26.04.2009
ZBIÓR I GRUPA
ZBIÓR - wielość podobnych do siebie osobników, określona tylko przez warunki zewnętrzne (wspólność przebywania w danym okresie czasu, na pewnym odcinku przestrzeni).
GRUPA - współistnienie zbioru ludzi, między którymi zachodzą określone procesy życia społecznego, zespolonego wzajemnym wewnętrznym ustosunkowaniem jego członków, których łączą trwałe i określone związki (np. rodzina).
STOSUNKI SPOŁECZNE - związki między ludźmi jako istotami świadomymi (np. stosunek rodziców między sobą, rodziców do dzieci, dzieci do rodziców, stosunki między rodzeństwem).
CZYNNOŚĆ - element każdego stosunku społecznego, który może zostać zwrócony ku innej czy ku innym jednostkom.
ZAKRES ŻYCIA GRUPOWEGO - czynności, które składają się na uczestnictwo w grupie określane przez samych jej członków jako konieczne.
Elementy konieczne do zaistnienia grupy:
zbiór ludzi, których łączą trwałe i określone związki,
stosunki społeczne w obrębie zbioru,
wspólne ustosunkowanie się wszystkich do ich związku jako całości, do jednej osoby (np. w rodzinach patriarchalnych stosunek do głowy rodziny), do rzeczy stanowiących własność grupy lub wartości,
wspólne akty i czyny, których pod względem znaczenia nie odnosimy do poszczególnych jednostek, ale do samej grupy jako osobnego podmiotu działania (np. stanowienie norm postępowania w grupach trwałych, spontaniczne wystąpienie tłumu rewolucyjnego),
ujmowanie grupy przez inną jako osobnej i obcej.
CHARAKTER GRUPY
Kluczowym w rozważaniu grup społecznych jest zagadnienie stosunku społecznego jako właściwego źródła społeczności.
Podział stosunków między ludźmi:
stosunki społeczno-osobowe - stosunki, których zawartość stanowią odniesienia się ludzi do ludzi jako wartości społecznych (np. zespoły przyjacielskie, koleżeńskie, koła towarzyskie),
stosunki społeczno-rzeczowe - stosunki, których konieczną zawartość stanowi odniesienie się osób uczestniczących do jakichkolwiek wartości pozaosobowych, pozaspołecznych (np. materialne, idealne, moralne, estetyczne, techniczne) i które dopiero na tej podstawie dochodzą do skutku, podstawą tych stosunków jest rzeczowość (np. towarzystwo handlowe, grupa uczonych o wspólnej pasji, grupa techników budujących sieć komunikacyjną, klub sportowy).
Rzadko zdarzają się stosunki o jednoznacznym zabarwieniu, stąd nie wyłączność, ale przewaga jest miarodajna dla rozróżnienia (np. w rodzinie członków zawsze zespalają więzy osobowe i rzeczowe jednocześnie - jest to wspólnota gospodarcza, zwykle religijnie jednolita).
Stosunek między ludźmi decyduje o charakterze grupy.
ZAKRES ŻYCIA GRUPOWEGO
Hipotetycznie przyjmuje się czasem istnienie takiego układu stosunków, w którym zbiór ludzi należy do jednej tylko grupy społecznej, która całkowicie by ich pochłaniała. W rzeczywistości takie ugrupowania nie istnieją. Wynika to z faktu, że każdy człowiek należy do co najmniej kilku grup społecznych równocześnie, dlatego jedna grupa nie jest w stanie zaabsorbować całej osobowości ludzkiej.
Granice, w jakich grupa absorbuje jednostkę są w różnych grupach bardzo rozmaite. Faktem jest, że całe życie społeczne danej grupy zamyka się w obrębie spraw związanych z celami grupy, określa granice jej życia społecznego i wyznacza zakres czynności w obrębie grupy wykonywanych. Jedynie rodzina zespala swoich członków szerszym zakresem spraw.
W życiu grupy można uczestniczyć w sposób bardziej lub mniej gorliwy (gorliwi i nadgorliwi członkowie). Istnieją jednak pewne świadczenia, których grupa wymaga od każdego członka - istnieje pewien konieczny stopień współudziału. Czynności (obowiązki, powinności), które składają się na takie uczestnictwo i określane są przez grupę jako konieczne nazywa się zakresem życia grupowego. W grupach wybitnie krótkotrwałych nie tworzy się taka konieczność, natomiast w grupach długotrwałych powstają normy regulujące określające konieczne czynności.
Człowiek uczestniczy w danej grupie o tyle, o ile pewne cechy jego osobowości, zainteresowania i dążenia znajdują wyraz w świadczeniu na rzecz grupy. Zakres życia grupowego różni grupy oparte na:
stosunki społeczno-rzeczowe:
kiedy grupa poświęca swoją działalność wyłącznie zadaniom specjalnym (np. ekonomicznym, technicznym), jednostki należące do niej wkładają tylko te cechy, które aktualizują się w owej działalności, w tym sensie uczestniczą w grupie tylko wycinkiem swojej osobowości,
na tle współpracy może wytworzyć się pewien stosunek społeczno-osobowy na tle koleżeństwa,
stosunki osobowe mogą się w grupie ujawnić tylko między niektórymi członkami.
Wszystkie wymienione relacje są tylko przejawami, które nie wchodzą w zakres życia grupowego. Grupa pozostaje grupą rzeczową jak długo czynności, które uważa za konieczne, ograniczają ją do sfery rzeczowej.
stosunki społeczno-osobowe - kiedy przedmiotem wzajemnego zainteresowania jest osobowość, grupa zbliża się do zespolenia cech w jedność indywidualną. Jak długo stosunki między uczestnikami grupy zawierają się tylko w oddziaływaniu społecznym jednych na drugich i jak długo wartość społeczna wzajemnego ustosunkowania pozostaje jedynym celem grupy, zachowuje ona charakter ugrupowania społeczno-osobowego.
Rozszerzenie zakresu życia grupowego polega na zespoleniu elementów osobowych i rzeczowych w grupie. Grupami, w których proces rozszerzania dokonał się najpełniej są ludy i narody.
PODSUMOWANIE: Zagadnienie zakresu życia grupowego można rozważać na dwóch płaszczyznach:
stosunku jednostki do grupy - zakres życia grupowego obejmuje całość tych czynności, które składają się na stałe i uważane za konieczne uczestnictwo jednostki w grupie,
działalności samej grupy - zakres życia grupowego to sfera, w której objawia się jedność grupy jako osobna całość; w odróżnieniu od powyższej kategorii w działalności grupy mieści się element normatywny, którym grupa posługuje się regulując obowiązki i oceniając swoich członków.
PERSPEKTYWY DALSZEJ PROBLEMATYKI
Ujęcie rodzajów stosunków społecznych oraz zakresu życia zbiorowego w grupie nasuwa zagadnienia:
relacji między różnymi grupami społecznymi - ugrupowania, które w swej strukturze kojarzą elementy osobowe i rzeczowe, są - dzięki szerokości swojego zakresu - terenem, na którym najsilniej wyrastają antagonizmy pomiędzy grupami i w których ścieranie się tych zakresów, ich zwężanie i rozszerzanie kosztem innych grup tworzą bardzo ważny moment w życiu społecznym,
uczestnictwa jednostki w grupie i życiu społecznym.
4b. STRUKTURA GRUPY SPOŁECZNEJ
P. Rybicki, Struktura społecznego świata, Warszawa 1979, ss. 641-674.
3
SOCJOLOGIA GRUP SPOŁECZNYCH - ĆWICZENIA