Struktura społeczna- to jest układ jego części składowych, ich rozmieszczenie i powiązanie miedzy sobą oraz społeczeństwem jako całością.Oznacza układ różnych grup społecznych, instytucji społecznych oraz związków zachodzących między nimi układ różnic wynikających z podziału pracy, układ władzy oraz społeczności interesu.
TEORIE STRATYFIKACJI.
Wielu socjologów próbowało wyjaśnić za pomocą różnych teorii istnienie stratyfikacji społecznej. Najbardziej popularne były trzy spośród nich.
Teoria konfliktu (KAROL MARKS) zakłada że istnieją tylko dwie podstawowe klasy w społeczeństwie: ci, którzy posiadają środki produkcji, oraz ci którzy ich nie posiadają. Według Marksa za powstanie stratyfikacji odpowiedzialny jest kapitalizm jako system ekonomiczny, który zmusza robotników, do tego aby produkowali więcej niż jest to potrzebne im samym i właścicielom środków produkcji.
Ujęcie wielowymiarowe (MAX WEBER) było w istocie rzeczy atakiem na teorię Marksa. Weber uważał, iż analizowanie stratyfikacji społecznej oparte tylko na nierówności ekonomicznej jest zbyt sztywne. Według Webera istnieją trzy odrębne sfery różnicujące społeczeństwo: ekonomiczna, społeczna i polityczna. Jednostka wcale nie musi zajmować wysokiej pozycji jednocześnie we wszystkich trzech sferach może np. mieć wysoką pozycję w jednej z nich a niską lub średnią w pozostałych.
Ujęcie funkcjonalistyczne (KINGSLEY DAVIS, WILBERT MOORE),zostało sformułowane w 1945 r. i mówi, iż stratyfikacja społeczna jest nieunikniona i potrzebna. W ujęciu tym społeczeństwo składa się z pozycji społecznych. Jeśli ma ono funkcjonować należycie, najwyższe pozycje społeczne powinny zajmować osoby najlepiej wykwalifikowane.
Stratyfikacja (przez socjologów nazywana „stratyfikacją społeczną”) to inaczej „uwarstwienie społeczne”.
Definicja stratyfikacji:
Pojęcie wyrażające fakt, że wszelka społeczność składa się z poziomów pozostających ze sobą w relacjach nadrzędności i podporządkowania.
Mierzona jest dostępnością do pięciu podstawowych zasobów społecznych, jakimi są:
a) władza,
b) pieniądze,
c) prestiż,
d) wykształcenie,
e) zdrowie.
Mówiąc prościej, stratyfikacja oznacza, że każde społeczeństwo ma pewien system rang: pewne warstwy stoją wyżej, inne zaś niżej. Ich suma stanowi system stratyfikacyjny danego społeczeństwa.
Systemy stratyfikacji społeczeństwa
Historia zna cztery podstawowe systemy stratyfikacji społeczeństw ludzkich: niewolnictwo, system kastowy, system stanowy i system klasowy.
Syntetycznym ujęciem stratyfikacji, który funkcjonuje w świadomości społecznej, jest uwarstwienie według kryterium prestiżu, tzn. szacunku okazywanego poszczególnym zawodom i stanowiskom.
Prestiż jest subiektywnym kryterium stratyfikacji opartym na podstawach emocjonalnych i oceniających, które związane są z obiektywnymi czynnikami stratyfikacji:
- poziomem wykształcenia;
- wykonywanym zawodem;
- uzyskanymi dochodami;
- stopniem zamożności;
- wielkością konsumpcji;
- charakterem życia.
W teoriach stratyfikacji podkreśla się funkcjonalną konieczność przebiegającego pionowo uwarstwienia każdego społeczeństwa. Z tej przyczyny określane są one funkcjonalnymi teoriami stratyfikacji. W społeczeństwie pojawia się funkcjonalne zróżnicowanie wagi zajmowanej przez obywatela pozycji.
Jedne pozycje są ważniejsze i bardziej prestiżowe od innych. Kompetencje konieczne do ich zajmowania nabywane są w procesie kształcenia, który wymaga wysiłku i określonych wyrzeczeń. Odpowiednie wykształcenie umożliwia dostęp do stanowisk, które zapewniają uzyskanie atrakcyjnych wartości oraz pożądanych społecznie dóbr.
