KORZENIOWE

Systematyka botaniczna

1. Rodzina: Selerowate Apiaceae

1. Marchew - Daucus carota

2. Pietruszka korzeniowa Petroselinum hortense

3. Seler korzeniowy - Apium graveolens var. rapaceum

4. Pasternak zwyczajny - Pastinaca sativa

2. Rodzina Komosowate Chenopodiaceae

1. Burak ćwikłowy - Beta vulgaris

3. Rodzina Astrowate Asteraceae

1. Skorzonera - Scorzonera hispanica

2. Salsefia - Tragopogon porrifolius

Cechy grupy:

• większość to rośliny dwuletnie

• wszystkie oprócz selera uprawiane z siewu

• korzeń palowy

• liście tworzą rozetę liściową

• większość uprawia się na polu (pietruszka i seler mogą być pędzone w szklarni)

• kwiatostany selerowate: baldach złożony, komosowate: wiecha, astrowate: koszyczek

• w każdym korzeń spichrzowy z cz. nadliścieniowej, podliścieniowej i górnej części korzenia

Marchew

• dwuletnia roślina

• korzeń palowy wydłużony (są też inne kształty)

• na pow. korzenia char. Bruzdki - pozostałość po korzeniach bocznych

• zielonkawa część nadliścieniowa - głowa

• rozeta liści na długich ogonkach lub b. długich

• liście pierzastodzielne, wcięcia 4-5 krotnie pierzastodzielne

• ogonki liściowe i blaszka owłosiona (tylko u marchwi)

• siewka - liścień równowąski, b.długi, łatwo się rozpoznaje

• nie zimuje w polu

• kwiaty w baldachach złożonych, bardzo rozbudowanych, owłosionych

• kwiaty białe, obco- i owadopylne, do 1,5m pędy kwiatostanowe, potem brązowieją

• pędy kwiatostanowe na końcach pędów

• owoc - rozłupka rozpadająca się na 2 niełupki; zrośnięte stopką, na nasionach kolce/wyrostki

• dł. nasiona 1mm, w 1g 800-900 szt. nasion

• wczesnowiosenna - min. temp. Kiełkowania 5-6st.

• Char. Żeberka na owocu, w których olejki eteryczne

• nasiona po zbiorze przesiewa się na sitach płóciennych, aby zniszczyć wyrostki/kolce

• długi termin wschodu → idealnie czyste pole, herbicyd po wysiewie 3 zabiegi, wymieszać nasiona z szybko wschodzącymi gatunkami

• kształt i kolor korzenia: wydłużone, stożkowe, cylindryczne, okrągłe, mini

• ubarwienie korzeni: biały, żółty, pomarańczowy, czerwony, bordowy, czarny (antocyjany)

• przekrój korzenia: rdzeń środkowy 30-40%, kora zewnętrzna reszta

Pietruszka

• korzeń stożkowaty tylko

• barwa nie jest zróżnicowana

• liście w rozecie, długie ogonki (formy korzeniowe ogonki cieńsze i jest ich mniej)

• pędy, liście i owoce nagie

• liście 3-4 krotnie parzystodzielne, blaszka błyszcząca

• kwiaty w baldachu bardzo malutkie, zredukowane - zielonożółte

• kwiaty obce i owadopylne

• pędy kw. Bardziej rozgałęzione niż u marchii, do 1,5m, barwa oliwkowa

• owoc rozłupka oliwkowa, cz. grzbietowa bardziej wypukła, żeberka na pow.

• w 1g 850-1200 szt. nasion

• wschody po 18-25 dniach - długo

• min. temp. Kiełkowania 2-4st. (najniższa ze wszystkich) siew zimowy XII

• korzeń: rdzeń dominuje, kory jest mniej; kształt rdzenia nieregularny

• liścienie: lancetowaty, ostro zakończony, najszerszy w połowie długości

Seler

• w stanie dzikim roślina wodna

• korzeń zgrubiały wykształcony w wyniku hodowli odmianowej

• części 3 równe - nadliścieniowa, podliścieniowa i korzeniowa

• kształt okrągły lub kopytkowaty

• siew lub rozsada, nie wolno sadzić rozsady zbyt płytko → zniekształcenia korzenia

• ogonki liściowe cieńsze, mniej liczne

• liście błyszczące

• baldachy na końcach pędów w rozgałęzieniach (piętrowo), nie tak mocno ukwiecone

• białe kwiaty, obco i owadopylne

• owoc rozłupka - najdrobniejsza, najbardziej wysklepiona

• w 1g 2000-3000 szt nasion

• temp. Kiełkowania 5-6st.

