„Komunikacja w procesie umierania”

Komunikowanie o umieraniu i śmierci w warunkach oddziału szpitalnego

O umieraniu w szpitalu można mówić z perspektywy trzech kategorii osób uczestniczących w procesie umierania:

• umierającego,

• rodziny i bliskich umierającego,

• personelu medycznego.

Komunikacja oznacza przekazanie informacji z zamiarem uzyskania odpowiedzi. W tym procesie treść informacji zostaje przez „nadawcę” przesłana w sposób werbalny i niewerbalny. Odbiorca odczytuje treść informacji i odpowiednio na nią reaguje. Dobra komunikacja z chorym umierającym warunkuje dobrą jakość opieki. Warunkiem dobrej komunikacji jest zapewnienie sprzyjających okoliczności rozmowy. Należy przede wszystkim stworzyć odpowiednią atmosferę rozmowy, na którą składają się:

• czas przeznaczony na rozmowę,

• bezpieczne otoczenie,

• stosowanie zachęt niewerbalnych, tj. język ciała,

• zachowanie,

• ubiór.

Dla sprawnej komunikacji bardzo ważne jest opanowanie umiejętności właściwego sposobu prowadzenia rozmowy. Umiejętność ta obejmuje zarówno elementy werbalne jak i niewerbalne. Zachęcająca taktyka werbalna polega m.in. na:
* posługiwaniu się w rozmowie pytaniami otwartymi,
* zadawaniu pytań dotyczących problemów psychologicznych,
* zachęcaniu do wyjaśnień, nawiązywaniu do reakcji uczuciowych,
* wtrącaniu zapewnień empatycznych,
* powtarzaniu, podsumowywaniu wypowiedzi pacjenta.
* umiejętne wykorzystanie ciszy.

Kolejnym ważnym zagadnieniem w komunikacji z chorym jest sposób przekazywania niepomyślnych informacji i pomoc w radzeniu sobie z ich emocjonalnymi konsekwencjami. W takich sytuacjach należy przede wszystkim pamiętać o trzech podstawowych zasadach:

• Stopień zapotrzebowania na informację różni się w zależności od potrzeb i wrażliwości chorego, a także stopnia zaawansowania choroby.

• Przekazywanie złych informacji jest procesem, który składa się z kilku etapów.

• Po przekazaniu złej wiadomości musimy pozwolić choremu na ekspresję uczuć.

Cztery rodzaje świadomości wg B. C. Glaser'a i A. L. Strauss'a:

• Świadomość zastrzeżona - występuje gdy fakt umierania jest ukrywany przed chorym. Pozostanie nieświadomy zmian jakie zachodzą w jego organizmie i życiu. Nie domyśla się, że obraz jego stanu zdrowia jaki jest przed nim roztaczany jest złudny; prawdziwy natomiast jest znany tylko rodzinie bliskiego i jego opiekunom medycznym. Oni jednak podejmują wiele działań zapobiegających choremu dotarcie do prawdziwych informacji.

• Świadomość podejrzewana - występuje gdy choroba się przedłuża, a objawy nasilają. Chory na drodze komunikacji niewerbalnej otrzymuje strzępki informacji prawdziwych nie masujących do optymistycznej wizji. Domyśla się swojego stanu zdrowia a nawet podejrzewa że jest umierający. Czasami chory próbuje dotrzeć do prawdy, otoczenie jednak skutecznie blokuje go przed osiągnięciem celu.

• Świadomość wzajemnego udawania - chory i jego otoczenie wiedzą, ale zachowują się tak jak by nie znali prawdy o nadchodzącym umieraniu. Obustronnie akceptują przesyłanie fałszywych komunikatów.

