Umowa nazwana to umowa posiadająca szczególną regulację kodeksową - do umowy takiej odnosi się grupa przepisów prawa, gdzie określone są wzajemne uprawnienia i obowiązki stron właściwe dla stosunku prawnego danego rodzaju. Regulacji umowy nazwanej poświęcony jest zwykle osobny rozdział kodeksu. Przykładami umów nazwanych są: umowa sprzedaży, umowa zlecenia, umowa o dzieło, umowa przewozu. Umowy nazwane opisane są w części szczególnej księgi trzeciej Kodeksu cywilnego.
Tworzenie szczególnych regulacji kodeksowych umów nazwanych uzasadnia:
typowy charakter stosunku prawnego danego rodzaju
potrzeba zabezpieczenia interesów stron poprzez wprowadzenie przepisów o imperatywnym i semi-imperatywnym charakterze.
kształtowanie właściwego (pożądanego) modelu stosunków prawnych danego rodzaju
Dla odmiany wskazuje się umowy nienazwane, czyli takie które zawierane są w granicach tzw. swobody umów. Nie są w sposób szczegółowy unormowane takie umowy jak: umowa factoringu, umowa franczyzy (umowy nienazwane). Do niedawna umową nienazwaną była umowa leasingu.
Umowa nienazwana - w polskim prawie za umowę nienazwaną uważa się wszystkie umowy, niebędące umowami nazwanymi. Ze względu na zasadę swobody umów, stosunki prawne regulowane umową nienazwaną kreowane są przez strony w sposób dowolny i odpowiadający stronom (przeciwnie do umów nazwanych, regulowanych w części szczególnej Kodeksu cywilnego). Treść umowy nienazwanej nie powinna być sprzeczna z prawem, tzn. jej cel, zapisy i efekty nie mogą naruszać żadnych przepisów prawa. Z zasad stosowanych przy tworzeniu umów nienazwanych korzystać można przy kreowaniu treści umów mieszanych, tj. złożonych z elementów umów nazwanych i umów nienazwanych, lub umowy nienazwanej z umową nienazwaną.
Spółka handlowa to prawna forma współdziałania w celu zarobkowym co najmniej dwóch podmiotów w rozumieniu prawa cywilnego powstająca na skutek zawarcia właściwej umowy uregulowanej przepisami prawa handlowego (w Polsce ustawy Kodeks spółek handlowych). Rozróżniamy osobowe i kapitałowe spółki prawa handlowego.
Ustawa z dnia 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych (w skrócie KSH) reguluje tworzenie, organizację, funkcjonowanie, rozwiązywanie, łączenie, podział i przekształcanie spółek handlowych. Podpisując umowę spółki handlowej, wspólnicy lub akcjonariusze zobowiązują się dążyć do osiągnięcia wspólnego celu przez wniesienie wkładów finansowych oraz jeśli umowa lub status spółki tak stanowi, przez współdziałanie w inny określony sposób. Spółkami handlowymi w rozumieniu KSH są:
spółki osobowe:
spółka jawna
spółka partnerska,
spółka komandytowa,
spółka komandytowo-akcyjna,
spółki kapitałowe:
spółka z ograniczoną odpowiedzialnością,
spółka akcyjna.
Spółka jawna to spółka osobowa, która prowadzi przedsiębiorstwo pod własną firmą, a nie jest inną spółką handlową. Spółka jawna jest osobową spółką handlową i praktycznie stanowi odpowiednik spółki cywilnej. Każdy wspólnik odpowiada za zobowiązania spółki bez ograniczenia całym swoim majątkiem solidarnie z pozostałymi wspólnikami oraz ze spółką, z uwzględnieniem przepisu, który mówi, że wierzyciel spółki może prowadzić egzekucję z majątku wspólnika w przypadku, gdy egzekucja z majątku spółki okaże się bezskuteczna (subsydiarna odpowiedzialność wspólnika).
Spółka partnerska to spółka osobowa, utworzona przez wspólników (partnerów) w celu wykonywania wolnego zawodu w spółce prowadzącej przedsiębiorstwo pod własną firmą. Firma tej spółki powinna zawierać nazwisko co najmniej jednego partnera, dodatkowe oznaczenie, że chodzi o spółkę partnerską - "i partner"; "i partnerzy"; "spółka partnerska" - oraz określenie wolnego zawodu (bądź zawodów) wykonywanego w spółce.
Partnerami w spółce mogą być osoby wykonujące następujące wolne zawody, np. adwokat, radca prawny, notariusz, lekarz, księgowy, doradca podatkowy.
Spółka komandytowa to spółka osobowa mająca na celu prowadzenie przedsiębiorstwa pod własną firmą, w której wobec wierzycieli za zobowiązania spółki co najmniej jeden wspólnik odpowiada bez ograniczenia (komplementariusz), a odpowiedzialność co najmniej jednego wspólnika (komandytariusza) jest ograniczona.
Spółka ta jest często stosowaną formą prowadzenia działalności gospodarczej w sytuacji, w której jeden ze wspólników chce zainwestować kapitał w dane przedsięwzięcie i czerpać zeń korzyści, bez obawy o majątek osobisty, a pełną odpowiedzialność wobec wierzycieli przyjmują pozostali wspólnicy, prowadząc spółkę i ją reprezentując.
Jest to znakomita forma współpracy przewidziana dla osób, z których jedna ma pomysł na działalność, a druga posiada wolny kapitał na jej sfinansowanie.
Spółka komandytowo-akcyjna to spółka osobowa mająca na celu prowadzenie przedsiębiorstwa pod własną firmą, w której wobec wierzycieli za zobowiązania spółki co najmniej jeden wspólnik odpowiada bez ograniczenia (komplementariusz), a co najmniej jeden wspólnik jest akcjonariuszem.
Główną więc różnicą między spółką komandytową a komandytowo-akcyjną jest fakt nabywania kapitału przez emitowanie akcji.
Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością to podstawowa i najczęściej spotykana forma prawna spółki prawa handlowego. Jest to kapitałowa spółka prawa handlowego, choć silnie obecne są w niej elementy osobowe. W tym kontekście należy wymienić przede wszystkim prawo do informacji i kontroli działalności spółki przez wspólników, brak wymogu ustanowienia rady nadzorczej w spółkach o kapitale zakładowym nieprzekraczającym 500.000 PLN i ilości wspólników mniejszej niż 25, możliwość gromadzenia kapitału poprzez nałożenie na wspólników obowiązku dopłat. Specyficznie polskim rozwiązaniem (funkcjonującym od 1933 r.), jest możliwość pociągnięcia do odpowiedzialności za zobowiązania spółki członków jej zarządu, jeśli nie zgłoszą w odpowiednim terminie wniosku o upadłość spółki (przy czym możliwość ta podlega pewnym obostrzeniom). Rozwiązanie to stanowi swego rodzaju namiastkę rozwiniętej w zachodnich systemach prawnych doktryny odpowiedzialności przebijającej.
Zgodnie z Kodeksem spółek handlowych, spółka z ograniczoną odpowiedzialnością może być utworzona przez jedną albo więcej osób w każdym celu prawnie dopuszczalnym, chyba że ustawa stanowi inaczej. Nie może być zawiązana wyłącznie przez inną jednoosobową spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością. Opiera się na koncepcji zaangażowania kapitałowego wspólników i ich odpowiedzialności ograniczonej do wkładu w majątek spółki.
Charakterystyczną cechą spółki z ograniczoną odpowiedzialnością jest brak odpowiedzialności co do zasady wspólników za zobowiązania spółki. Spółka nabywa osobowość prawną z chwilą zarejestrowania w Krajowym Rejestrze Sądowym (w rejestrze przedsiębiorców). Wpis ten ma więc charakter konstytutywny.
Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością umożliwia pozyskiwanie kapitału i nowych wspólników, wyłącza odpowiedzialność wspólników za zobowiązania samej spółki oraz daje możliwość pełnej kontroli poczynań zarządu przez udziałowców spółki.
Spółka akcyjna to kapitałowa spółka prawa handlowego. Przyjmuje się, iż jest to właściwa ("czysta") spółka kapitałowa, której kapitał zakładowy jest podzielony na akcje będące papierami wartościowymi. Zawiązać spółkę akcyjną może jedna albo więcej osób w celu nie tylko gospodarczym.
Spółka posiada osobowość prawną. Wyłączona jest osobista odpowiedzialność akcjonariuszy za zobowiązania spółki. Spółkę charakteryzuje fakt nabywania kapitału przez emitowanie i sprzedaż akcji, dzięki czemu możliwa jest łatwa kumulacja kapitałów wielu osób lub firm. Spółka nabywa osobowość prawną z chwilą zarejestrowania w Krajowym Rejestrze Sądowym (w rejestrze przedsiębiorców). Wpis ten ma więc charakter konstytutywny.
Sponsoring oznacza odpłatne przysporzenie majątkowe wyrażające się w pieniądzach, rzeczach lub usługach, dokonywane przez firmę, osobę prywatną, instytucję itp. (sponsora) na rzecz osoby fizycznej, organizacji, instytucji itp. (sponsorowanego), w celu wykonania przez niego czynności określonych w umowie sponsoringu.
Sponsoring nie jest czynnością jednostronną, ukierunkowaną na osiągnięcie korzyści jedynie przez sponsorowanego (jak w przypadku darowizny). Sponsor jest zobowiązany do określonych świadczeń, ale także na sponsorowanym ciążą określone obowiązki względem sponsora, np. kolportaż materiałów reklamowych, zamieszczenie logo sponsora według jego wskazań. Sponsor przekazuje sponsorowanemu fundusze lub wsparcie logistyczne, techniczne, doradcze itd., w zamian sponsorowany zamieszcza informacje o sponsorowaniu danego przedsięwzięcia przez sponsora. Sponsoring daje więc korzyści także sponsorowi.
Cechy sponsoringu:
polega na wzajemnych świadczeniach sponsora i sponsorowanego;
sponsor daje do dyspozycji sponsorowanego ustaloną kwotę pieniędzy lub inne zasoby;
sponsorowany wykonuje uprzednio uzgodnione świadczenia, które przyczyniają się do realizacji celów public relations sponsora.
Ważne - treść umowy
Umowa sponsoringu jest umową cywilną nienazwaną, czyli nie regulują jej wprost przepisy prawa cywilnego (tym niemniej należy do niej stosować przepisy ogólne Kodeksu cywilnego dotyczące zobowiązań). Strony mogą więc dowolnie ustalić treść umowy, oczywiście w ramach obowiązującego prawa. Umowa dla swojej ważności nie musi być zawarta na piśmie, ale taka jej forma pozwala uniknąć ewentualnych sporów co do tego, na co strony zgodziły się i do czego zobowiązały.
Umowa sponsoringu powinna mieć jak najprecyzyjniej określone warunki - należy w niej dokładnie ustalić m.in. następujące kwestie:
rodzaj sponsoringu (np. jednorazowy, długofalowy, strategiczny; sponsor może domagać się wyłączności, może być jednym z wielu współsponsorów, może sponsorować nagrodę lub może być sponsorem tytularnym, np. Heineken Opener Festival);
treść praw i obowiązków stron umowy (czyli sponsor zgadza się na wykorzystanie swojej marki do promocji imprezy, a sponsorowany do wykorzystania swojej nazwy i wydarzenia do promocji sponsora, strony zgadzają się i zobowiązują do wykorzystania swoich marek do reklamy prowadzonej w określony sposób - media, gazety, ulotki, bannery itp.);
wynagrodzenie lub świadczenie dla sponsorowanego;
oszacowanie wartości świadczenia ze strony sponsorowanego;
opis wydarzenia, imprezy itp.;
wzajemne rozliczenia na wypadek odwołania planowanego wydarzenia;
okres obowiązywania umowy i różne klauzule umowne (np. możliwość sponsorowania tego samego wydarzenia w następnym roku itp.).
