Definicja uczenia się

Proces psychiczny, zachodzący na podłożu zmian fizjologicznych, prowadzący do względnie trwałych zmian w zachowaniu jednostki.

Zmiany fizjologiczne - zmiany w układzie nerwowym związane z powstawaniem nowych połączeń synaptycznych.

Zmiany w zachowaniu - nabyta wiedza i umiejętności wpływają na nasze zachowanie (np. posługiwanie się sztućcami zamiast rękoma przy jedzeniu).

Zmiany względnie trwałe - nabyte podczas uczenia się umiejętności będą zanikać, jeśli z nich nie korzystamy na co dzień (zanikanie wprawy)

Uczenie się jako czynność

świadome wykonywanie pewnych czynności - opanowywanie wiedzy czy umiejętności - związane z osiągnięciem określonego celu (np. nauka wiersza, opanowanie umiejętności jazdy na deskorolce).; Ma charakter świadomy i zamierzony.; Trwa określoną ilość czasu.

Uczenie się jako proces

Najogólniej - nabywanie doświadczenia indywidualnego w toku życia jednostki.

Obejmuje wszelkie zmiany w zachowaniu będące efektem uczenia się, zarówno zamierzone (np. celowe przyswajanie wiedzy), jak i niezamierzone (nieświadome przyswajanie informacji i umiejętności).

Trwa całe życie.
Po co się uczymy?

- Możliwość przetrwania w zmiennym środowisku.

- Usprawnienie naszego funkcjonowania - stajemy się bardziej samodzielni, szybciej i lepiej wykonujemy różne czynności, lepiej orientujemy się w otoczeniu.

!Ale: nie wszystkie efekty uczenia się są dla nas korzystne, np. przyzwyczajenia i nawyki (palenie papierosów, garbienie się, obgryzanie paznokci, używanie wulgaryzmów w rozmowie, itd..)

Rodzaje uczenia się

Warunkowanie klasyczne:

Wyuczone: Związek między zdarzeniami (bodźcami), antycypacja, sygnały, oczekiwania, automatyczne reakcje na nowe bodźce.
Jak przebiega uczenie się: Bodziec neutralny (BW) wielokrotnie współwystępuje z BB wywołującym RB, dopóki sam BW nie zacznie wywoływać tej reakcji (która staje się RW), przygotowującej na pojawienie się BB.
Warunkowanie instrumentalne (sprawcze):
Wyuczone: Zachowanie sprawiające, że w otoczeniu pojawiają się pożądane przez organizm zdarzenia
Uczenie się: Reakcja zostaje nagrodzona, czyli wzmocniona, wskutek czego pojawia się ona w podobnych okolicznościach ze zwiększoną częstością.
Uczenie się przez obserwację

- naśladownictwo

- modelowanie

- identyfikacja

- przyswajanie ról społecznych
Wyuczone: Oczekiwania (związki typu „jeżeli-to”), wiedza i umiejętności.
Uczenie się: Człowiek obserwuje zachowanie innego człowieka (na żywo lub za pośrednictwem telewizji, filmów lub książek) oraz efekty, do których ono prowadzi.

Jak nabywamy umiejętności?
- Zaczynamy od tego co organizm już umie (warunkowanie klasyczne)

- Zaczynamy od przypadkowego odkrycia, że za pomocą danej czynności można osiągnąć nowy, pożyteczny stan rzeczy (warunkowanie instrumentalne)

- Zaczynamy od tego, co już umieją inni i potrafią to przekazać (uczenie się przez obserwację/społeczne uczenie się)

Uczenie się - perspektywa biologiczna

Każdy organizm (ludzie i zwierzęta), aby przetrwać musi mieć zdolność uczenia się:

- Jakie zdarzenia następują po innych zdarzeniach, w nas samych albo w środowisku (warunkowanie klasyczne).

Jakie zdarzenia następują w środowisku po naszych własnych działaniach czy reakcjach (warunkowanie instrumentalne).

- Warunkowanie klasyczne

Czego się uczymy? - jakie zdarzenia następują po innych zdarzeniach.

Pewne bodźce stają się sygnałami informującymi, że pojawi się inny bodziec o dużym znaczeniu.

Np.: Grzmot - burza, zapach - jedzenie, groźna mina szefa - kłopoty.

Wzmocnienie - czynnik (bodziec) utrwalający związek między bodźcem warunkowym a reakcją warunkową (np. pokarm w eksperymencie Pawłowa).

Wygaszanie - zanikanie reakcji warunkowej w sytuacji, gdy nie pojawia się wzmocnienie.

Warunkowanie klasyczne

Przykłady działania warunkowania klasycznego u ludzi:

- Pomyśl o cytrynie (albo twojej ulubionej potrawie)…

Czujesz jak „cieknie ci ślinka”?

