1. OMÓW BUDOWĘ WNĘTRZA ZIEMI
1. Ziemia zbudowana jest z trzech zasadniczych warstw: Skorupy, płaszcza i jądra. Pomiędzy warstwami znajdują się strefy przejściowe - powierzchnie nieciągłości.
2. Cechy skorupy ziemskiej:
- Grubość jest zróżnicowana. Na kontynentach dochodzi do 80 km, na obszarach oceanicznych ma zaledwie 10 km
- Składa się z dwóch warstw. W obrębie kontynentów znajduje się warstwa granitowa. Oprócz tleny, zbudowana jest głównie z krzemu i glinu. Stąd jej nazwa Sial (Si-krzem - Al.-glin)
- Druga warstwa, z której zbudowane są dna oceanów, znajduje się pod Sialem na kontynentach. Jest to warstwa bazaltowa i zbudowana jest głównie z krzemu i magnezu. Dlatego nazwana została Simą.
-Sial i Sima oddzielone są powierzchnią nieciągłości Conrada.
- Między skorupą ziemską, a płaszczem Ziemi znajduje się powierzchnia nieciągłości Moho
3. Cechy płaszcza Ziemi:
- Część górna (sięgająca do grubości 1000 km) to płaszcz zewnętrzny noszący nazwę Crofesima (Cr-chrom, Fe-żelazo, Si-krzem, Ma-oznacza magnez)
- Tuż pod powierzchnią nieciągłości Moho znajduje się cienka warstwa sztywnego płaszcza liteosferycznego zbudowana z perydotytów
- Poniżej płaszcza liteosferycznego występuje astenosfera (do 350 km) jest warstwą, która zachowuje się jak ciało półplastyczne. Dzięki niej możliwe są pionowe i poziome ruchy litosfery.
- Na głębokości od 1000-2900 km znajduje się płaszcz wewnętrzny Nifesima (Ni-nikiel, Fe-żelazo, Si-krzem, Ma-magnez)
- Płaszcz i jądro Ziemi oddziela powierzchnia nieciągłości Wiecherta-Gutenberga.
4. Cechy jądra Ziemi:
- Zbudowane prawdopodobnie z żelaza i niklu, stąd jego nazwa Nife
- Jądro zewnętrzne sięga do głębokości 5100 km i najprawdopodobniej jest ciekłe
- Jądro wewnętrzne ma cechy ciała stałego
Wraz ze wzrostem głębokości rośnie gęstość, ciśnienie oraz temperatura. Ciśnienie we wnętrzu Ziemi osiąga 3,7 miliona atmosfer, temperatura ok. 5000°C.
2. Podziałki i jej rodzaje
1. Skala jest jednym z zasadniczych elementów mapy. Skala mapy określa stopień zmniejszania za pomocą stosunku długości na mapie do odpowiadającej jej długości w terenie. Odnosi się ona do wymiarów długości. Jeśli skala wynosi 1:A to stopień zmniejszenia pola wynosi 1:A2.
2. Na mapie skala może być zapisana jako skala liczbowa np. 1:100000 lub jako skala nominalna np. 1cm - 1km bądź skonstruowana jako skala liniowa przedstawiona w postaci prostej linii podzielonej na kilka jednakowych odcinków odpowiadających jednostce miary długości w terenie.
3. Układ Słoneczny - planety
1. Planety - Ciało niebieskie obiegające gwiazdę, wewnątrz którego nie zachodzą reakcje jądrowe stanowiące źródło energii dla gwiazd. Planety dzielą się na: wewnętrzne (Merkury, Wenus, Ziemia, Mars - odznaczają się niewielkimi rozmiarami, dużą gęstością i podobną warstwową budową wewnętrzną. Każda ma żelazne jądro otoczone płaszczem) i zewnętrzne (Jowisz, Saturn, Neptun, Pluton - z wyjątkiem Plutona, wielkie, o małej gęstości, zbudowane głównie z substancji ciekłych i gazowych. Każda z nich ma prawdopodobnie skaliste jądro)
2. Układ planetarny Słońca tworzą planety; Merkury, Wenus, Ziemia, Mars, Jowisz, Saturn, Uran, Neptun i Pluton. Planety różnią się: wielkością, budową fizyczną, składem chemicznym, prędkością wykonywanych ruchów i temperaturą na ich powierzchni oraz liczbą księżyców.
Większość planet układu słonecznego posiada księżyce; nie mają ich tylko Merkury i Wenus. Ziemia mimo budowy podobnej do sąsiadujących z nią planet jest jedyną planetą, na której rozwinęło się życie.
4. Omów występowanie wód podziemnych w Polsce
1. Do wód podziemnych zaliczamy wody występujące w utworach skalnych, wypełniające szczeliny, próżnie pod powierzchnią Ziemi. Tworzą jedno z ogniw obiegu wody na Ziemi - powstają w wyniku infiltracji, czyli wsiąkania wód opadowych w głąb skorupy ziemskiej. Zasoby wód podziemnych uwarunkowane są klimatem (wielkość opadów, parowanie), budową geologiczną (przepuszczalność podłoża), ukształtowanie powierzchni (im większe nachylenie terenu, tym więcej wody spływa po powierzchni), pokryciem terenu (las sprzyja wsiąkaniu wody).