Wzajemny układ praw i obowiązków ukształtowany w umowie służy realizacji konkretnego celu, a obowiązek jednej ze stron zawsze rodzi uprawnienie drugiej. Szczególnie ważne jest określenie wartości świadczeń obu stron - świadczeniu sponsora winno odpowiadać ekwiwalentne (przynajmniej umownie) świadczenie sponsorowanego.
Oto prawa i obowiązki stron umowy, które uznaje się za podstawowe dla sponsoringu i które powinny wynikać z umowy.
SPONSOR jest uprawniony do żądania od sponsorowanego:
należytego wykonania wszystkich czynności objętych umową;
korzystania z udzielonych sponsorowanemu zezwoleń licencyjnych ze sfery własności intelektualnej i przemysłowej w granicach zezwolenia;
opracowania harmonogramu podejmowanych działań;
wpływu na dobór osób trzecich do realizacji celów umowy;
zachowania w tajemnicy informacji o sponsorze (jeśli mu na tym zależy);
nieprowadzenia takiej samej działalności objętej umową na korzyść innego podmiotu;
informacji i sprawozdań z przebiegu wykonania umowy, także rachunkowych.
Sponsor ma obowiązek:
wykonania świadczenia, które przyrzekł spełnić w umowie;
niesponsorowania w tym samym czasie innych przedsięwzięć o zbliżonym charakterze;
zachowania dyskrecji i tajemnicy osobowych, zawodowych i majątkowych o sponsorowanym.
SPONSOROWANY ma prawo:
domagania się spełnienia przez sponsora przyrzeczonego w umowie świadczenia;
korzystania z udzielonych mu praw niemajątkowych - nazwy, emblematu, symbolu, znaku towarowego itd.;
zawierania umów z innymi podmiotami mającymi związek z wykonaniem umowy sponsoringu, niezbędnymi do należytego jej wykonania;
żądania lojalności i dochowania tajemnicy o informacjach jego dotyczących lub prowadzonej przez niego działalności;
wypowiedzenia lub odstąpienia od umowy.
Sponsorowany ma obowiązek:
należytego wykonania wszystkich czynności, do których zobowiązał się w umowie:
ujawnienia sponsora (nazwa, przedmiot jego działalności i siedziba);
zachowania dyskrecji i tajemnicy o charakterze osobistym, zawodowym sponsora;
podejmowania działań uwzględniających wskazówki sponsora;
dbania o renomę sponsora;
zabezpieczenia uzyskanych od sponsora przedmiotów przed ich utratą, zniszczeniem lub uszkodzeniem.
Leasing jest umownym stosunkiem cywilnoprawnym.
W ramach leasingu jedna ze stron umowy (finansujący, leasingodawca) przekazuje drugiej stronie (korzystającemu, leasingobiorcy) prawo do korzystania z określonej rzeczy na pewien uzgodniony w umowie leasingu okres, w zamian za ustalone ratalne opłaty (raty leasingowe).
Nazwa leasing pochodzi od angielskiego słowa to lease oznaczającego tyle, co nająć, wydzierżawić (prawo anglosaskie nie odróżnia najmu od dzierżawy, tak samo jak nie odróżnia od nich leasingu).
Leasing w polskim systemie prawa
W polskim systemie prawa umowa leasingu jest regulowana przez Kodeks cywilny w art. 7091 - 70918. Początkowy artykuł tej regulacji stanowi:
„Przez umowę leasingu finansujący zobowiązuje się, w zakresie działalności swego przedsiębiorstwa, nabyć rzecz od oznaczonego zbywcy na warunkach określonych w tej umowie, i oddać tę rzecz korzystającemu do używania, albo używania i pobierania pożytków przez czas oznaczony, a korzystający zobowiązuje się zapłacić finansującemu, w uzgodnionych ratach, wynagrodzenie pieniężne, równe co najmniej cenie, lub wynagrodzeniu z tytułu nabycia rzeczy przez finansującego.”[1]
Rzeczami, w rozumieniu przepisów Kodeksu Cywilnego, są tylko przedmioty materialne (art. 45 KC), zaś przedmioty materialne na gruncie Kodeksu Cywilnego są pojęciem znacznie węższym niż dobra materialne wyodrębniane przez ekonomistów. Cechą rzeczy jest materialny charakter oraz wyodrębnienie z przyrody (Prawo cywilne - część ogólna, Zbigniew Radwański, wyd.8, 2005, s. 117). Nie są rzeczami ciecze i gazy, kopaliny, zwierzęta w stanie wolnym (aktualne - uchw. SN(7) z 8.11.1971 r., OSN 1972, poz. 43; orz. SN z 9.03.1973 r., NP Nr9/1974). Rzeczami nie są również przedmioty niematerialne, takie jak energia, dobra intelektualne, dobra osobiste, pieniądze, papiery wartościowe, prawa majątkowe (Radwański jak wyżej, s. 128)
Dla celów podatkowych definicja umowy leasingu rozszerzona jest o każdą inną umowę, na mocy której jedna ze stron, zwana „finansującym”, oddaje do odpłatnego używania albo używania i pobierania pożytków na warunkach określonych w ustawie drugiej stronie, zwanej „korzystającym”, podlegające amortyzacji środki trwałe lub wartości niematerialne i prawne, a także grunty.[2] Kodeks Cywilny wyszczególnia zaś w art. 70918 umowę, w której jedna strona zobowiązuje się oddać rzecz stanowiącą jej własność do używania albo do używania i pobierania pożytków drugiej stronie, a druga strona zobowiązuje się zapłacić właścicielowi rzeczy w umówionych ratach wynagrodzenie pieniężne, równe co najmniej wartości rzeczy w chwili zawarcia tej umowy, do której stosuje się odpowiednio przepisy o leasingu.
Rodzaje leasingu
Biorąc pod uwagę liczbę stron biorących udział w transakcji leasingowej wyróżnia się:
leasing bezpośredni (gdy producent zawiera umowę bezpośrednio z użytkownikiem)
leasing pośredni (w transakcji uczestniczą więcej niż dwie strony, tzn. między producentem a użytkownikiem występuje wyspecjalizowane przedsiębiorstwo leasingowe).
