8. RYMY I ICH FUNJCJE

Najbardziej znaną cechą rymu jest jego funkcja instrumentacyjna (nasycenie utworu eufonia dźwiękową).

Podział ze względu na częstotliwość występowania:

• przeplatane (krzyżowe) - a b a b

• parzyste (sąsiadujące) - a a b b

• okalające - a b b a

• monorym - a a a a

Podział rymów ze względu na akcentowaną sylabę:

• żeński (paroksytoniczny) - wyraz dwusylabowy (akcent pada na przedostatnią sylabę od końca), występują tylko
  w wierszu sylabicznym, sylabotonicznym

• męski (oksytoniczny) - wyraz jednosylabowy (akcent pada na ostatnią sylabę)

• daktyliczny (proparoksytoniczny) - akcent pada na trzecią sylabę od końca

Podział ze względu na stopień dokładności:

• dokładne - wszystkie głoski występujące od miejsca akcentu są te same.

• niedokładne

Podział rymów dokładnych (ścisłych):

• bogaty - rymowanie sięga poza samogłoskę akcentowaną i obejmuje co najmniej całą zgłoskę;

• ubogi - ogranicza się do najmniejszego obszaru współdźwięczności, to jest do samogłoski akcentowanej znajdującej się
  w wygłosie wyrazu

Podział ze względu na końcówki wyrazów:

• gramatyczny - powtórzone są końcówki odmian czasownikowych, rzeczownikowych i przymiotnikowych.

• niegramatyczny

Podział ze względu na ilość wyrazów:

• jednowyrazowe - np. dół - pół

• wielowyrazowe (złożony)- np. Stefanią - pań ją

• łamane - np. starszy - parszy-|wieje

Podział ze względu na miejsce występowania:

• wewnętrzne - występują wewnątrz wersu;

• zewnętrzne - występują w nagłosie (inicjalne) lub w klauzuli (klauzulalne).

asonans - tożsamość samogłosek, podczas gdy spółgłoski nie ogrywają żadnej roli, np. ni-EbA || przewi-EwA || wi-ErnA.

konsonans - identyczność spółgłosek i zróżnicowanie samogłosek, np. KaMieNie || KoMiNy; KaT || KoT.

FUNKCJE RYMÓW

• - semantyczna - decyduje o znaczenui wyrazu

• - instrumentacyjna - dzięki rymom pewne głoski występują częściej i powtarzają się

• - wierszotwórcza - kształtuje strukturę wiersza:

                                                                     ~ delimitacyjna (rozgraniczająca) - rym sygnalizuje zakończenie wersu

                                                                     ~ rytmizacyjna - rymy wpływają na rytm wiersza

                                                                     ~ kompozycyjna - pozwalają wydzielać całości (np. strofy, dwuwiersze,

                                                                                                                                                                   czterowiersze)

STROFIKA

Wiersze dzielimy na:

• stroficzne - widoczna powtarzalność ujęcia tematu, zamkniętego w ściśle określoną liczbę wersów, o ujednoliconej strukturze rytmicznej i rozczłonkowaniu składniowym oraz przeważnie w stały sposób powiązana rymami.

• stychiczne - pisane bez rozczłonkowania na stałe, wyodrębnione części. Brak jest powtarzającego się ścisłego zorganizowania wypowiedzi i ich rozpiętość wersowa jest zróżnicowana.

Strofa - in. zwrotka, powtarzalny układ rytmiczny większej całości, początkowo występujący w pieśni, potem w poezji recytowanej lub w utworach przeznaczonych do czytania.

O konstrukcji strofy decydują:

• jednolitość tematyczna;

• liczba wersów;

• budowa metryczna wersów;

• układ rymów (brak jego to zero rymu);

• rozczłonkowanie składniowe;

• postać układu intonacyjnego;

• ewentualne powtórzenia i paralelizmy składniowe.

Budowa strofy:

• jedność tematyczna związana z powtarzalnością organizacji wypowiedzi (poza wierszem strofa nie występuje);

• każda strofka tworzy zamkniętą całość.

Podział strof ze względu na ilość wersów:

• izometryczna - równowersowa

• heterometryczna - różnowersowa

Podział strof ze względu na intonemy w klauzuli:

• zamknięta - jest zamkniętą całość składniowo-intonacyjną i logiczną. Zakończona wyraźną kadencją, często kropką.

• otwarta - ma antykadencyjne zawieszenie w ostatniej klauzuli.

 TYPY STROF

• Dystych - strofę budują tylko dwa wersy, najkrótsza z możliwych, pochodzi z antyku, popularna w poezji ludowej, układ rymów: aa

• Tercyna - strofa składająca się z 3 wersów

• Tetrastych - strofa składająca się z 4 wersów

• Pentastych - strofa składająca się z 5 wersów

• Sekstyna - strofa składająca się z 6 wersów, o układzie rymów: ababcc

• Septyna - strofa składająca się z 7 wersów

• Oktawa - strofa złożona z 8 wersów, najczęściej o układzie rymów abababcc

Sonet - przekształcił się w odrębny gatunek liryczny. Narodził się w czasach średniowiecza we Włoszech (w Polsce Jan Kochanowski wprowadził typ francuski, lecz Mickiewicz upowszechnił typ włoski). Wykształciły się dwa typy:

• włoski - jedenastozgłoskowiec rozwinięty przez Dantego i Petrarkę (w Polsce Mickiewicz wprowadził sonet trzynastozgłoskowy), o układzie rymów abba abba cdc dcd, posiada ściśle określoną kompozycję: dwie czterowersowe strofy są w nim tym, czym sześciowiersz w oktawie, a dwie tercyny pełnią tę samą funkcję, co w tamtej strofie dystych, np. Bakczysaraj Mickiewicza:

• francuski - tercyny przekształcone są w trzecią zwrotkę czterowersową i dodany jest dystych, będący zasadniczym zamknięciem całości. Czasem jednak dystych przedziela ostatni czterowiersz lub obie tercyny zostają zastąpione przez sekstynę. Wskutek tego w ostatnich sześciu wersach rymowanie może być urozmaicone poprzez wprowadzenie piątej pary rymów. Układ rymów może być: c d c d e e, c d c d e e, c d e c d e, c c d d e e, c c d e e d, itd. W Polsce sonet francuski został przekształcony przez Kochanowskiego i zachowuje układ wersów sonetu włoskiego, wprowadzając francuski wzorzec kompozycyjny i związany z tym układ rymów (np. Powrót L. Staffa: a b b a a b b a c c d d e e).

2

3