Języki połabskie

Wenska rec
Obszar	Niemcy (do 1756)
Liczba mówiących	język wymarły
Klasyfikacja genetyczna	Języki indoeuropejskie *Języki słowiańskie **Języki zachodniosłowiańskie ***Języki lechickie ****języki połabskie

Pismo

łaciński

Języki połabskie - (po połabsku: wenska rec) grupa bardzo blisko spokrewnionych języków uważanych przez niektórych językoznawców za jeden język połabski (drzewiański). Używane były przez ludność zachodniosłowiańską (plemiona Słowian połabskich), zamieszkującą tereny pomiędzy dolną Odrą a dolną Łabą.

Język drzewiański używany był przez naród Drzewian na obszarze między dolną Łabą i miastami Lüneburg i Uelzen od VII wieku n.e. do 1756 roku (został wyparty przez język dolnoniemiecki), kiedy zmarła ostatnia kobieta, mówiąca jeszcze tym językiem (częściowa znajomość języka przetrwała do roku 1825). Język drzewiański istniał tylko w formie ustnej aż do XVIII wieku, kiedy miejscowi Niemcy (głównie pastorzy) sporządzili pierwsze zapisy. Miał duże zróżnicowanie dialektyczne, co wynikało z izolacji poszczególnych skupisk ludności drzewiańskiej.

Języki połabskie zapisywane były w alfabecie łacińskim, zachowało się jednak niewiele tekstów w nich pisanych (przede wszystkim wyrazy i zwroty z tłumaczeniem na język niemiecki i francuski.

Największe podobieństwo język drzewiański wykazuje do języka kaszubskiego: ma samogłoskę szwa (ë) oraz grupę ar między spółgłoskami (drzew. gord to pol. gród, bornë to pol. brona). Drzewiański zastąpił spółgłoski tylnojęzykowe k i g, zmiękczonymi t i d (t'auchor [kucharz], d'óra [góra]).

Wyraźne podobieństwo (ta sama grupa or zamiast pol. ar) istnieje między drzewiańskim i językiem górnołużyckim (drzew. gornak [garnek] to głuż. hornyk, z'ornu [ziarno] to głuż. zorno).

Język drzewiański z okresu schyłkowego miał akcent ruchomy (padał w każdym wyrazie na inną sylabę). Słownictwo nie tworzyło jednolitego systemu: każdy wyraz miał wiele znaczeń i każde znaczenie mogło być wyrażone kilkoma wyrazami, np. słowo zaīvët (pol. żywot) oznaczało ciało i brzuch, słowo rāt znaczyło usta, wargi oraz dziób, pysk.

Teksty ciągłe w języku drzewiańskim są bardzo nieliczne i ubogie: modlitwa Ojcze nasz i pieśń weselna. Ponieważ zapisywali je Niemcy, mają one zagmatwaną i skomplikowaną pisownię. Ponadto pochodzą one wyłącznie z końcowego okresu istnienia języka, kiedy mówili nim jeszcze tylko ludzie starsi - stąd widoczne są w nim bardzo liczne zapożyczenia z miejscowego dialektu północnodolnosaksońskiego. Język drzewiański miał cechy języka pozbawionego normy literackiej, rozwijającego się w izolacji od innych języków słowiańskich i używanego przez ludność wiejską (dużą zmienność i innowacyjność).

Fragment drzewiańskiej pieśni weselnej Ptasie wesele

Katü mês Ninka bayt? Telka mês Ninka bayt.

Têlka ritzi woapak ka neimó ka dwemo:

Jôs gis wiltga grisna Sena, Nemik Ninka bayt.

(Kto ma być panną młodą? Kawka (dl-niem. "toleke") ma być panną młodą.

Kawka odpowiada (mówi wzajemnie do nich dwojga): ja jestem bardzo brzydką kobietą, nie mogę być panną młodą.

Aita nos ("Ojcze nasz")

Aita nos, tâ toi jis wâ nebesai, sjętü wordoj tüji jaimą; tüji rik komaj; tüja wüľa mo są ťüńot kok wâ nebesai tok no zemi; nosę wisedanesnę sťaibę doj nam dâns; a wütâdoj nam nose greche, kok moi wütâdojeme nosim gresnarem; ni bringoj nos wâ warsükongę; toi losoj nos wüt wisokag chaudag. Pritü tüje ją tü ťenądztwü un müc un câst, warchni Büzac, nekąda in nekędisa. Amen.

polski	połabski drzewiański	dolnołużycki	górnołuzycki	czeski	język kaszubski	rosyjski
człowiek	clawak, clôwak	cłowjek	čłowjek	člověk	człowiek	человек [ćelawjék]
wieczór	vicer	wjacor	wječor	večer	wieczór	вечер [wiéczier]
brat	brot	bratš	bratr	bratr	brat	брат [brat]
dzień	dôn	źeń	dźeń	den	dzéń	день [deń]
ręka	ręka	ruka	ruka	ruka	rãka	рука ['ruka]
jesień	prenja zaima, jisin	nazymje	nazyma	podzim	jeséń	осень [osjeń]
śnieg	sneg	sněg	sneh	sníh	sniég	снег [snjeg]
lato	lato	lěśe	lěćo	léto	lato	лето [ljeto]
siostra	sestra	sotša	sotra	sestra	sostra	сестра [sjestrá]
ryba	ryba	ryba	ryba	ryba	rëba	рыба [ryba]
ogień	widin	wogeń	woheń	oheň	òdżiń	огонь [agoń]
woda	wôda	woda	woda	voda	wòda	вода [wadá]
wiatr	wjôter	wětš	wětřik, wětr	vítr	wiater	ветер [wjetier]
zima	zaima	zymje	zyma	zima	zëma	зима [zimá]

2

---