Za użytkowanie obiektu leasingobiorca płaci w określonych terminach raty leasingowe składające się z dwóch części: składnika kapitałowego odzwierciedlającego wartość użytkowanego obiektu przypadającego na okres leasingu i składnika odsetkowego stanowiącego wynagrodzenie dla leasingodawcy.
Leasing operacyjny polega na czasowym przekazaniu w użytkowanie dobra inwestycyjnego. Czas ten jest z reguły krótszy niż okres normatywnego zużycia leasingowanej rzeczy. Raty leasingowe stanowią dla Korzystającego koszt uzyskania przychodu, a przedmiot leasingu nie podlega u niego amortyzacji. W umowie leasingu operacyjnego Korzystający może mieć zagwarantowane prawo zakupu przedmiotu leasingu po zakończeniu umowy, za określoną z góry wartość końcową powiększoną o podatek od towarów i usług (VAT).
Leasing finansowy (kapitałowy) polega na oddaniu rzeczy w użytkowanie, w zamian za raty leasingowe. Przedmiot leasingu jest własnością Finansującego, amortyzuje go Korzystający, natomiast przeniesienie tytułu własności może być zagwarantowane w umowie. Firma zwiększa więc wartość swojego majątku nie ponosząc dodatkowych kosztów po zakończeniu umowy, a zwiększona forma amortyzacji pozwala regulować jej koszty i dochody.
Leasing finansowy, podobnie jak operacyjny, charakteryzuje się tym, iż zawiera klauzulę opcji na sprzedaż przedmiotu leasingu po zakończeniu okresu umowy. Oznacza to iż Korzystający ma prawo wykupu (przeniesienia własności) rzeczy oddanej mu w leasing. Leasing finansowy jest więc zbliżony do kredytu lub pożyczki. Przedmiotem "pożyczki" jest tu środek trwały a nie gotówka.
Leasing zwrotny występuje, gdy firma posiada liczne środki trwałe, nie posiada jednak gotówki, której potrzebuje; może wtedy oddać część majątku trwałego firmie leasingowej w zamian za gotówkę i wziąć te środki w leasing; dzięki takiemu zabiegowi firma ma jednorazowy zastrzyk gotówki.
Podmioty leasingu
Wyróżnia się trzy podmioty umowy leasingu.
Leasingodawca (finansujący), to właściciel przedmiotu, który daje ten przedmiot w odpłatne użytkowanie drugiej osobie na określony czas i na określonych warunkach. Najczęściej jest to wyspecjalizowana firma zajmująca się świadczeniem usług leasingu. Rzadziej wytwórca przedmiotów, dla którego leasing jest dodatkową formą zarobkowania. Podstawowa działalność to produkcja. Forma prawna leasingodawcy może być dowolna. W praktyce najbardziej liczą się na rynku spółki prawa handlowego, tj. spółki z ograniczoną odpowiedzialnością oraz spółki akcyjne.
Leasingobiorca (korzystający), to osoba korzystająca z przedmiotu leasingu na warunkach określonych w umowie. Najczęściej jest to przedsiębiorca, rzadziej ze względu na niekorzystne przepisy podatkowe, osoba fizyczna. Przeważają więc spółki handlowe, spółki cywilne i osoby fizyczne, prowadzące działalność gospodarczą na podstawie wpisu do ewidencji działalności gospodarczej, które prowadzą pełną księgowość.
Zbywca to osoba, od której finansujący nabywa własność rzeczy. Finansujący obowiązany jest wydać korzystającemu razem z rzeczą odpis umowy ze zbywcą lub odpisy innych posiadanych dokumentów dotyczących tej umowy, w szczególności odpis dokumentu gwarancyjnego co do jakości rzeczy, otrzymanego od zbywcy lub producenta.
Uczestnicy transakcji leasingu
Poręczyciel, występuje tylko czasami w transakcji leasingu. Jeśli kondycja finansowa lub wiarygodność leasingobiorcy budzi zastrzeżenie leasingodawcy, to do zawarcia umowy dochodzi wówczas, gdy leasingobiorca przedstawi dodatkowe zabezpieczenie transakcji. Może to być poręczenie osoby trzeciej lub zastaw na rzeczy, należącej do osoby trzeciej lub też hipoteka ustanowiona na nieruchomości, której właścicielem jest osoba trzecia. Taki podmiot dostarczający dodatkowego zabezpieczenia, jeśli nie jest nim leasingobiorca, nazywany jest poręczycielem. Może nim być dobrze prosperująca firma lub wiarygodna osoba fizyczna, posiadająca duży majątek, a przez to wypłacalna, np. udziałowiec w spółce. Często firmy leasingowe jako zabezpieczenie przyjmują weksel leasingobiorcy, poręczony przez udziałowców i ich współmałżonków lub też członków zarządu i ich współmałżonków. Oni są wówczas poręczycielami wekslowymi w transakcji leasingu.
Towarzystwo ubezpieczeniowe ubezpiecza przedmiot leasingu. Najczęściej, jako właściciel, o wyborze ubezpieczenia decyduje leasingodawca. Niektóre firmy leasingowe współpracują z jedną lub dwoma firmami ubezpieczeniowymi i z tytułu stałej współpracy mogą liczyć na korzystniejsze warunki ubezpieczenia. Jeśli leasingobiorcy szczególnie zależy na tym, aby wybrać firmę ubezpieczeniową, może to zrobić, ale wiąże się to z tym, że ponosi koszty ubezpieczenia, a nie może ich zaliczyć do kosztów uzyskania przychodów w swojej firmie, ponieważ nie jest właścicielem przedmiotu ubezpieczonego. Przy dużej szkodowości, na jaką narażona jest rzecz leasingowa, ponoszenie tych kosztów może się jednakże opłacać, ponieważ leasingobiorca musi płacić raty leasingowe nawet wówczas, gdy przedmiot leasingu jest w naprawie. Jeśli ubezpieczenie zwleka z wypłatą ubezpieczenia, to okres, kiedy leasingobiorca nie może używać rzeczy, wydłuża się, a co za tym idzie, straty z tego tytułu rosną. Przykładem takiej sytuacji jest samochód dostawczy, znajdujący się po wypadku w warsztacie, który warunkuje wydanie naprawionego samochodu dokonaniem zapłaty za naprawę. Zapłaty ma dokonać towarzystwo ubezpieczeniowe. Im dłużej trwa proces wypłaty ubezpieczenia, tym dłużej samochód nie pracuje, a leasingobiorca ponosi koszty z tego tytułu.