Przykłady działania

- Reakcje emocjonalne - ścisk żołądka, przyspieszone bicie serca na myśl o jakiejś stresującej sytuacji.
-Awersje pokarmowe.

- Skojarzenia w reklamie:

samochód - piękna kobieta (zazwyczaj skąpo ubrana)

PRAWO EFEKTU

(Thorndike)

Jeżeli jakieś zachowanie przynosi efekty satysfakcjonujące dla organizmu, to będzie miało tendencję do utrwalania się.

- Prace nad warunkowaniem instrumentalnym - BEHAWIORYŚCI.

- Badania ludzi i zwierząt.

- Podobieństwa w uczeniu się zwierząt i ludzi (zwłaszcza we wczesnym dzieciństwie).

Warunkowanie instrumentalne

Wzmocnienie - każdy bodziec (zdarzenie) występujący po reakcji i zwiększający prawdopodobieństwo jej ponownego wystąpienia

Rodzaje wzmocnień:

WZMOCNIENIE POZYTYWNE (nagroda)

efekt zachowania pożądany dla organizmu; zwiększa prawdopodobieństwo przyszłego pojawiania się reakcji, po której występuje.

WZMOCNIENIE NEGATYWNE (kara)

efekt zachowania niepożądany dla organizmu; zmniejsza prawdopodobieństwo przyszłego pojawiania się reakcji.

WZMOCNIENIE PIERWOTNE - czynniki związane z biologicznymi potrzebami organizmu, np. jedzenie, woda, odpowiednia temperatura (wzmocnienie pozyt.), ból (wzmocnienie negat.).

WZMOCNIENIE WTÓRNE - nabywają wartości poprzez skojarzenie z bodźcami, które już mają własności wzmocnienia, np. pieniądze, uwaga innych osób, uznanie społeczne.

Rodzaje wzmocnień - c.d.

WZMOCNIENIE NATYCHMIASTOWE - pojawiaja zaraz po wystąpieniu danej reakcji, są zdecydowanie bardziej skuteczne niż odroczone.

WZMOCNIENIE ODROCZONE - pojawiaja się po pewnym czasie od wystąpienia reakcji.

Rodzaje wzmocnień - c.d.

WZMOCNIENIA REGULARNE - wzmocnienie występuje po każdej reakcji instrumentalnej lub po którejś z kolei w regularnych odstępach (np. co 5 reakcja).

WZMOCNIENIA NIEREGULARNE - wzmocnienia pojawiają się tylko po niektórych, czasem bardzo nielicznych reakcjach (takie zazwyczaj występują w naturze)

Modyfikacja zachowań

Modyfikacja zachowań przy użyciu zasad warunkowania instrumentalnego

Wywoływanie pożądanych zachowań: poprzez wzmocnienia pozytywne

Eliminowania niepożądanych zachowań:

- poprzez wzmocnienia negatywne (kary)

- poprzez brak wzmocnień (wygaszanie)

Kontrowersje dotyczące stosowania kar

- Kara nie znosi atrakcyjności czynu, po którym następuje.
- Kara sama w sobie nie wskazuje dziecku alternatywnego, pożądanego sposobu zachowania.

- Kara ma tendencję do okresowego tłumienia karanego zachowania - tylko w warunkach zapewniających jej nieuchronne pojawienie się.

- Karanie może prowadzić do wycofania się dziecka z sytuacji (ucieczki z domu, ze szkoły, rezygnacja z nauki szkolnej).

- Karanie może prowadzić do gniewu i wrogości.

- Efekty kar mogą być zbyt szerokie, zwłaszcza, gdy dziecko nie wie dokładnie, za co jest karane, i gdy nie pokazuje mu się alternatywnych, pożądanych sposobów zachowania.

- Karanie może być przez dziecko naśladowane, jako sposób radzenia sobie z własnym stresem.

- Dzieci uczą się karanych reakcji (kara to jednak forma wzmocnienia), ponieważ kara przyciąga ich uwagę do karanych reakcji.

Warunki skuteczności kary

• Kara nie jest zbyt surowa i jest adekwatna do popełnionego czynu (jest sprawiedliwa).

• Kara jest wymierzana zaraz po nieakceptowanym zachowaniu.

• Osoba karana ma świadomość tego, za co jest karana i akceptuje regułę, wg której kara jest wymierzana.

• Osoba karana akceptuje osobę wymierzającą karę (autorytet, pozytywne więzi emocjonalne).

• W celu wyeliminowania niepożądanego zachowania należy po zastosowaniu kary wywołać u osoby karanej POŻĄDANE ZACHOWANIE ALTERNATYWNE i WZMOCNIĆ JE NAGRODAMI.

---