GENODERMATOZY

Genodermatozy to dziedziczne choroby skóry , dotyczą wielu narządów, w tym także skóry, występujące w następstwie przeniesienia pewnych zaburzeń przez materiał genetyczny.

Omówimy takie genodermatozy jak:

- rogowiec dłoni i stóp,

- rybia łuska,

- choroba Dariera,

- genodermatozy pęcherzowe.

1) Rogowiec dłoni i stóp

Jest schorzeniem dziedzicznym i rodzinnym. Zmiany skórne są symetryczne na przeroście naskórka, zwłaszcza warstwy rogowej, na dłoniach i stopach po stronie zginaczy oraz powierzchni bocznych palców. Miejsca zrogowaciałe są wyraźnie odgraniczone, na granicy skóry zdrowej spostrzega się czerwono-sine zabarwienie. U chorych stwierdza się nadmierną potliwość stóp i dłoni. W odmianie wrodzonej objawy mogą wystąpić już w pierwszych tygodniach, utrzymując się przez całe życie. Odmiana późna odznacza się nieznacznymi objawami w dzieciństwie, które nasilają się w późniejszym wieku.

Rogowiec dłoni i stóp Unny-Thosta jest najczęściej spotykaną odmianą dziedzicznego rogowca dłoni i stóp. Opisana genodermatoza występuje rodzinnie, dziedziczy się autosomalnie dominująco. Pierwsze objawy nadmiernego rogowacenia ujawniają się w pierwszych pięciu latach życia, narastając z wiekiem. Zmiany występują symetrycznie, zajmują zlewnie całą powierzchnię dłoni i podeszew oraz przechodzą na części boczne tych okolic z wyraźnym odgraniczeniem od skóry zdrowej. Naskórek dłoni i podeszew jest zgrubiały, twardy, barwy żółtej lub żółtowoskowej, o powierzchni gładkiej lub poprzedzielanej bruzdami oraz rozpadlinami. Obecnie leczenie rogowca Unny-Thosta polega na miejscowym stosowaniu leków keratolitycznych na zmianę z preparatami zawierającymi retinoidy lub steroidy. Ta odmiana rogowca wymaga czasami stosowania ogólnego retinoidów. Leczenie keratolityczne oraz ogólne podawanie retinoidów poprawia stan skóry, jednak powoduje objawy niepożądane, a zmiany szybko nawracają. Wykorzystując wpływ alfahydroksykwasów na przebieg keratynizacji, coraz częściej stosuje się je w leczeniu zaburzeń rogowacenia. Najczęściej stosowanym kwasem owocowym jest kwas glikolowy.
W pracy przedstawiono wyniki miejscowego leczenia kwasem glikolowym pacjentów z rozlanym rogowcem dłoni i podeszew. U wszystkich osób nastąpiło wyraźne starcie warstwy rogowej naskórka. Obserwowana poprawa jest związana ze swoistym oddziaływaniem kwasu glikolowego na struktury lipidowe warstwy rogowej naskórka oraz znajdujące się tam enzymy uczestniczące w formowaniu się bariery naskórkowej.

2) Rybia łuska

Rybia łuska należy do chorób skóry związanych z nadmiernym i nieprawidłowym rogowaceniem. Pojawia się na szczęście rzadko. Nazwa nie w pełni oddaje obraz morfologiczny schorzenia. Łuski nie zachodzą tu jedna na drugą jak u ryby, lecz leżą obok siebie jak kostki bruku, co bardziej przypomina skórę gada. Większość odmian rybiej łuski ma podłoże dziedziczne, lecz istnieje też nabyta odmiana tego schorzenia - rybia łuska nabyta.

Rybią łuskę dziedziczną można podzielić na cztery podstawowe grupy:
- rybia łuska zwykła,
- rybia łuska o dziedziczeniu sprzężonym z płcią,
- rybia łuska jeżasta,
- erytrodermia rybiołuskowa sucha.