Jeśli przedmiotem leasingu jest samochód osobowy, który jest przerabiany na ciężarowy, to pojawia się dodatkowo podmiot przerabiający samochód. Zwykle są to firmy powiązane albo z producentem samochodu, albo z dealerem lub z firmą leasingową. Pojawienie się dodatkowo podmiotu przerabiającego samochód podraża transakcję leasingu, ponieważ wlicza się w raty leasingu zapłatę z tego tytułu. Pamiętajmy, że VAT jest naliczany od zwiększonych rat.
Przedmiot umowy leasingu
Przedmiotem umowy nazwanej leasingu, zgodnie z Kodeksem Cywilnym, mogą być tylko rzeczy. Przedmiotem umowy nienazwanej o charakterze umowy leasingu mogą być rzeczy oraz wartości niematerialne i prawne.
Zazwyczaj przedmioty umowy leasingu dzielą się na:
obiekty konsumpcyjne
obiekty inwestycyjne
nieruchomości.
Faktoring - rodzaj transakcji handlowych wykształconych w praktyce anglosaskich instytucji finansowych i w rozwiniętej już postaci przeniesionych na grunt europejski w latach pięćdziesiątych XX wieku.
W kategoriach ekonomicznych faktoring jest konkurencyjnym wobec kredytu bankowego sposobem zapewnienia przedsiębiorstwu środków finansowych o charakterze obrotowym, a czasem również sposobem zabezpieczenia przed nieściągalnością należności.
W kategoriach prawnych natomiast specyficznym stosunkiem prawnym, w którym uczestniczą co najmniej trzy podmioty - faktor, przedsiębiorca (faktorant), który w ramach prowadzonej przez siebie działalności gospodarczej zbywa towary lub świadczy usługi za odroczonym terminem płatności, oraz klienci faktoranta (dłużnicy).
Faktoring jest rodzajem specjalistycznego pośrednictwa handlowego, w którym wyspecjalizowana instytucja finansowa (z reguły spółka z udziałem banku) nabywa w drodze cesji od przedsiębiorstw handlowych lub przemysłowych roszczenie o zapłatę należnych im kwot z różnego rodzaju źródeł zobowiązanych, a zwłaszcza sprzedaży.
Umowę faktoringu zaliczać należy do tzw. umów nienazwanych. Dopuszczalność zawierania umów faktoringowych wynika z zasady swobody umów (art. 353¹ Kodeksu cywilnego).
Faktoring uważany jest za umowę łączącą elementy różnych umów, np. cesji wierzytelności i umowy zlecenia, jednakże bez całkowitego utożsamienia jej z którąkolwiek z tych umów. Faktor w ramach umowy zobowiązuje się do wykonania czynności dodatkowych, niezwiązanych już bezpośrednio z samą cesją.
Faktoring może zostać także zdefiniowany na podstawie tekstu Układu Europejskiego podpisanego przez Polskę (ustanawiającego stowarzyszenie między Rzeczpospolitą Polską z jednej strony, a Wspólnotami Europejskimi i ich państwami członkowskimi z drugiej), gdzie zaliczany jest do usług finansowych. Zgodnie z brzmieniem tego dokumentu usługą taką jest każda usługa o charakterze finansowym, świadczona przez usługodawcę finansowego.
Również zarządzenie Prezesa Urzędu Patentowego Rzeczypospolitej Polskiej z 9 września 1992 roku w sprawie ochrony znaków towarowych wymienia expressis verbis faktoring jako usługę o charakterze finansowym.
Podmioty faktoringu
Podmiotami biorącymi udział w faktoringu są:
strony umowy faktoringu:
Faktorant (klient) - przedsiębiorca trudniący się sprzedażą, dostawą towarów lub świadczeniem usług;.
Faktor - termin ten wywodzi się z języka łacińskiego (facere) i oznacza podmiot działający (czyniący) za pośrednika. Z praktyki światowej wynika, że faktorami z reguły są:
instytucje bankowe
wyspecjalizowane spółki faktoringowe
Dłużnik (nie jest stroną umowy) - odbiorca towarów lub usług zobowiązany do zapłaty. Nabywcą towarów i usług w stosunku faktoringowym może być każdy, kto taki towar nabył lub na czyją rzecz wykonano usługę. Mogą być nimi w szczególności przedsiębiorstwa produkcyjne, handlowe, czy usługowe, które tym razem były nabywcami określonych dóbr i usług. W stosunku faktoringowym oraz w stosunku między sprzedawcą (dostawcą) lub usługodawcą a nabywcami towarów lub usług, każda ze stron może być wierzycielem i dłużnikiem, ponieważ chodzi o zobowiązania wzajemne.
Klauzule stosowane w umowie faktoringu
Klauzula del credere - mocą tej klauzuli faktor godzi się na ponoszenie względem przedsiębiorcy odpowiedzialności za to, że dłużnik spełni ciążące na nim świadczenie. Jeżeli zaś dłużnik nie uczyniłby tego (np. z powodu niewypłacalności), to faktor jest zobowiązany do spełnienia świadczenia własnym kosztem. W sferze faktoringu będzie chodziło o zapłacenie przedsiębiorcy pełnej kwoty wierzytelności przelanej na faktora pomniejszonej o prowizję należną faktorowi. Jeżeli wypłaci on już zaliczkę, to odpowiedzialność ta obejmuje resztę należności przedsiębiorcy.