• Świadomość otwarta - oznacza ona pełen przepływ informacji prawdziwych. Wszyscy wiedzą jak jest i nie ukrywają prawdy. Bez wyraźniejszych zahamowań rozmawiają o tym co się dzieje, co przeżywają i starają się jak najlepiej wykorzystać dany im jeszcze czas. Ten rodzaj świadomość pozwala na pełna ekspresja przeżyć związanych z nadchodzącym rozstaniem. Jest o strategia najbardziej oczekiwana przez umierających

Komunikowanie się z rodzina umierającego:

Podanie prawdziwej informacji o stanie zdrowia

chorego ma na celu osłabienie optymizmu w

zakresie możliwości wyleczenia chorego oraz ma

przygotować na „najgorsze”.

Sposoby przekazania ważnej dla bliskich, choć trudnej do przyjęcia informacji:

• komunikowanie wprost o zbliżającej się śmierci osoby chorej:

• podawanie informacji o poważnym charakterze choroby, o jej nieuleczalności z bardziej lub mniej wyraźna sugestią nieuchronności śmierci.

• podawanie informacji o poważnym charakterze choroby, ale uzupełnionej określeniem orientacyjnego czasu przeżycia z chorobą.

• informowanie pośrednie. O zbliżającej się śmierci informowano pośrednio, mówiąc najczęściej o niepomyślnym rokowaniu.

• Śmierć pokazywana jako bardziej korzystne rozwiązanie - dotyczy to głównie rodzin chorych z rozległymi urazami którzy nie maja szans na odzyskanie względnej sprawności.

• Podawanie informacji zakamuflowanej albo polegającej na dawaniu do zrozumienia. Strategia ta polega na tym że z jednej strony nie ukrywa się stanu faktycznego, ale z drugiej jednak wzbudza się mniej lub bardziej złudne nadzieje.

Przekazywanie rodzinie informacji o niepomyślnym rokowaniu jednego z jej członków odbywa się zwykle „przy okazji”, „w przelocie” - na stojąco, na korytarzu czy w jakimś innym pomieszczeniu, ale dość szybko, w pospiechu.

Komunikowanie się o śmierci wśród personelu.

Rozmowy na temat zgonów prowadzone są zazwyczaj w gronie fachowców, do których nie wliczają się salowe. Tematy prowadzonych przez nich rozmów można podzielić na trzy kategorie:

• pierwsza dotyczy indywidualnego doświadczenia osoby żyjącej pod wpływem cudzej śmierci. Mieści się tu lęk przed śmiercią, refleksja nad sensem życia i śmierci, śmiertelności i nieśmiertelności jednostki ludzkiej. Rozmowy pełnią funkcję terapeutyczną dla osób doświadczających przeżyć, pozwalają na odzyskanie równowagi

• drugi rodzaj tematyki odnosi się do zmarłego i jego bliskich. Pojawiają się słowa wypowiadane przez zmarłego, o obserwowanym cierpieniu. W odniesieniu do rodziny mówi się współczująco. Taka tematyka wśród personelu świadczy o osobistym przeżywaniu śmierci człowieka obcego i jest wyrazem ludzkiego współczucia.

• Trzecia kategoria tematyczna dotyczy szukania odpowiedzi na pytanie, dlaczego tak się stało, jakie były przyczyny, czy można było tej śmierci uniknąć? Jednocześnie jest to próba racjonalizacji tego co się wydarzyło

W ramach dominującej tematyki rozmów po śmierci pacjenta w szpitalu można wyróżnić trzy nurty:

• podejście typowo ludzkie - ujawniane są własne odczucia pracowników medycznych oddziału.

• podejście społeczne (wspólnotowe) - jego wyrazem jest zainteresowanie okazywane cierpieniem drugiej osoby (chorego, jego bliskich). Świadczy to o wrażliwości społecznej personelu.

• podejście typowo zawodowe - sprowadza się do zracjonalizowanej refleksji nad tym co się wydarzyło. Analizowane są działania podjęte wobec chorego, niekiedy doszukuje się popełnionych błędów terapeutycznych.

1

---