Każda z tych odmian może dotyczyć tylko skóry lub współistnieć z innymi zaburzeniami rozwojowymi.

a) Rybia łuska zwykła

Rybia łuska zwykła jest najczęstszą postacią choroby, Dziedziczona jest w sposób autosomalny dominujący. Oznacza to, że do ujawnienia się choroby wystarczy przekazanie tylko jednego genu, decydującego o wystąpieniu schorzenia, od jednego z rodziców. Ponieważ dziedziczenie wielu schorzeń i cech nie zależy zwykle od obecności tylko jednego konkretnego genu, ale od nałożenia się jednocześnie i genów, i wielu innych okoliczności, rybia łuska zwykła może występować w bardzo różnym nasileniu w jednej rodzinie. Zwykle, chociażby w postaci poronnej (szczątkowej), ujawnia się w każdym pokoleniu. Choroba występuje jednakowo często u obu płci. Po urodzeniu skóra noworodka jest prawidłowa. Pierwsze objawy choroby pojawiają się między 3. miesiącem a 4. rokiem życia. Łuski są drobne, białawe i pierzaste. Zmiany mogą obejmować całą skórę bądź tylko powierzchnie wyprostne kończyn. Nigdy nie umiejscawiają się w dołach pachowych, pachwinach, zgięciach łokciowych i podkolanowych. Chorobie towarzyszy rogowacenie mieszkowe (często określane jako tzw. gęsia skórka) oraz nadmierne rogowacenie wewnętrznych powierzchni dłoni i stóp. Te dwa ostatnie objawy występujące w postaci izolowanej (tzn. jako jedyne objawy choroby) pozwalają rozpoznać poronną postać choroby.
Rybia łuska zwykła często przebiega z atopowym (alergicznym) zapaleniem skóry. Schorzenie zwykle łagodnieje z wiekiem. Samoistna poprawa następuje także w miesiącach ciepłych i wilgotnych.

b) Rybia łuska sprzężona z płcią

Objawia się tylko u osób płci męskiej .Gen decydujący o jej wystąpieniu zlokalizowany jest w chromosomie płciowym X. Kobiety są jedynie przenosicielami schorzenia, a same nie chorują. Objawy tej odmiany rybiej łuski występują już w chwili urodzenia. Łuski są duże, brunatne, wielooczne. Zmiany obejmują skórę całego ciała, także doły pachowe, pachwiny oraz zgięcia łokciowe i podkolanowe. Chorobie nie towarzyszy rogowacenie mieszkowe i nadmierne rogowacenie dłoni i stóp, ani też atopowe zapalenie skóry. Rybia łuska sprzężona z płcią nasila się z wiekiem. Mogą też wystąpić zaburzenia: narządu wzroku (zapalenie rogówki, zaćma), narządu ruchu (zaburzenia rozwojowe chrząstek i kości, zaniki i niedorozwój mięśni), słuchu (głuchota), ośrodkowego układu nerwowego (skurcze mięśniowe, opóźnienie rozwoju umysłowego) oraz płodności.

c) Rybia łuska jeżasta

Rybia łuska jeżasta jest też dziedziczona w sposób autosomalny dominujący, tzn. tak jak rybia łuska zwykła.. Często współistnieje z erytrodermią rybiołuskową sucha. Może także występować jako samodzielna jednostka chorobowa. Zmiany obejmują niewielkie powierzchnie skóry, przybierają postać brodawkowatych i rogowaciejących wyrośli o linijnym lub drzewkowatym kształcie. Ograniczone do niewielkich powierzchni postacie rybiej łuski jeżastej można leczyć chirurgicznie (np. elektrochirurgicznie) w celu uzyskania efektu kosmetycznego.

d) Erytrodermia rybiołuskowa sucha

Erytrodermie ichtiotyczne dziedziczy się w sposób autosomalny dominujący lub ustępujący. Są to schorzenia, które ujawniają się już w chwili urodzenia. Ciężkie postacie mogą powodować śmierć noworodka w pierwszych dniach życia, a nawet obumarcie płodu jeszcze w łonie matki. Dzieci obarczone tym schorzeniem rodzą się przedwcześnie. Ich skóra w całości pokryta jest nawarstwieniami rogowymi, które pękając, wytwarzają płytki barwy białej, a potem brunatnej. Spomiędzy nich sączy się wydzielina surowiczo - krwista. Dziecko wygląda jak w pancerzu. Noworodki mają często zniekształconą twarz: wywinięte powieki i wargi, spłaszczony nos, zniekształcone uszy, ponadto przykurczone oraz zniekształcone dłonie i stopy. "Pancerz" utrudnia oddychanie i ssanie.
W lżejszych postaciach schorzenia dziecko od urodzenia wykazuje cechy uogólnionego zapalenia skóry objawiającego się rumieniem i złuszczaniem typu rybiej łuski. Czasami pojawiają się miejscowo brodawkowate nawarstwienia rogowe.
W niektórych odmianach erytrodermii ichtiotycznej w obrazie chorobowym dominują wiotkie pęcherze (obok erytrodermii i złuszczania). Zwykle ta odmiana rybiej łuski (jeżeli ma stosunkowo łagodną postać i nie doprowadzi do zgonu w okresie noworodkowym) w wieku późniejszym przybiera łagodniejszą postać.