Konsekwencją różnego dostępu do tych wartości i dóbr jest stopniowanie prestiżu i uznania, które przysługuje poszczególnym warstwom społecznym. Wykształcenie, przywileje dostępu do wartości i dóbr oraz związany z nimi prestiż to geneza ukształtowania się stratyfikacji społecznej.
Jest ona konieczna i pozytywna w każdym społeczeństwie, ponieważ spełnia funkcje motywujące ludzi do zdobywania umiejętności, które warunkują osiąganie odpowiednich stanowisk i korzyści
Definicja klasy społecznej
Klasami społecznymi nazywamy grupy podstawowe istniejące w społeczeństwie. Klasy społeczne różnią się między sobą rolą i pozycją ekonomiczną w społeczeństwie. Są to grupy o charakterze ekonomicznym.
W ten sposób identyfikowane są i charakteryzowane klasy w nowożytnej myśli społecznej. Przykładem powyższego sposobu definiowania jest liberalna wizja społeczeństwa doby wolnokonkurencyjnego kapitalizmu, stworzona przez twórcę klasycznej ekonomii politycznej Adama Smitha. Analiza źródeł dochodów poszczególnych grup umożliwiła uczonemu rekonstrukcję klasowej struktury społeczeństwa kapitalistycznego. Każdy członek społeczeństwa swój dochód czerpie ze źródła, które stanowi jego własność. Okręca związki zachodzące pomiędzy źródłem dochodu a uzyskanym dochodem, na przykład pomiędzy:
- rentą a ziemią;
- zyskiem i kapitałem;
- płacą a pracą.
Społeczeństwo kapitalistyczne
W świetle teorii smithowskiej, podstawowymi klasami społeczeństwa kapitalistycznego są:
- klasa właścicieli ziemi, żyjąca z renty;
- klasa kapitalistów, żyjąca z zysków;
- klasa robotników, żyjąca z pracy.
Teoria marksistowska uwzględnia zespół trzech kryteriów ekonomicznych klas:
- stosunek do środków produkcji;
- źródła i rozmiary dochodów;
- miejsce i rola w społecznej organizacji pracy.
Struktura społeczna jest, więc układem trzech rodzajów stosunków:
- stosunków własnościowych;
- stosunków dystrybucji;
- stosunków społecznego podziału pracy.
Marksizm opiera się na dychotomicznym modelu struktury społecznej. Charakterystyczny dla marksizmu sposób definiowania klas polega na skrzyżowaniu trzech podziałów dychotomicznych:
- klasy posiadające - klasy nie posiadające;
- klasy nie pracujące - klasy pracujące;
- klasy korzystające z pracy najemnej - klasy nie korzystające z pracy najemnej.
Klasy są podmiotami ładu ekonomicznego. Posiadanie lub nieposiadanie dóbr i dochodu to podstawowe kategorie położenia klasowego. Według Maxa Webera struktura klasowa to układ nierówności i dystansów, kształtujący się na bazie posiadania środków produkcji, kapitału finansowego i specjalistycznych kwalifikacji zawodowych. Ład społeczny natomiast to sposób, w jaki w danej zbiorowości rozdziela się godność społeczną między typowe grupy w niej uczestniczące. Wspólnoty, które skupiają ludzi o podobnym stylu życia oraz poważane i otoczone szacunkiem społecznym nazywane stanami są podmiotami ładu społecznego. Posiadanie lub nieposiadanie godności to podstawowe kategorie położenia stanowego. Według Maxa Webera trzecim wymiarem struktury społecznej jest ład polityczny, która objawia się w udziale we władzy. Podmiotami ładu politycznego są partie, które stanowią zrzeszenia o charakterze celowym i są nastawione na zapewnienie swym członkom wpływów na istniejący aparat władzy.
Elementy różnicujące strukturę:
- status społeczny
-rola społeczna
-grupa
-wspólnota terytorialno - organizacyjna
-organizacja
- instytucja społeczna
Status społeczny w odniesieniu do pozycji danej osoby w strukturze danej społeczności:
Status:Matki, Ojca, Dziecka
Zw. Z zawodem:
- przypisany
- osiągany
Przypisane- nadawane jednostce przez społeczeństwo bez jego woli.
