągnięcia określonego celu. Jednakże w odróżnieniu od teorii etycznych nie wskazuje ona na cele (nie wartościuje, czy dana idea, do której osiągnięcia zmierza człowiek jest dobra sama w sobie), a koncentruje się na środkach, które są właściwe na drodze zmierzającej do osiągnięcia danego celu.
Główna problematyka i dylematy
Centralnym problemem Teorii Racjonalnego Wyboru są relacje między preferencjami aktorów, które mogą być rozbieżne bądź zbieżne (co się rzadko zdarza, bo rzadko to, co racjonalne jednostkowo jest racjonalne obiektywnie). Większość sytuacji opisywanych w TRW - dotyka takich racjonalnych działań jednostki, które mogą pogorszyć ogólną sytuację, spowodować konflikt - są to dylematy. Są trzy podstawowe dylematy, którym odpowiadają trzy problemy:
1. dylemat więźnia (PD) - i problem zaufania
2. chicken game - i problem współzawodnictwa
3. assurances game - i problem koordynacji.
Ad. 1.
W dylemacie więźnia (the prisoners dilemma) możliwe są dwie decyzje - kooperacja (D) lub dezercja (D). Możliwe są z tego wypłaty: R - reward - nagroda, S - sucker - frajerstwo, T - temptation - pokusa. Rezultatem dylematu więźnia jest stwierdzenie, że racjonalne wybory prowadzą do nieracjonalnego rezultatu. Tu bowiem najbardziej opłacałoby się, gdyby jeden z więźniów tylko się przyznał, wtedy drugi idzie siedzieć, a ten pierwszy nie. Jednak wiadomo, że w związku z tym obaj będą sypać, bo każdy myśli, że jest to dla niego najlepsze wyjście. Podobny dylemat pojawia się przy kwestiach ekologii - każdy rybak chciałby jak najwięcej móc łowić, i każdemu opłaca się jak najbardziej eksploatować łowisko, jednak gdy tak pomyśli każdy, wtedy żaden z nich nie będzie miał zysku, bo ekosystem zostanie zachwiany… Są dwa sposoby radzenia sobie z DW (a tyczy się to także codziennych sytuacji społecznych) - 1. Zachęta do współpracy, kooperacji nagradza kooperujących. Co za tym idzie należy karać tych niechętnych współpracy (np. kara za jazdę bez biletu). 2. Wytworzenie reputacji (systemu r.) - wytycznych komu można a komu nie można zaufać.
Ad. 2.
Chicken game - gra w cykora. W przeciwieństwie do DW, tu najgorsza jest sytuacja, kiedy obie strony się nie dogadają, i obie są „uparte”. Przypomnijmy na czym polega chicken game. Dwie osoby wsiadają do samochodów i z dużą prędkością jadą naprzeciwko siebie - ten, kto pierwszy zahamuje lub zjedzie z trasy jest "cykorem" i przegrywa. W CG chodzi o konkurowanie o dobro rzadkie (nie o to, jak ludzie mogą współpracować, jak to było przy DW). Są dwie strategie - chicken (tchórz) i daredevil (śmiały). Karą w tym dylemacie jest zderzenie, a nagrodą, gdy obaj zjedziemy z drogi, bowiem pokusą jest moment, gdy ktoś nam zjedzie i się nie zderzymy. Główny problem CG - koncesyjne alokacje - gracz A i B chcą coś osiągnąć. Ale aby wygrać cokolwiek na tym, muszą uwzględnić też interesy drugiej strony - stąd nagrodą jest właśnie obustronna rezygnacja ze zderzenia. Ta gra dotyczy zatem sytuacji, gdy interes wspólny współistnieje z przeciwstawnymi preferencjami co do działania.
Ad. 3.
Assurance game - dylemat koordynacji, zaufania. Pojawia się wtedy, gdy wymagana jest koordynacja dla wspólnego dobra, przedsięwzięcia, aby powstała współpraca. Każdy z graczy jest nakłaniany przez system do współuczestnictwa. Współuczestnictwo zaś ma wiele form i wymaga koordynacji przez system. Na przykład - chcemy się umówić z kimś w restauracji na obiad - muszę z drugą osobą skoordynować wybór restauracji, co powoduje powstanie koalicji aktorów (idziemy razem na żarcie). Znany także jako stag hunt - Jean-Jacques Rousseau opisuje sytuacje kiedy dwie osoby wybierają się na polowanie. Każdy może indywidualnie wybrać jelenia (stag) lub zająca (rabbit). Każdy podejmuje decyzję nie znając decyzji drugiej osoby. Jeśli jedna storna wybierze jelenia, musi kooperować z drugą, inaczej jej się to nie uda. Może za to sama upolować zająca, ale ten jest mniej wartościowy niż jeleń. Jest to istotna analogia do problemu kooperacji społecznej. Gdy nie ma kooperacji - nie ma wyniku, lub ten jest gorszy.
Założenia TRW:
1.Jednostki dokonują wyboru samodzielnie.
2.Jednostki podejmują decyzje o swoich wyborach dążąc do realizacji założonych celów zgodnie z własnymi preferencjami.