e) Rybia łuska nabyta

Rybia łuska nabyta (objawowa) charakteryzuje się zmianami podobnymi do zwykłej rybiej łuski. Pojawiać się może w stanach wyniszczenia, zespołach złego wchłaniania, we wrzodziejącym zapaleniu jelita grubego, w chorobach wątroby, niektórych chorobach nowotworowych (dość często w ziarnicy złośliwej). Złuszczanie w nabytej rybiej łusce jest symetryczne, obejmuje także fałdy i zgięcia skórne. Nie towarzyszy jej rogowacenie mieszkowe ani nadmierne rogowacenie dłoni i stóp. Rybia łuska nabyta ustępuje samoistnie po wyleczeniu schorzenia, które ją wywołało. W przypadku nieuleczalności choroby podstawowej stosuje się leczenie miejscowe, jak w rybiej łusce wrodzonej.
Leczenie rybiej łuski jest tylko objawowe. Jak w większości chorób na podłożu genetycznym nie znamy metod pozwalających na usunięcie przyczyny schorzenia. Leczenie może być zewnętrzne bądź doustne. Z leków doustnych jedynym skutecznym środkiem są retinoidy aromatyczne (Tigason). Powinny być podawane przez całe życie (po ustaleniu najniższej dawki podtrzymującej). Każdorazowe odstawienie leku powoduje nawrót choroby. Niestety, retinoidy są obarczone wieloma działaniami ubocznymi, przeciwwskazaniami do stosowania, i wymagają ścisłego reżimu podczas leczenia (przede wszystkim stałe kontrole laboratoryjne i lekarskie, konieczność antykoncepcji ze względu na ich działanie teratogenne). Dlatego też ich dożywotnie stosowanie jest praktycznie niemożliwe. Praktykowane są jedynie kuracje okresowe. W ciężkich przypadkach erytrodermii stosuje się ogólnie sterydy. Leczenie miejscowe jest mniej skuteczne i także wymaga systematyczności. Stosuje się maści złuszczające z dodatkiem kwasu salicylowego i mocznika 5-10%, kąpiele z dodatkiem sody lub soli kuchennej o stężeniu 3%. W postaciach rybiej łuski z obecnością pęcherzy zaleca się kremy i aerozole zawierające sterydy.