Osiągane: jednostka jest w stanie sama sobie zmieniać.
Status dominujący:
Główny status o dużym znaczeniu w określonej społeczności
Teorie struktury społecznej:
I .TEORIA PARSONA
Teoria funkcjonalno-funkcjonalistyczna
Każde społeczeństwo jako społ. Jest systemem czyli zbiorem strukturalnie powiązanych i współzależnych części które funkcjonują w celu stabilizacji.
Wszystkie społeczeństwa funkcjonują w podobny sposób. Każde społ. Musi zapewnić sobie bezpieczeństwo.
Funkcje: polityczna, gospodarcza, prokreacyjna, edukacyjna, kulturowa.
4 funkcje które musza być spełnione przez każda strukturę:
Funkcja adaptacyjna: (gospodarcza) - potrzeba przystosowania się do środowiska; zdobywanie środków do przeżycia;
Funkcja osiągania celów przez społeczeństwo:- społeczna potrzeba do przetrwania w dobrych stosunkach z innymi społecznościami;
Funkcja integracyjna:
- polega na wiązaniu w całość różnych elementów społeczeństwa (rodzina, instytucje edukacyjne)
Funkcja utrzymywania wzorów: - funkcja kulturowa - kulturowe podzielanie ogólnych sposobów myślenia i działania. Funkcja utrzymywania pewnych norm moralnych.
Wg Parsona 4 funkcje są konieczne do: Społeczeństwo jest stabilna strukturą w której istnieje pojęcie zmiany społecznej ale w sposób uporządkowany i powoli.
Społeczeństwo musi być wewnętrznie zróżnicowane ( status, klasa, rola społeczna)
Teoria konfliktu MARKS
Instytucje społeczne są instrumentami sprawowania nadzoru i kontroli a nie rozwiązywaniem problemu.
Podstawa kontroli jest gospodarka.
Instytucje nie są sobie równe.
Dominują instytucje gospodarcze i ekonomiczne,
Pomiędzy instytucjami istnieje zróżnicowanie.
Historia społeczna opiera się na konflikcie klas.
Marks twierdzi ze zmiana społeczna nie jest procesem automatycznym. Klasa robotnicza musi posiadać świadomość podporządkowania. Rezultatem będzie rewolucja społeczna.
TYPY SPOŁECZEŃSTW:
Parsons
1.Społ. myśliwsko- zbierackie - społ. Małe zależne od zdobywania pożywienia, od natury. Społ. Wędrowne.Mała gęstość zaludnienia. Gospodarka na poziomie przetrwania. Nikły podział pracy.
2.Społ. kopieniarskie - opiera się na uprawie roślin, przywiązanie terytorialne, specjalizacja, początek kultury, trwałe struktury materialne, rozwój handlu
3. Pasterskie - żyzne regiony, pierwsze technologie, wyspecjalizowane pierwsze statusy, nierówności statusów społecznych, wyłania się pierwszy element władzy, rozwój religii
4. Rolnicze - uprawa ziemi, rozwój techniki, narzędzia ręczne, pierwsze metody wydajnej uprawy, osiadły tryb życia, wykorzystanie narzędzi z metalu, pierwsze systemy nawadniające, tworzenie się odrębnych zawodów, wymiana pieniężna sprzyjająca rozwojowi rynku i handlu, rozwój pierwszych miast, nierówności społeczne, wyspecjalizowana elita polityczna często w formie monarchii dziedzicznej
5. Przemysłowe - rewolucja przemysłowa, rozwój miast - urbanizacja, zmechanizowanie produkcji, tworzenie wyspecjalizowanych statusów społecznych, pojęcie ruchliwości społecznej, rozwój edukacji, zmiana charakteru rodziny, zmiana charakteru kultury
6. posindriustrialne - oparte na usługach i nauce, na systemach, nowa technologia, zmniejsza się ilość pracowników przy zwiększonej ilości produkcji, rozwój środków komunikacji, transportu, większa ruchliwość społeczna, utrata znaczenia wartości kulturowych