Wywiad
- służy do poznawania faktów, opinii i postaw danej zbiorowości,
- pozwala na analizę układów i zależności między zjawiskami,
Stosujemy tam,
gdzie chcemy poznać postawy, motywacje, zależności;
gdzie nie możemy uzyskać pełnej wiedzy o badanym przedmiocie na innej drodze (obserwacji, ankiety, badania dokumentów)
kiedy zależy nam na pogłębionym poznaniu środowiska wychowawczego,
kiedy pragniemy poznać możliwości jego zmiany
Czynniki zakłócające wiarygodność informacji uzyskanych drogą wywiadu:
respondent, który może stać się przyczyną świadomego zafałszowania prawdy;
narzędzie badawcze - kwestionariusz, którego forma może w sposób istotny wpłynąć na treść uzyskiwanych danych;
prowadzący wywiad może różnie odbierać określone informacje, tendencyjnie ukierunkowywać tok badań, kłaść różny nacisk na poszczególne problemy
Główne typy wywiadów w badaniach pedagogicznych:
I. wg zasad konstrukcyjnych (główne różnice to: stopień usystematyzowania pytań i ich ujednolicenie)
skategoryzowany - ściśle ogranicza kolejność i brzmienie stawianych pytań,
nieskategoryzowany - możliwość swobody w formułowaniu pytań oraz zmieniania ich
kolejności, a nawet pogłębianie zagadnień przez stawianie pytań dodatkowych:
II. ze względu na sposób prowadzenia wywiadu wyróżniamy:
wywiad jawny - rozmowa, w której badany poinformowany jest prawdziwie o celach,
charakterze i przedmiocie wywiadu, musi być skategoryzowany;
ukryty (przeprowadzany jest gdy przedmiotem wywiadu są zagadnienia drażliwe lub też rola społeczna badanego w danej zbiorowości określa ściśle jego opinie lub postawy, które mogą być różne od osobistych ) - badany nie jest poinformowany o roli badającego, o celach i przedmiocie rozmowy. Podczas luźnej rozmowy badający próbuje przez stosowne jej ukierunkowanie uzyskać interesujące go dane.
ukryty formalny - odmiana wywiadu ukrytego. Różnica polega na tym, że badany, orientując się w fakcie prowadzenia z nim wywiadu, nie jest poinformowany o właściwym przedmiocie rozmowy. Wywiady te wymagają dużej sprawności pamięciowej i zręcznego posługiwania się pytaniami rozpoznawczymi.
III. w zależności od liczby osób biorących jednorazowo udział w wywiadzie
indywidualny,
2) zbiorowy - gdy przedmiotem badań są opinie lub fakty jednorodnej grupy np. dotyczące uczestników kursów dokształcających. Uzyskujemy wiedzę obszerną i w miarę wszech- stronną, nie stwarzającą jednak możliwości oceny rozkładu poszczególnych opinii i postaw, reprezentatywności i znaczenia poszczególnych zagadnień
W literaturze spotyka się rozróżnienie między wywiadem a rozmową. Rozmowa określana jest jako wypowiadanie się dwóch osób kierowane przez prowadzącego tak, aby treść i charakter wypowiedzi osoby badanej pozwalały na poznanie jej życia psychicznego i stosunku do otoczenia. Wywiad jest rozumiany jako zbieranie danych na temat osoby bezpośrednio w nim nie uczestniczącej. Informatorzy (np. rodzice, rodzeństwo, wychowawca, koledzy) dostarczają materiału mającego charakter obserwacji pośredniej osoby badanej. (S.Gerstman, Rozmowa i wywiad w psychologii, PWN, Warszawa 1985)
Pożytki wywiadu:
- zdarza się, że uzyskuje się relację ze zdarzeń znanych tylko rozmówcy lub nawet celowo ukrywanych przed otoczeniem;
- możliwość poznania kontekstu opisywanych wydarzeń (opis faktów podany z odpowiednim naświetleniem powoduje lepsze zrozumienie sytuacji i daje możliwość oceny typowości bądź wyjątkowości opisywanych wydarzeń);
- możliwość poznania postaw respondenta, jego wyobrażeń, sądów, pragnień itp. (wynika to z podawanej autocharakterystyki lub na podstawie obserwacji prowadzonej w trakcie wywiadu);
- dzięki obserwacji respondenta prowadzonej w trakcie wywiadu można porównać spontaniczne reakcje rozmówcy z deklarowanymi przez niego postawami, można kontrolować wiarygodność wypowiedzi.