Klauzula wyłączności - jest wyrazem założenia, że faktorowi opłaca się (ma w tym interes prawny i ekonomiczny), aby podmiot gospodarczy zawierając z nim umowę uczynił przedmiotem faktoringu wszystkie wierzytelności i aby nie zawierał podobnych umów z innymi faktorami. Zamieszczenie tego rodzaju klauzuli w umowie skutkuje także w stosunku do oddziałów, filii czy agencji prowadzonych przez ten podmiot, chyba że w umowie inaczej postanowiono. W razie gdy kontrahent faktora nie dotrzymuje pod tym względem postanowień umowy, może mu przysługiwać prawo do wypowiedzenia umowy ze skutkiem natychmiastowym lub nawet odstąpienia od umowy.
Klauzula eksportowa - oznacza, że przedsiębiorca będący eksporterem towarów i usług ograniczy eksport bądź do niektórych krajów, lub zawierać będzie stosowane umowy tylko na niektóre (w umowie wyszczególnione) towary lub usługi. Wiąże się to z reguły z ułatwieniem dla faktora egzekucji przelanych na niego wierzytelności.
Podstawowe funkcje faktoringu
Funkcja finansowania działalności - polega przede wszystkim na finansowaniu przez faktora cyklu rozliczeniowego transakcji. Oznacza to, że faktor (firma faktoringowa/bank) zaliczkuje posiadaną należność płacąc cenę kupna, pomniejszoną o procent, prowizję i ewentualnie marżę stanowiącą zarobek faktora za wykonanie dodatkowych czynności. Część ceny kupna (20-30%) zatrzymywana jest przez faktora na pokrycie dodatkowych kosztów do czasu wykupienia wierzytelności przez dłużnika. Głównym powodem wypłacenia przez faktora jedynie części wartości należności jest zamiar ograniczenia ryzyka. Jednak zamrożenie środków przedsiębiorstwa na dłuższy czas może doprowadzić do trudności przy finansowaniu kolejnych cykli produkcji i zbytu towarów czy surowców. Dlatego bardzo ważne jest uzyskanie przez niego gotówki na poczet przyszłych rozliczeń, nawet w formie kredytu zaliczkowego, na który faktorant wyraża zgodę podpisując umowę. W zależności więc od momentu zakupu wierzytelności i momentu jej ostatecznego rozliczenia, wyróżnia się dwie metody finansowania faktoranta tzw. metodę awansową i dyskontową:
Metoda awansowa - do natychmiastowej dyspozycji przedsiębiorcy stawia się zaliczkę obejmującą od 50% do 95% wartości faktury. Warunkiem uruchomienia tych środków jest udokumentowanie przez przedsiębiorcę faktu powstania wierzytelności. Dokumentami uwierzytelniającymi są kopie faktur, dokumentów wysyłkowych lub innych załączników świadczących o realizowaniu dostawy. Pozostała kwota wartości dostawy zostaje zaksięgowana na koncie zablokowanym do momentu wpływu pełnej kwoty należności od odbiorcy lub terminu płatności. Istnieje również możliwość przyznania przez faktora, oprócz zaliczek, także kredytów na finansowanie działalności obrotowej bądź inwestycyjnej.
Metoda dyskontowa - polega na zakupie wierzytelności przedsiębiorcy przez faktora z terminem natychmiastowej wymagalności (faktorant otrzymuje natychmiast środki pieniężne). W tym przypadku faktor odlicza od ceny zakupu stawkę dyskonta przyznanego odbiorcom przez przedsiębiorcę oraz opłatę za świadczone przez siebie usługi. Wysokość potrąconej kwoty wynosi 4% do 6% ceny zakupu wierzytelności. Po potrąceniu wyżej wymienionych opłat pozostałość kwoty przekazywana jest na rachunek bieżący przedsiębiorcy do jego dyspozycji.
Funkcja administracyjna (usługowa) - występuje wówczas, gdy faktor poza nabyciem wierzytelności świadczy na rzecz przedsiębiorcy określone usługi. Często są to funkcje techniczne związane z księgowaniem, dokonywaniem rozliczeń transakcji bezgotówkowych, również elektronicznych oraz sporządzanie wyciągów z kont, dokonywanie zestawień obrotów itp. Stwarza to zatem szansę na obniżenie kosztów osobowych i zwiększenie zysku. Istniejące możliwości wykorzystania nowoczesnych technologii transmisji i przetwarzania informacji pozwalają koncentrować obrót wierzytelnościami oraz umożliwiają wykorzystanie w dużej skali wzajemnych kompensat oraz elastycznych źródeł finansowania majątku obrotowego. Funkcja administracyjna nie musi więc być kojarzona jedynie z obsługa wierzytelności w przedsiębiorstwie, może również wpływać na skuteczność zarządzania przedsiębiorstwem zarówno w sferze produkcji, jak też sprzedaży. Praktyka bowiem dowodzi istnienia ścisłego związku pomiędzy efektywnością zarządzania a skutecznością monitorowania i windykacji wierzytelności.
Funkcja gwarancyjna (del credere - podjęcie ryzyka) - polega na zakupie wierzytelności przedsiębiorstwa przez faktora, z wyłączeniem prawa regresu wobec sprzedającego wierzytelność, bez względu na ryzyko występujące przy ściąganiu środków pieniężnych od dłużnika. Oznacza to, że faktor zobowiązany jest do zapłacenia swojemu klientowi w uzgodnionych terminach kwot przejętych wierzytelności. Istnieje jednak po stronie faktora możliwość prawa regresu wówczas, gdy kwota przejętych wierzytelności ulegnie zmniejszeniu wskutek np. uzasadnionych reklamacji odbiorcy towaru (usługi) czy zwrotów towaru. Przyjmując na siebie tego typu zobowiązanie faktor musi właściwie ocenić zdolność dłużnika do zapłaty należności. Dlatego szczegółowo analizuje jego sytuację finansową, terminowość regulowania zobowiązań finansowych czy też opinię, jaką cieszy się wśród przedsiębiorstw i banków. Po dokonaniu oceny wiarygodności dłużnika faktor podejmuje decyzję o włączeniu go (bądź nie) do kręgu tych, za których zobowiązania jest gotów ponosić odpowiedzialność, do wysokości jednak ustalonego limitu. Przy takim zobowiązaniu faktor ma możliwość ograniczyć występujące ryzyko poprzez postawienie swojemu klientowi szeregu warunków formalnych. Przede wszystkim, klient może być zobowiązany do zaoferowania swojemu faktorowi do zakupu wszystkich posiadanych wierzytelności - bieżących oraz przeszłych - powstających w okresie obowiązywania umowy. Pozwala to faktorowi rozłożyć ryzyko oraz zapobiec przejmowaniu wierzytelności od dłużników o wątpliwej płynności finansowej. Faktor może także zastrzec w umowie prawo zmniejszenia lub cofnięcia przyznanego uprzednio limitu. Innym wymogiem stawianym przez faktora może być okres rozliczenia zakupionych wierzytelności powstałych najczęściej na warunkach kredytu kupieckiego, co najwyżej do 90-120 dni, w szczególnych przypadkach do 180 dni. Często zatem z wierzytelnością faktor zakupuje prawo własności towaru dostarczanego odbiorcy, które to prawo faktorant z reguły zastrzega sobie wobec swojego partnera, na wypadek niedokonania przez niego zapłaty. Warto podkreślić, że w praktyce faktor nie przejmuje wszystkich wierzytelności. Wyznacza bowiem dla poszczególnych dłużników limity, w ramach których przejmuje wierzytelności i decyduje się na podjęcie ryzyka. Bezregresowy zakup wierzytelności nie oznacza także natychmiastowej zapłaty za nią. Rozliczenie następuje bowiem w uzgodnionych terminach, bądź w momencie faktycznego wpływu kwoty należności od odbiorcy.
Formy faktoringu
Faktoring pełny (bez regresu) - wraz z cesją wierzytelności na faktora przechodzi ryzyko niewypłacalności dłużnika i w przypadku gdy dłużnik nie jest w stanie spłacić wierzytelności, faktor nie ma prawa regresu w stosunku do zbywcy wierzytelności. Ta forma faktoringu jest korzystna dla zbywcy wierzytelności, bowiem po dokonaniu transakcji sprzedaży towaru lub usługi na rzecz dłużnika faktorant od razu dysponuje środkami finansowymi i wyzbywa się odpowiedzialności za ewentualną niewypłacalność dłużnika. Ciężar odpowiedzialności za niewypłacalność dłużnika spoczywa na faktorze, który przy tej formie faktoringu analizuje głównie sytuacją finansową dłużnika, jako zobowiązanego do zapłaty.
Faktoring niepełny (z regresem) - dokonanie cesji wierzytelności nie obejmuje przejęcia ryzyka niewypłacalności dłużnika wobec faktora. Jest to de facto zaciągnięcie kredytu krótkoterminowego przez faktoranta, bowiem w przypadku niedokonania zapłaty przez dłużnika, on musi to uczynić na rzecz faktora. Ta forma faktoringu powinna w pierwszej kolejności znaleźć zastosowanie przy finansowaniu kredytów kupieckich udzielanych przez dostawcę dla godnych zaufania odbiorców, kiedy wydłużone terminy płatności wynikają ze specyfiki prowadzonej działalności. Faktorant ponosi odpowiedzialność wobec faktora i musi o tym pamiętać, wnioskując o udzielenie faktoringu niepełnego, bowiem obciążają go skutki niespłacenia kwoty wierzytelności w terminie.
Faktoring mieszany - to połączenie faktoringu pełnego i niepełnego. Faktor przejmuje ryzyko odpowiedzialności dłużnika wyłącznie do pewnej kwoty, natomiast odpowiedzialność spoczywa nadal na faktorancie. Rozwiązanie to jest rozłożeniem odpowiedzialności między faktora i faktoranta.
Treść umowy faktoringu
Treść umowy faktoringu obejmuje z reguły dwie części. Część pierwsza, podstawowa, obejmuje postanowienia składające się niejako na "ogólne warunki " takich umów. Są one dlatego nazywane w praktyce "warunkami standardowymi". Część druga umowy faktoringu obejmuje postanowienia szczegółowe. Na ogół bywa tak, że przedmiotem transakcji są jedynie postanowienia szczegółowe. Jeżeli bowiem przedsiębiorcy nie odpowiadają "warunki ogólne" sformułowane w pierwszej części umowy, to po prostu nie przystępuje w ogóle do pertraktacji co do warunków szczegółowych.
