PATOLOGICZNE FORMY INTERWENCJI PAŃSTWA
W GOSPODARCE
Krytyczny stosunek do interwencji państwa w gospodarce ma swe źródło częściowo w realnych faktach i wynika z ujemnych skutków przekraczania w praktyce racjonalnych granic interwencji państwa.
W tym kontekście możemy mówić o patologicznych formach tej interwencji, to jest takich, które przynoszą więcej szkody niż pożytku.
PRZEROST REGULACJI
zwany w literaturze zachodniej over-regulation, to jest taki stan, w którym na skutek nadmiaru przepisów prawnych rzeczywista regulacja państwa nie może być skuteczna, a prowadzi do sparaliżowania lub zablokowania inicjatyw oddolnych, przez skrępowanie lub utrudnianie takich inicjatyw, bez których zdrowa gospodarka istnieć nie może.
PARTYKULARYZM
To jest wykorzystywanie swej pozycji politycznej przez pewne grupy nacisku (branżowe, resortowe, regionalne, lokalne) do wymuszania na państwie błędnych decyzji ekonomicznych realizujących ich częściowe jednostkowe interesy kosztem interesu państwa i społeczeństwa jako całości.
Największym zagrożeniem z tego punktu widzenia są branżowe grupy interesu i różnego rodzaju lobby. W praktyce utrata kontroli może doprowadzić gospodarkę scentralizowaną do rozkładu i upadku państwa, przynosząc wielkie straty.
Zjawisko to na największą skalę wystąpiło w krajach tzw. „realnego socjalizmu” i było jedną z ważnych przyczyn upadku całego systemu. Dlatego ma rację prof. Andrzej Walicki, który wśród przyczyn upadku systemu wymienia: „pojawienie się nieformalnych grup interesów, przekształcających w fikcję założenia gospodarki planowej”.
SYNDROM DEGENERACJI SYSTEMU PODEJMOWANIA DECYZJI O STRATEGICZNYM ZNACZENIU
Jego najczęściej występującą formą jest świadome zniekształcanie lub fałszowanie informacji, służących podejmowaniu decyzji, aby uzyskać decyzje najbardziej odpowiadające zainteresowanym.
Obejmuje on stopniowo politykę kadrową eliminując te jednostki, które mogą wnieść coś nowego lub są kłopotliwe dla pewnych grup społecznych. Rezultatem syndromu degeneracji jest utrata zdolności do samooceny, do ujawniania błędów, prowadząca do upadku całego systemu.
NIESKUTECZNOŚĆ INTERWENCJI PAŃSTWA
która powstaje na skutek błędnego wyboru pola tej interwencji lub niedostatecznych środków, które mogą być wykorzystane dla wyegzekwowania zachowań zgodnych z celami państwa.
POPULIZM
System oparty na szerokiej interwencji państwa w gospodarce jest zazwyczaj szczególnie podatny, a przynajmniej bardziej podatny niż system wolnorynkowy, na wszelkiego rodzaju populizmy, to jest wymuszanie na władzach decyzji społecznie korzystnych, ale nie mających podstaw ekonomicznych, co z góry niejako skazuje je na niepowodzenie.
(Borys Jelcyn) „był wybrańcem i ulubieńcem mas. Ale to już przeszłość. Przemawiał tak, ż ludziom wyrastały skrzydła. Dziś raczej krzyczy. Wiedział, że wszystko można zrobić, byleby się dobrze i właściwie rządziło. Populizm to trucizna, która „dobroć i właściwość” rządów wprowadza w życie z większą lub mniejszą - przykro to powiedzieć - siłą.
Populistami byli w Trzecim Świecie - a Rosja jest już dziś krajem Trzeciego Świata - Indira Gandhi w Indiach, Omar Torrijos w Panamie, Huari Bumedien w Algierii, Juan Domingo Peron w Argentynie i generał Suharto w Indonezji. I nigdzie nie wynikło z ich władzy to, co zapowiadali. A zapowiadali, że będzie dobrze i aby było dobrze - wprowadzali różne ograniczenia w postaci dekretów, stanów wyjątkowych lub rządów jednopartyjnych”. <Krzysztof Mroziewicz, posłowie pt. Demokratyczna dyktatura Borysa Jelcyna do książki B.Jelcyna „Notatki prezydenta”, Warszawa 1995 r.
Ujemnym następstwem nadmiernej dominacji państwa w gospodarce może być wytworzenie postaw indywidualnych biernych oraz postaw roszczeniowych różnych grup i kategorii zawodowych, a więc sytuacji, gdy główne siły społeczeństwa wiążą swój los z polityką państwa.
Równocześnie zaś system taki rodzi określony układ zróżnicowań społecznych, który w warunkach ograniczania roli państwa rodzi silny opór tych, którzy tracą na tych zmianach.