• Wschody po 10-12 dniach

Pasternak

• rozeta liści

• korzeń pietruszkowaty, liście selerowate, zapach marchwiany

• kształt głowy pasternaku - wypukła

• liście 1-2 krotnie pierzastodzielne

• kwiaty żółte, obco i owadopylne

• owoc rozłupka trudno rozpadająca się z błoniastym tworem

• w 1g 150-350 szt nasion temp. Kiełkowania 5-6st,

• wschody po 20-25 dniach

Burak ćwikłowy

• w korzeniu dominuje część podliścieniowa

• przebieg pogody wpływa na kształt korzenia (wydłuża się)

• rozeta liści - ogonki delikatniejsze niż liściowy

• blaszka trójkątna, łopatkowata; antocyjanowe nerwy i ogonki

• także odmiany o liściach antocyjanowych

• w korzeniu pierścieniowy układ (jaśniejsze smugi- tk. Przewodząca, ciemniejsza - tk. Spichrzowa)

• cecha odmianowa - wyrazistość pierścieni

• ilość pierścieni jest stała 5-8

• siewki - antocyjanowe, na całej długości jedna szerokość char.

• Ubarwienie korzeni - białe, żółte, różowe, dwubarwne

• kwiatostan - wiecha złożona z różnych kłosków skupionych wokół siebie

• zrastanie się owoców → kłębiki (owocostany)

• kwiaty obco i wiatropylne

• nowe odmiany jednokiełkowe - jedno nasiono

• owocostan kłębik → owoc kłębek (5-6nasion)

• w 1g 50-80szt nasion

• min. temp. Kiełkowania 6-8st. (ciepłolubny)

• wschody po 10-14 dniach

• ciepłolubny więc wysiew w czerwcu (lipcu na zbiór przemysłowy)

• młode buraki ćwikłowe to boćwinka, botwinka - liście

• uprawa na liście, młode korzenie + liście lub przemysł

Skorzonera (wężymord)

• dobry dla diabetyków

• korzeń palowy cylindryczny dł 20-30cm

• skórka czarna, miąższ biały

• rozeta liści siedzących, lancetowatych (jak duża babka lancetowata)

• r. wieloletnia, uprawiana w cyklu 2letnim

• samopylne, żółte koszyczki

• w 2 roku kwiat → korzeń staje się włóknisty i niejadalny (po obcieciu kwiatu i 2 tygodniach jadalny)

• dominuje rdzeń w korzeniu, biały, zawierający mleczko (moczenie w wodzie)

• smak porównywalny do szparagów

• nasiona z aparatem lotnym, pędzelkiem (niełupka wydłużona)

• w 1g 70-80szt nasion

• min. temp. kiełk. 4-6st.

Salsefia (kozibród)

• pochodzi z Algierii

• korzeń palowy, podobny do pietruszki

• duża liczba korzeni bocznych

• część użytkowa to korzeń

• po ugotowaniu spożywany

• liście lancetowate, liczne, siedzące

• jasna nitka na środku liścia charakterystyczna

• koszyczek fioletowy

• owoc niełupka podobna do skorzonery, aparat lotny jak mniszek, barwa słomkowa

• w 1g 100 szt nasion

• min. temp. Kiełk. 4-6st.

• Wschody 14-20dni

Choroby

Bakteryjne

• mokra zgnilizna

• parch zwykły

Grzybowe

• alternarioza naci marchwi

• chwościk marchwi i buraka

• czarna zgnilizna korzeni

• septorioza selera i wszystkich innych

• rizoktonioza marchwi

• mączniak prawdziwy/rzekomy (rzadziej) baldaszkowatych

• zgnilizna twardzikowa

• brunatna plamistość liści buraka

• zgorzel siewek

preparaty: Amistar, Mirador, Polyram, Polyversum, Rovral, Signum, Switch, Scorpion, Zato

Szkodniki

• nicienie: mątwik buraczany, guzak północny

• połyśnica marchwianka (larwy w korzeniach)

• golanica zielonka

• mszyce

• płozak kminiaczek

• liścioróbka selerowa (wszystkie)

• śmietki (marchwiana, buraczana)

• omorlica czarna

• tarczyk mgławy

• drobnica burakowa

• rolnice i drutowce

• płaszczyniec burakowy

preparaty: Nemasol, Pirimor, Proteus, Vydate

Herbicydy

Burak

przed siewem i po: Dual Gold

metoda dawek dzielonych: pierwszy zabieg w fazie 2-4 liści - Goltix, drugi 7-10 dni później - Goltix, trzeci od fazy 2 liści Agil/Fusilade Forte

Marchew

metoda dawek dzielonych:

do 10 dni po siewie Linurex

faza 1-2 liści Linurex

po 7-14 dniach od drugiego Linurex

od fazy 2 liści po wschodach chwastów Fusilade Forte

Pietruszka

do 5 dni po siewie Rocer

do 10 dni po siewie Afalon Dyspersyjny

nie później niż 2-3 dni przed wschodami Etna

od fazy 2 liści Fusilade Forte/Agil

Pasternak

od 5 dni po siewie Racer

Seler

przed sadzeniem rozsady Etna/Roundup

po sadzeniu bezp. Dual Gold

do 3 dni po sadzeniu Racer

2-3 tygodnie po sadzeniu rozsady Afalon Dyspersyjny

po przyjęciu rozsady Agil/Fusilade Forte

Cechy odmianowe

Marchew

• dł. okresu wegetacji 85-120, 120-150, >150

• sposób użytkowania

• trwałość przechowywania - najlepsza u odmian późnych

• kształt i wielkość korzenia

• barwa korzeniach

• stosunek średnicy rdzenia do całego korzenia (mała pożądana)

• wybarwienie korzenia (silne korzystne i równomierne w rdzeniu i korze)

• skłonność do zabarwiania się główki na zielono

• skłonność do zazielenienia rdzenia (niekorzystne)

• wczesność zbioru (mało naci, szybki wzrost, szybkie wybarwianie korzeni)

• skłonność do tworzenia pośpiechów

• przeznaczenie: rynek świeży, susz, przetwórstwo

• skłonność do kumulowania azotanów gdy duży rdzeń

Pietruszka korzeniowa

• długość okresu wegetacji ok. 7 miesięcy i nie różni się mocno

• przydatność do przechowywania

• odporność na mróz

• kształt korzenia - stożkowaty lub cylindryczny

• długość korzenia - krótki <15cm, półdługi 16-25cm i długi >25cm

• dłuższy korzeń - dłuższa wegetacja, lepsze przechowywanie, bardziej mrozoodporne i aromatyczne

• średnie - jak długie, ale lepiej się je zbiera

• skłonność do rozwidlania się korzeni

Seler korzeniowy

• wielkość i pokrój rozety liściowej 12-25liści wzniesiona lub rozpierzchła

• kształt: spłaszczony, kulisto wydłużony, kopytkowaty - najbardziej cenione kuliste lub owalne, niezbyt grube korzenie boczne

• korzenie boczne w dolnej części korzenia spichrzowego

• odporność na tworzenie brody

• konsystencja miąższu - zwarty i jędrny, luźny i gąbczasty

• skłonność do parcenia

• tendencja do tworzenia pośpiechów

Burak ćwikłowy

• kształt korzenia - kulisty, kulistospłaszczony, walcowaty, stożkowaty

• przydatność do przetwórstwa - korzenie cylindryczne, mniej odpadów przy obieraniu

• wymagania glebowe (im bardziej płaski korzeń tym mniejsze)

• barwa skórki -od krwistoczerwonej do fioletowoczerwonej

• widoczność pierścieni

• wielkość korzeni

• intensywność zabarwienia korzeniach (ilość betaniny)

• zawartość cukrów i kwasów organicznych - wpływa na smak

• delikatność smaku korzeni -ilość tkanki mechanicznej (mniejsze korzenie delikatniejsze)

• plenność - wysoki plon handlowy

• skłonność do przerastania korzeni

• wybijanie w pędy kwiatostanowe

• zdolność do akumulacji azotanów

• długosć okresu wegetacji 90dni wczesne, późne 120