3) Choroba Dariera,

Choroba Dariera jest rzadkim schorzeniem, Jest to genetycznie uwarunkowana choroba skóry, spowodowana zaburzeniem rogowacenia w obrębie mieszków włosowych i poza nimi. Zmiany dotyczą skóry, paznokci i błon śluzowych. Typowe zmiany to grudki szorstkie, o zrogowaciałej powierzchni, koloru skóry bądź barwy żółtobrązowej lub brązowej. Średnica pojedynczej zmiany wynosi od jednego do kilku mm. Grudki mogą zlewać się ze sobą w większe ogniska o brodawkowatej strukturze. Typowe umiejscowienie zmian to okolice łojotokowe (skóra owłosiona głowy, skronie, fałdy nosowo-policzkowe, okolica nadobojczykowo-mostkowa, międzyłopatkowa i przykręgosłupowa). Ponadto zmiany mogą pojawiać się w zgięciach i fałdach skórnych, gdzie występuje skłonność do maceracji, sączenia i nadkażeń bakteryjnych. Na grzbietach rąk mogą przypominać brodawki płaskie. Patognomoniczne dla choroby Dariera są drobne, punktowe, nieco zagłębione ogniska rogowacenia na dłoniach i podeszwach, stanowiące ubytki w ujściach gruczołów potowych dłoni i stóp. Choroba nie daje objawów podmiotowych, niekiedy może jej towarzyszyć świąd. U niektórych pacjentów odnotowuje się pogorszenie stanu skóry w okresie letnim, co wiąże się z wysoką temperaturą i większą wilgotnością. Ponadto czynnikami pogarszającymi mogą być światło słoneczne, urazy, fenol, chlorek etylu w sprayu czy preparaty litu. Choroba jest dziedziczona w sposób autosomalny dominujący, w którym cecha dziedziczona jest w sprzężeniu z chromosomami innymi niż chromosomy płci Nieco częściej występuje u mężczyzn. Zmiany skórne mają charakter drobnych, brodawkowatych, brunatnej barwy grudek, zajmujących okolice łojotokowe (tj. głowę, czoło, tułów) oraz okolice zgięciowe. Grudki mają tendencję do łączenia się i zlewania z tworzeniem blaszek. Niekiedy pojawiają się wykwity pęcherzykowe Na kończynach dolnych występują przerosłe, bujające zmiany skórne; na grzbietach dłoni wykwity przypominają płaskie brodawki. W okolicy ujść gruczołów potowych na dłoniach i stopach występują charakterystyczne drobne wgłębienia . Zajęte są również paznokcie i błony śluzowe. Z objawów podmiotowych może wystąpić świąd, rzadko nasilony. Choroba towarzyszy choremu przez całe życie; w znacznym stopniu pogarsza jakość życia stanowiąc poważny defekt kosmetyczny, wiąże się też ze zwiększonym ryzykiem nawrotowych bakteryjnych i wirusowych infekcji skóry. Nierzadkie jest współistnienie zaburzeń rozwojowych u chorych z chorobą Dariera: upośledzenia umysłowego, hipogonadyzmu (defekt układu rozrodczego skutkujący dysfunkcją gonad (jajników lub jąder), torbieli kostnych. W leczeniu stosuje się retinoidy (Tigason, Acitretin), jednak po osiągnięciu poprawy i odstawieniu leków występują nawroty. Wadą jest też wysoki koszt terapii.

4) Genodermatozy pęcherzowe

Pęcherzowe oddzielanie się naskórka- grupa pęcherzowych chorób skóry uwarunkowanych genetycznie Wspólną cechą tych chorób jest występowanie pęcherzy wskutek urazów mechanicznych. Choroby grupy epidermolysis bullosa są niezwykle rzadkie. Wyróżnia się trzy główne grupy, w zależności od miejsca tworzenia się pęcherza:

• w obrębie naskórka (EB simplex)

• w obrębie błony podstawnej (EB junctionalis)

• poniżej błony podstawnej, w skórze właściwej (EB epidermolytica).
  

a)EBS:

- EBS Webera-Cockayne'a - Choroba spowodowana jest mutacją w genie kodującego keratynę Zmiany występują najczęściej na stopach, rzadziej na dłoniach; mogą jednak pojawić się w każdej lokalizacji. Przebieg jest stosunkowo łagodny. Pęcherze rzadko obecne są już przy urodzeniu; zwykle pojawiają się u dzieci w wieku około 18 miesięcy, gdy wykazują dużą aktywność ruchową. Zmiany mogą się ujawnić w późniejszym wieku, w późnym dzieciństwie albo u młodych dorosłych. Klasyczne są przypadki młodych rekrutów u których choroba ujawniła się po pierwszym forsownym marszu. Czynniki nasilające tworzenie pęcherzy to duża wilgotność, wzmożone pocenie się. Błony śluzowe i płytki paznokciowe nie są zajęte.

- EBS Dowlinga-Meary - Od innych chorób z grupy epidermolysis bullosa simplex różni się ciężkim przebiegiem i charakterystycznym obrazem w mikroskopie elektronowym . Objawy w tym typie EBS manifestują się w przeciągu pierwszych 3 miesięcy życia. Występuje uogólnione tworzenie pęcherzy o opryszczkowatym (zgrupowanym) układzie, Surowicze i krwotoczne pęcherze tworzą się w każdej lokalizacji, przede wszystkim jednak na stopach i podeszwach, dookoła ust, na karku i szyi. Bliznowacenie nie jest regułą, ale proces zapalny, zwłaszcza wikłający pęcherze krwotoczne, może skutkować tworzeniem blizn i prosaków. Notowano zajęcie błon śluzowych i płytkowatą hiperkeratozę dłoni i podeszw. Podpaznokciowe tworzenie pęcherzy może powodować utratę paznokci. Czynnikami zaostrzającymi przebieg choroby są: gorączka, pora roku (miesiące letnie), a także wiek (zmiany nasilają się z wiekiem).