Wywiad przynosi wymienione pożytki, jeśli:
> rozmówca wyraża zgodę na przekazanie swoich myśli i ma możliwości do tego;
> treść, zakres i struktura zbioru pytań są każdorazowo dostosowane do celu badania;
> treść i sposób zadawania pytań oparte są na znajomości prawideł psychologii i pedagogiki dotyczących zachowań i zdarzeń będących tematem rozmowy;
> badacz wykazuje znajomość możliwych zachowań i uwarunkowań psychicznych respondenta;
> przeprowadzający wywiad ma świadomość własnych zachowań i ich odbioru przez rozmówcę;
> przeprowadzający wywiad ma odpowiednią wiedzę i umiejętności praktyczne do tego, aby:
stworzyć atmosferę zaufania i szczerości, sprzyjającą odpowiedniej motywacji do uczestniczenia w rozmowie;
rozumieć nie tylko wypowiedzi, ale ich podteksty i znaczenie dla respondenta;
odpowiednio interpretować wypowiedzi i zachowania niewerbalne respondenta;
dotrzeć do ważnych danych i elastycznie reagować na problemy oraz trudności respondenta;
kontrolować wiarygodność uzyskiwanych danych;
nie dopuszczać bez potrzeby do groźby zerwania kontraktu;
nie przyjmować bezkrytycznie fałszywych informacji (W sytuacji, gdy respondent uporczywie rozmija się z prawdą, badacz musi ustalić, czy dalsze prowadzenie wywiadu ma sens, pamiętając, że respondent nie ma obowiązku rozmowy).
Ograniczenia możliwości stosowania wywiadu:
> rezygnuje się z wywiadu, gdy czas na badania jest ograniczony;
> najbardziej nadaje się do badania pojedynczych osób;
> konieczne jest zagwarantowanie odpowiednich warunków: spokoju, dyskrecji, możliwości nawiązania kontaktu;
> prowadzącego wywiad musi cechować łatwość w nawiązywaniu kontaktów oraz wyhamowanie nieprzyjaznych uczuć;
> konieczne są bezstronność badacza, jego obiektywizm oraz zwięzłość własnych wypowiedzi;
> nie jest możliwe przeprowadzenie wywiadu wbrew woli respondenta;
> jeśli wywiad ma dotyczyć konkretnych zagadnień, to respondent musi być kompetentny w przedmiocie badań;
> niemożliwe jest uzyskanie wartościowych danych, gdy respondent jest osobą mało inteligentną, z poważnymi trudnościami w wysłowieniu się lub gdy respondent ma duże blokady psychiczne przed ujawnieniem ważnych dla siebie czy trudnych treści;
> problem stanowią respondenci podający fałszywe informacje, które mogą wynikać zarówno z przyczyn świadomych, jak i nieświadomych; Najczęściej powtarzające się przyczyny to:
brak rozumienia pytań i celu badań;
zapominanie powodujące luki i zniekształcenia;
nadmiernie emocjonalny stosunek do tematu, powodujący brak obiektywizmu (najczęściej występuje w wypowiedziach matek na temat ich dzieci);
zła wola;
świadome podawanie fałszywych danych spowodowane źle rozumianym interesem własnym lub bliskiej osoby;
usiłowanie uzyskania aprobaty osoby badającej przez pokazywanie się w lepszym świetle lub dostosowywanie własnych wypowiedzi do zakładanych oczekiwań badacza.
Wywiad jest często stosowany w badaniach, gdyż w porównaniu z innymi metodami, technikami daje duże możliwości elastycznego dostosowywania się do badanych zagadnień, możliwości i potrzeb respondentów. Stwarza okazję do poznania ludzi i ich problemów, a także, podobnie jak obserwacja, kształtuje wrażliwość badawczą osób, które prowadzą wywiad.