Konstytucja (od łac. constituo,-ere - urządzać, ustanawiać, regulować) - akt prawny, określany także jako ustawa zasadnicza, która zazwyczaj ma najwyższą moc prawną w systemie źródeł prawa w państwie.
W skład materii konstytucyjnej mogą wchodzić różne zagadnienia. Konstytucja może więc określać: podstawy ustroju społeczno-gospodarczego państwa, ponadto organizację, kompetencje i sposób powoływania najważniejszych organów państwowych, oraz podstawowe prawa, wolności i obowiązki obywatela.
Podręczniki prawnicze określają konstytucję jako ustawę zasadniczą charakteryzującą się specjalnym, wyjątkowym procederem jej zmieniania (według art. 235). Na straży konstytucji stoi głowa państwa, często nad jej przestrzeganiem czuwa specjalny trybunał. Konstytucja jest najwyższym aktem normatywnym.
Konstytucje można dowolnie klasyfikować. W doktrynie prawa konstytucyjnego najczęstsze klasyfikacje to podział ze względu na:
sposób zapisania - akt normatywny (książkowa) i rozproszona (niespisana - pojedyncze ustawy w wielu miejscach);
procedurę powstawania - uchwalane i oktrojowane;
sposób zmiany - sztywne i elastyczne;
Zakaz naruszania i nakaz realizowania są skierowane do wszystkich organów państwa.
Powyżej wymienione są to cechy konstytucji sztywnych. Polska konstytucja daje wyraz swej sztywności we wstępie i art. 8 ust. 1.
Zmiana Konstytucji z 2 kwietnia 1997 roku - art. 235 K → technika inkorporacji.
Rozdział XII - ZMIANA KONSTYTUCJI; Art. 235.
Projekt ustawy o zmianie Konstytucji może przedłożyć co najmniej 1/5 ustawowej liczby posłów, Senat lub Prezydent Rzeczypospolitej.
Zmiana Konstytucji następuje w drodze ustawy uchwalonej w jednakowym brzmieniu przez Sejm i następnie w terminie nie dłuższym niż 60 dni przez Senat.
Pierwsze czytanie projektu ustawy o zmianie Konstytucji może odbyć się nie wcześniej niż trzydziestego dnia od dnia przedłożenia Sejmowi projektu ustawy.
Ustawę o zmianie Konstytucji uchwala Sejm większością co najmniej 2/3 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów oraz Senat bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby senatorów.
Uchwalenie przez Sejm ustawy zmieniającej przepisy rozdziałów I, II lub XII Konstytucji może odbyć się nie wcześniej niż sześćdziesiątego dnia po pierwszym czytaniu projektu tej ustawy.
Jeżeli ustawa o zmianie Konstytucji dotyczy przepisów rozdziału I, II lub XII, podmioty określone w ust. 1 mogą zażądać, w terminie 45 dni od dnia uchwalenia ustawy przez Senat, przeprowadzenia referendum zatwierdzającego. Z wnioskiem w tej sprawie podmioty te zwracają się do Marszałka Sejmu, który zarządza niezwłocznie przeprowadzenie referendum w ciągu 60 dni od dnia złożenia wniosku. Zmiana Konstytucji zostaje przyjęta, jeżeli za tą zmianą opowiedziała się większość głosujących.
Po zakończeniu postępowania określonego w ust. 4 i 6 Marszałek Sejmu przedstawia Prezydentowi Rzeczypospolitej uchwaloną ustawę do podpisu. Prezydent Rzeczypospolitej podpisuje ustawę w ciągu 21 dni od dnia przedstawienia i zarządza jej ogłoszenie w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej.
Pozycja konstytucji a:
prawo naturalne - choć prawo natury ma pozycję nadrzędną w stosunku do prawa stanowionego, to nie ma potrzeby zapisywania jej w konstytucji, ale konstytucja odwołuje się do norm prawa natury. W przypadku sprzeczności obowiązuje niepisana zasada - ius resistendi - prawo do oporu wobec tyranii.
ogólne zasady prawa międzynarodowego - choć konstytucje z reguły mają wyższą rangę niż umowy międzynarodowe, to nie budzi wątpliwości, że pewne podstawowe standardy międzynarodowe praw człowieka czy demokratycznego systemu rządów muszą być przestrzegane i uwzględniane w konstytucji ze względu na faktyczne, silne powiązania między państwami (zwłaszcza w Europie).
Rodzaje Konstytucji:
pisane i niepisane
sztywne (ma moc wyższa niż ustawa zwykła i trudniejsze zmiany - kryterium wyodrębnienia formalne lub nieformalne) i elastyczne (tryb zmiany jak ustaw zwykłych - kryteria wyodrębnienia materialne - treści, a nie mocy prawnej)
jednolite (cała treść w jednym akcie) i złożone (kilka odrębnych aktów w sprawach, np. III Republiki Francji, Izraela, Kanady)
Funkcje Konstytucji:
Jurydyczna
Stabilizująca
Dynamiczna
Integracyjna
Organizatorska
Wychowawcza i propagandowa
Funkcje Konstytucji:
- organizacja władzy państwa i ich kompetencji
- relacje obywatele - władza (wertykalne obowiązywanie prawa)
- odzwierciedla ideały, wartości prawa dla narodu (->preambuła)
- reguluje kwestie wartości kulturowych
Znaczenie konstytucji:
Społeczno-polityczne - chodzi o układ sił politycznych w Państwie, konstytucja ma wpływ na treść stanowionego prawa
Materialne - jako zespół aktywów zawierających normy dotyczące ustroju państwa. (w Polsce nie występuje, ponieważ u Nas mamy do czynienia ze znaczeniem formalnym)
Formalne - jako akt normatywny określający podstawy ustroju.
Podziały Konstytucji:
1. rzeczywiste - fikcyjne (Konstytucja z 22 lipca 1952)
2. pełne - niepełne (Mała Konstytucja - określa się najważniejsze elementy ustroju; ma stabilizować życie w państwie, dając czas, aby dokładnie i pełnie przygotować Konstytucję Pełną; najczęściej występuję z braku czasu, podczas konfliktu)
Cechy formalne konstytucji:
- nazwa- zastrzeżona dla tej jednej ustawy
- sposób uchwalania
- zmiana i jej systematyka
Sposoby uchwalania Konstytucji:
(zależy od tego jaki organ ma moc i prawo uchwalania)
1. oktrojowana - nadana przez monarchę np. Konstytucja Księstwa Warszawskiego
2. umowa panujący - parlament 1830 Królestwo Kongresowa
3. uchwalona przez naród - w sposób bezpośredni poprzez referendum lub w sposób pośredni przez organy parlamentu
Sposoby zmiany konstytucji:
- elastyczne - procedura zmiany jak w ustawie
- sztywne
Ustawa konstytucyjna - dotyczy materii konstytucji, nie jest źródłem prawa w rozumieniu rozdziału 3 konstytucji. 4 typy:
1. zmieniająca/ uzupełniająca konstytucję
2. o materii niezależnej od materii konstytucyjnej
3. substrat konstytucji, reguluje tylko wybrane kwestie
4. jedna kwestia, gry wyłącza jakąś część z konstytucji