- EBS wariant Koebnera - Choroba spowodowana jest mutacjami w genach keratyny Ponieważ mutacje w tych samych genach odpowiadają za wystąpienie cech fenotypowych EBS typu Webera-Cockayne'a i typu Dowlinga-Meary, często cechy tych trzech chorób nakładają się na siebie. Zdarza się, że w obrębie jednej rodziny diagnozowano przypadki dwóch różnych typów EBS. Zmiany są hiperkeratotyczne, pęcherzowe, czasem pęcherze są krwotoczne; w obrazie klinicznym występują nadżerki. Manifestują się już od urodzenia albo we wczesnym niemowlęctwie. Niekiedy tworzą się prosaki, mogą wystąpić zaburzenia pigmentacji (hipo- lub hiperpigmentacja) tak jak w odmianie Dowlinga-Meary, czasem zajęte są paznokcie i błony śluzowe.

b)EBJ :

- EBJ Herlitza - Postać śmiertelna, rzadka. Dziedziczona jest autosomalnie recesywnie. U noworodków od urodzenia występują liczne pęcherze, które łatwo pękają, pozostawiając rozległe nadżerki w obrębie całej skóry i błon śluzowych, również dróg oddechowych. Już wewnątrzmacicznie następuje tworzenie pęcherzy i nadżerek, tak że dziecko rodzi się z rozległymi ubytkami naskórka. Ręce i stopy są zwykle relatywnie najmniej dotknięte przez proces chorobowy. Nigdy nie występuje bliznowacenie, syndaktylia, nie tworzą się prosaki. W wieku około 6 miesięcy wokół ust bądź nosa tworzy się patognomoniczny, niegojący się strup. Zgon następuje w okresie niemowlęcym mimo intensywnej opieki medycznej, stosowania antybiotyków, kortykosteroidów, wyrównania poziomu elektrolitów. Przyczyną śmierci jest utrata białka surowicy i sepsa.

- EBJ z atrezją odźwiernika - Bardzo rzadka choroba. Dziedziczenie jest autosomalne recesywne. Objawy są obecne przy urodzeniu albo pojawiają się we wczesnym niemowlęctwie. Zmianom skórnym z reguły towarzyszy wrodzona atrezja odźwiernika (rzadziej atrezja przełyku lub dwunastnicy). Często występuje dystrofia paznokci i anomalie w zakresie uzębienia, takie jak hipoplazja szkliwa. Tworzenie pęcherzy jest uogólnione, rokowanie bardzo złe, mimo chirurgicznej interwencji; mutacja często jest letalna. W wariantach letalnych (zwykle spowodowanych mutacją typu nonsens) zgon następuje wkrótce po urodzeniu; w pozostałych przypadkach obserwuje się tendencję do zaostrzania zmian skórnych z wiekiem.

c)EBD:

- EBD, postać Pasiniego - Dziedziczona jest w sposób autosomalny dominujący. Pęcherze ustępują z pozostawieniem drobnych, białawych wykwitów grudkowych, umiejscowionych głównie na tułowiu w okolicy krzyżowej. Zajęte są śluzówka jamy ustnej i zęby. Paznokcie mogą być dystroficzne. W starszym wieku choroba może złagodzić swój przebieg.

- EBD, postać Cockayne'a-Toureine'a - Dziedziczona jest w sposób autosomalny recesywny. Wykwity głównie na kończynach, śluzówka i zęby zajęte w minimalnym stopniu.

- EBD Hallopeau-Siemensa - Charakterystyczne jest uogólnione tworzenie pęcherzy w momencie urodzenia lub we wczesnym niemowlęctwie, rozległe bliznowacenie, zmiany w obrębie skóry kończyn. Miejsca mające predylekcję do pęcherzy to dłonie, stopy, łokcie i kolana. Może wystąpić pseudosyndaktylia dłoni i stóp, niekiedy są zajęte paznokcie i zęby, śluzówka przełyku (czego skutkiem jest zwężenie przełyku), stenoza cewki moczowej, odbytu, stulejka, bliznowacenie rogówki lub spojówki. W EB Hallopeau-Siemensa wyraźnie zwiększone jest ryzyko wystąpienia raka kolczystokomórkowego skóry; nowotwór rozwija się na podłożu blizn.

Opracowanie :

Wijas Kamila

Jóźwiak Ewa

Zenker Jolanta

Kowalska Zuzanna

Głowacka Maria

Szulborska Renata

---