Już z pierwszej części umowy powinno wynikać, czy strony doprowadzą do skutku faktoring właściwy, czy też, poprzestaną na faktoringu niewłaściwym. Należy zatem powiedzieć wyraźnie o tym, czy bank faktoringowy bierze na siebie ryzyko wypłacalności dłużnika, czy też że będzie ono nadal obarczać przedsiębiorcę. W przedstawionej części umowy należy wskazać umowy zawarte pomiędzy przedsiębiorcą a jego dłużnikiem, a z których wynikają wierzytelności przelewane przez przedsiębiorcę na bank faktoringowy. Wskazanie to powinno obejmować co najmniej dokładne oznaczenie stron tamtych umów, daty ich zawarcia, ich przedmioty oraz terminy spełnienia świadczeń na rzecz przedsiębiorcy. Jeżeli między przedsiębiorcą a jego dłużnikami zawarte zostały umowy dodatkowe (zwane w praktyce "aneksami"), to powinny one być wyszczególnione już w części podstawowej z podaniem takich samych danych, jak w wypadku umów pierwotnych. Umowa faktoringu obejmuje nierzadko kilka (kilkanaście) umów dostawy, sprzedaży, czy o usługi, jakie doszły do skutku między przedsiębiorcą a jego partnerami. W takiej sytuacji występuje szereg różnych terminów zapłaty należności przedsiębiorcy. Podmioty umowy mogą wówczas uzgodnić tzw. średni termin płatności dla wszystkich tych wierzytelności (z ang. average due date). Należy też określić kwotę należną sprzedawcy (dostawcy) czy usługodawcy z tytułu cesji ich wierzytelności. W części podstawowej musi też być określona wysokość prowizji należnej faktorowi. Wysokość ta może być podana w wielkości bezwzględnej lub w odpowiednim procencie (stopa procentowa) w stosunku do wielkości wierzytelności. Na wysokość prowizji wpływa oczywiście nie tylko kwota (wielkość) wierzytelności, ale i pozycja ekonomiczno-prawna nabywcy towarów i usług, zabezpieczenie wierzytelności, przedmiot towarów i usług objętych umowami sprzedaży, dostawy lub umowami o usługi, a także terminy (długie czy krótkie) spełnienia świadczenia przed dłużnika (dłużników). Oprócz zwykłej prowizji, strony mogą sobie zastrzec dla faktora prowizje dodatkową, wynikającą z reguły z zakresu czynności dodatkowych, których ma podjąć się faktor. Oprócz prowizji zwykłej i dodatkowej możliwa jest też prowizja podwyższona. Stosowana jest przy faktoringu właściwym (pełnym) i tylko z tym faktoringiem jest ona w praktyce obrotu wiązana. Podwyższenie prowizji wiąże się tu bowiem z przyjęciem przez faktora ryzyka wypłacalności dłużnika. Należy również zawrzeć postanowienia co do obowiązku płacenia odsetek za korzystanie z cudzego kapitału oraz odsetek za opóźnienie, poza tym umowa powinna zawierać wszystkie inne dane niezbędne dla zawarcia umowy, a więc oznaczenie stron z podaniem adresu, ewentualnych pełnomocników (prokurentów), czas trwania umowy (ściśle określony lub na czas nieoznaczony).
Integralną część kontraktu faktoringowego stanowią warunki szczegółowe. W tej części umowy zawarte są postanowienia poszerzające zakres świadczeń faktora na rzecz faktoranta. Musi się tu znaleźć także dokładny opis świadczeń dodatkowych. Faktor na mocy dodatkowego porozumienia może świadczyć inne usługi, takie jak:
działalność reklamową i marketingową
kojarzenie dostawców i odbiorców
wybór agentów handlowych
doradztwo prawne i ekonomiczne
prowadzenie postępowań spornych
Usługi te mogą obejmować ponadto:
inkaso należności
windykację należności
wykupywanie faktur na okres dłuższy, niż to wynika z terminu płatności wskazanego na dokumencie
ustalenie okresu tolerancji
prowadzenie rozliczeń transakcji pomiędzy faktorantem i dłużnikiem oraz informowanie go o terminowości wywiązywania się dłużnika z płatności
kierowanie upomnień do opieszałych dłużników
zbieranie informacji i gromadzenie danych statystycznych o istotnym znaczeniu gospodarczym dla faktoranta
opracowanie projektów rozwoju faktoranta.
W części drugiej umowy faktoringowej strony określają również szczegółowe prawa i obowiązki. W praktyce obrotu umowy mogą zawierać:
zakres uprawnień faktora
zakres obowiązków sprzedawcy (dostawcy) lub usługodawcy.
Konsulting (łac. consulo - sulere - sului - sultum - naradzać się, znaleźć radę, szukać rady, konsultować) słowo wprost przejęte z języka angielskiego (consulting) zawierające w swoim znaczeniu udzielanie porad w sprawach związanych z produkcją, wymianą, kupnem i sprzedażą towarów bądź doradztwo techniczne, gospodarcze.
Definicja
Konsulting można zdefiniować jako zawodową działalność gospodarczą polegającą na oferowaniu usług doradczych przez specjalistów posiadających ekspercką wiedzę w określonej dziedzinie bądź dziedzinach, skierowaną do szeroko pojętych przedsiębiorców, jako pomoc w rozwiązywaniu napotykanych przez nich problemów, w tym również prawnych. W nowoczesnej gospodarce jest usługą posiadającą podstawowe znaczenie dla wszelkich skomplikowanych procesów i działań zarówno w sferze prawnej, gospodarczej, jak i technicznej. Konsulting można ująć również jako formę zawodowego i zarobkowego prowadzenia działalności gospodarczej w zakresie doradztwa w szeroko pojętej sferze prawno-ekonomicznej bądź technicznej przez osoby fizyczne bądź w bardziej skomplikowanych strukturach organizacyjno-prawnych.
Znaczenie konsultingu
Znaczenie konsultingu ujawnia się w związku z wysokim stopniem skomplikowania wielu procesów gospodarczych, co oznacza, iż prowadzenie pewnych rodzajów działalności wymaga stosowania wysoce skomplikowanych procedur bądź działania w wysoce skomplikowanych strukturach. Wymaga to korzystania z pomocy zewnętrznej świadczonej przez podmioty wyspecjalizowane w danej dziedzinie.
Podstawa prawna
Konsulting prowadzony jest najczęściej na podstawie stosownej umowy cywilnoprawnej (o świadczenie usług) w oparciu o dane przedstawione przez zlecającego. Wynikiem takiego procesu doradczego są z reguły zalecenia, rady natury specjalistycznej dostosowane do indywidualnych potrzeb klienta bądź kompleksowe i wielopłaszczyznowe ekspertyzy. Zasadą zapewniającą odpowiedni poziom usług konsultingowych jest profesjonalne przygotowanie podmiotu trudniącego się taką działalnością oraz niezależność formułowania ocen bądź wykonywania czynności doradczych czy też sprawdzających.
Poufne usługi doradcze
Konsulting powinien polegać na świadczeniu specjalistycznych usług doradczych w sposób neutralny, obiektywny z dołożeniem szczególnej dbałości o interes podmiotu zlecającego. Dodatkowo, jako podstawowy obowiązek podmiotu prowadzącego działalność w zakresie konsultingu, należy wskazać zobowiązanie do dochowania poufności wynikające z charakteru świadczonej usługi oraz częstokroć z wagi danych przekazywanych przez zlecającego.