2. Samoczynny wypływ wody podziemnej na powierzchnię tworzy źródło. Największą gęstością źródeł odznaczają się obszary spękanych, ale słabo przepuszczalnych skał, zwykle górskich np. w Tatrach Zachodnich i Karpatach Zewnętrznych. W podziale źródeł uwzględnia się najczęściej sposób doprowadzania do nic wody np. źródła szczelinowe, uskokowe, krasowe, warstwowe. Pod względem stopnia mineralizacji wyróżnia się źródła: solanki, szczawy, siarkowe, rodoczynne. Jeśli źródła wypływają z głębokich miejsc ich temperatura może być wysoka - określamy je jako cieplice (powyżej 20°C). Szczególnym rodzajem gorących źródeł są gejzery, występujące na obszarach czynnego wulkanizmu.
5. OMÓW KSZTAŁT I WYMIARY ZIEMI
1. Ziemia zbliżona jest swoim kształtem do kuli. W rzeczywistości Ziemia nie jest idealną kulą, ale nieregularną bryłą, której kształt nazwano geoidą. Geoida bardziej zbliżona jest kształtem do elipsy obrotowej, bryły powstałej przez obrót elipsy wokół jej krótszej osi. Odchylenie geoidy od elipsy ziemskiej nigdzie nie przekracza 100 m
2. Parametry Ziemi:
Średni promień - 6371 km
Powierzchnia - 510 miliona km2 w tym lądy 149 miliona km2
Oceany i morza -361 miliona km2
Objętość - 1083 miliarda km3
Masa - 5,973 ∗ 10 kg
Obwód kuli - 40031 km
Jednostopniowy łuk koła wielkiego - 111,13 km
Jednominutowy łuk koła wielkiego - 1853 m
6.Wody artezyjskie na terenie Polski i na kuli ziemskiej - ich znaczenie w gospodarce.
1. Spośród występujących wód podziemnych w Polsce na szczególną uwagę zasługują wody artezyjskie znajdujące się w niecce warszawskiej i Łódzkiej. W niecce warszawskiej warstwę wodonośną tworzą piaski oligoceńskie i mioceńskie leżące na marglach kredowych i przykryte iłami plioceńskimi. W niecce Łódzkiej warstwą wodonośną są piaskowce kredowe.
2. Wody artezyjskie na świecie występują między innymi w Australii, Afryce PN, w Basenie Paryskim i Londyńskim. W przypadku gdy woda - po przebiciu warstwy nieprzepuszczalnej - podniesie się tylko w studni, a nie wypłynie na powierzchnię gruntu, mamy do czynienia z wodami subartezyjskimi.
7. Przedstaw węgiel kamienny jako surowiec dla przemysłu elektroenergetycznego Polski.
1. Polska jest dużym producentem surowców energetycznych, i chociaż nasz udział w światowej produkcji zmniejszył się, to nadal przekracza 1%. Pomimo znacznego udziału w światowej produkcji surowców energetycznych, więcej surowców zużywamy niż produkujemy. Polska posiada więc ujemny bilans handlu zagranicznego surowcami energetycznymi. Przyczyną tego jest wysoka energochłonność naszej gospodarki oraz nikły udział ropy naftowej i gazu ziemnego w strukturze wydobywanych surowców.
2. Węgiel kamienny wydobywany jest w trzech zagłębiach - Górnośląskim, Dolnośląskim i Lubelskim. Zasoby węgla w Polsce - 60 miliardów ton, stanowią prawie 4% zasobów światowych. Węgiel jest nadal ważnym artykułem eksportowym - sprzedajemy 20% wydobycia rocznego, głównie do krajów Europy zachodniej.
3. Najważniejszym rejonem wydobycia węgla kamiennego jest Zagłębie Górnośląskie (96% wydobycia). Zasięg obszaru zagłębia wyznaczają miasta: Tarnowskie Góry - Skawina - Ostrawa. Zagłębie odznacza się najkorzystniejszymi pod względem geologicznym warunkami wydobycia w Polsce. Zagłębie Dolnośląskie w rejonie Nowa Ruda - Wałbrzych. Uzyskuje się tu 0,6% wydobycia kraju. Jest mniej zasobne, choć bogatsze w bardziej energetyczny węgiel koksujący. Zagłębie Lubelskie na krawędzi Wyżyny Lubelskiej i Polesia Lubelskiego daje ponad 2% wydobycia krajowego. Pracuje tu jedna pilotażowa kopalnia w Bogdance koło Łęcznej. Zasoby węgla są tu znaczące, ale warunki wydobycia trudne.
8. Czas strefowy na kuli ziemskiej
1. Jeden obrót Ziemi wokół własnej osi odpowiada 1 dobie, z tego wynika, że obrót 15° odpowiada 1 godzinie, a 1° odpowiada 4 minutom. Należy pamiętać, że na jednym południku czas jest jednakowy. Okres czasu, jaki upływa między kolejnymi górowaniami Słońca nad danym miejscem, to doba słoneczna trwająca przeciętnie 24 godziny, w oparciu o nią określa się czas słoneczny lub miejscowy. Długość doby słonecznej zmienia się okresowo, dlatego używa się średniej doby słonecznej równej 24 godzinom. Jeżeli na danym południku będziemy mieli południe, to za godzinę będzie południe na południku leżącym o 15° dalej na zachód od niego, a południk leżący 15° dalej na wschód miał południe godzinę temu. W końcu XIX wieku uznano południk obserwatorium w Greenwich za podstawowy do określenia czasu uniwersalnego. