Renata Ziemińska
PROBLEM GETTIERA w.11
1.Standardowa definicja wiedzy to prawdziwe uzasadnione przekonanie. Definicja ta wywodzi się z Platońskiego Teajteta 201cd: „wiedza to jest sąd prawdziwy, ściśle ujęty doksa alethes meta logu A sąd nieściśle ujęty nie należy do wiedzy. I czego ściśle ująć nie można, tego i wiedzieć nie można. A tylko to, co się da ściśle ująć, to można wiedzieć” .
2.Gettier podał dwa kontrprzykłady do tej standardowej definicji. Jeden z nich jest następujący: człowiek o nazwisku Smith ma mocne podstawy do sądzenia, że jego sąsiad Jones posiada samochód marki ford, ponieważ jak daleko Smith sięga pamięcią, Jones zawsze miał forda, ostatnio podwiózł go fordem i trzyma forda w garażu. Smith ma także innego znajomego, Browna, o którego aktualnym miejscu pobytu nic nie wie. Znając jednak logiczne własności spójnika alternatywy, Smith stwierdza z przekonaniem, że Jones posiada forda lub Brown jest w Barcelonie. Zdarza się jednak tak, że Jones nie posiada aktualnie forda i jeździ fordem wypożyczonym, a Brown jest akurat w Barcelonie. W tym przypadku Smith ma prawdziwe uzasadnione przekonanie, a jednak trudno powiedzieć, że posiada wiedzę. Standardowa definicja wiedzy nie zawiera więc wystarczających warunków dla wiedzy (Gettier 1963, 122).
3.Inne przypadki Gettiera to „owca na polu” (Chisholm), „zepsuty zegar” (Russell), „eolska harfa” (Meinong), „makieta stodoły” (Goldman).
4.Propozycje „czwartego warunku”: „nieobecność fałszu w podstawie przekonania pretendującego do wiedzy” (Chisholm), „przekonanie pretendujące do wiedzy nie może być obalone/udaremnione przez inne przekonania prawdziwe” (Lehrer i Paxson). Ilustracją tej ostatniej teorii jest przypadek Toma Grabita: S widzi, że człowiek o nazwisku Tom Grabit kradnie książkę z biblioteki. Możemy sądzić, że S ma stosowne uzasadnienie dla przekonania, że Grabit ukradł książkę. Załóżmy jednak, że całkowicie bez wiedzy S, matka Toma Grabita powiedziała, że Toma nie było w bibliotece lecz był tam jego bliźniaczy brat Tim. Gdyby S dowiedział się o tym, to jego uzasadnienie byłoby udaremnione. Przekonanie S-a jest uzasadnione, ale nie jest wiedzą w myśl koncepcji braku udaremnienia. Tak mocny warunek prowadzi jednak do zakwestionowania większości naszych przekonań. Mogą istnieć prawdziwe ale zwodnicze świadectwa, które udaremniają uzasadnienie.
5. Kauzalna teoria wiedzy (A. Goldman)
“S wie, że p wtedy i tylko wtedy, gdy fakt, że p jest kauzalnie związany we `właściwy' sposób z przekonaniem S-a, że p” (Goldman 1967, 369)
6.Kondycjonalna definicja wiedzy (R. Nozick)
S wie, że p =df (1) p jest prawdziwe;
(2) S ma przekonanie, że p;
(3) Gdyby p nie było prawdziwe, to S nie miałby przekonania, że p;
(4) Gdyby p było prawdziwe, to S miałby przekonanie, że p (Nozick 1981,172-176).
7.Goldman - wiedza to pojęcie prototypowe i nie da się zdefiniować przy pomocy warunków koniecznych i wystarczających (por. pojęcia rodzinowe w sensie Wittgensteina oraz koncepcję Austina: „wiem” to wyrażenie performatywne, które nie oznacza żadnego stanu umysłu, a jest jedynie środkiem językowym do poręczania swoim autorytetem). Pojęcia są zwykle reprezentowane za pomocą cech, które nie są konieczne, a tylko często przysługują desygnatom danego pojęcia. Zbiór takich cech to prototyp. Przedmiot jest uważany za desygnat danego pojęcia jeśli jest dość podobny do prototypu. Nie każdy ptak lata i śpiewa (pingwiny nie latają, a sępy nie śpiewają). Desygnaty pojęć dzielą się na typowe i nietypowe. Podobnie, niektóre przypadki wiedzy są modelowe, a inne peryferyjne.