(Są wstanie zrealizować postulat konsekwencji oraz postulat maksymalizacji.
Postulat konsekwencji - uporządkować w sposób adekwatny do swoich oczekiwań alternatywy. Postulat maksymalizacji - wybór tego wariantu , który jest najkorzystniejszy).
3. Preferencje jednostek są spójne i w miarę stabilne. (Preferencje te są uporządkowane , co jest efektem trwałych kalkulacji intelektualnych oraz świadomości specyfiki własnych interesów.)
4.Jednostki posiadają wiedzę na temat dostępnych możliwości oraz konsekwencji podjęcia określonych decyzji tzn. wykorzystują posiadaną wiedzę - ogół informacji, które posiadają tak wysoki stopień prawdziwości, iż można uznać, że są prawdziwe)
5.Jednostki wybierają zgodnie z ograniczonymi regułami wyboru. Pomniejsza to ich swobodę, ale nie musi oznaczać irracjonalności. Jest to racjonalny wybór spośród zewnętrznie ograniczonego wobec jednostki zbioru możliwości.
Argument o ograniczonej racjonalności jest krytykowany z tego względu , iż rozumiany jest jako sytuacja w której grupa panująca zawęża społeczne opcje wyboru do takich, z których każda może być przez te grupę akceptowana. Wynika z tego, że człowiek ma możliwość dokonania wyboru pomiędzy wariantami, które tworzą sieć układów. Jednostce niewolno jednak tworzyć tych układów i tych wariantów. Jednostka może sądzić , że jest kreatorem własnego życia, a tymczasem jedynie wybiera ona gotowy wariant z przygotowanej oferty.
Tak więc mamy pierwszy przypadek, wobec którego teoria racjonalnego wyboru stoi w opozycji. (chodzi tu oczywiście o determinanty irracjonalne). A teraz przejdźmy do kolejnych.
ALTERNATYWY WOBEC TEORII RACJONALNEGO WYBORU
KONCEPCJA OGRANICZONEJ RACJONALNOŚCI H.SIMONA
Człowiek nie dąży do wyboru optymalnego wariantu działania, ale zadowala się zazwyczaj pierwszą satysfakcjonującą opcją.
|
Podejmując decyzje o wyborze określonego zachowania, jednostka konstruuje uproszczony model rzeczywistości, tak aby przyjęty przez niego wariant zachowania wydawał się racjonalny z punktu widzenia tego modelu , który stworzył. Simon uważa , że ograniczona racjonalność jest przez jednostki realizowana dzięki wykorzystaniu reguły satysfakcji upraszczającej ilość i jakość ocen. Nie potrafimy czasem uporządkować własnej preferencji celów i zdarza się to także politycznym decydentom. Nie badamy wszystkich wariantów, ale bierzemy pierwszy zadowalający. Nie oznacza to ze nie można znaleźć lepszej opcji, gdybyśmy zaczęli jej szukać. Każdy człowiek ma skłonność do preferowania pewnego wariantu, który od razu wydaje mu się najlepszy pod każdym względem. Zmienia wówczas swoje oceny i przekonania tak, by jak najwięcej przemawiało za za jego wyborem. Efekt dopasowywania ocen jest szczególnie widoczny w polityce.
TEORIA NORM SPOŁECZNYCH
Zachowania człowieka powinny być rozpatrywane jako konsekwencja zinternalizowania norm społecznych, a nie racjonalności jednostki. Wiele podjętych przez ludzi wyborów politycznych wynika z przyjętych stereotypów, tradycji, przywiązania do symboli, a więc elementów porządku społecznego. Jednostka podporządkowuje się społecznemu wpływowi albo świadomie, chcąc sprostać oczekiwaniom zewnętrznym, albo nieświadomie, dążąc do zyskania akceptacji otoczenia wobec pełnionych ról społecznych.
Teoria racjonalnego wyboru:
(Istnieje w tej teorii pewna można by powiedzieć rozbieżność)
-człowiek jest podmiotem -założenia tej teorii
swych działań i decyzji należy traktować jako postulaty, wskazówki jak należy działać, aby osiągnąć możliwie najlepsze rezultaty
Racjonalizm często przegrywa z podejściem instynktownym. Z drugiej jednak strony niektórzy z polityków uznawanych za bardzo efektownych przedkładali znów instynkt ponad racjonalność.
Bez wątpienia należy przyjąć, że teoria racjonalnego wyboru przynosi pozytywny wpływ na wiele zachowań społecznych.
Odwołajmy się jeszcze do cytatu:
„Sfera decyzji politycznych ze względu na szczególną trudność, jaką sprawia zwykłym ludziom, oraz dużą podatność na wpływ schematów, stereotypów, ideologii znajduje się na pewno bliżej nieracjonalnego krańca niż większość innych sfer funkcjonowania człowieka”
I wracamy tutaj do poglądu mówiącego, że są sfery życia, w których emocje są szczególnie złym doradcą , które wyjątkowo mocno wymagają od nas rozumu i wyjątkowo w małym stopniu go od nas otrzymują. Z tego względu stanowią one obszar szczególnej aktywności wywierania wpływu na ludzi tak by uzyskać określone zachowania.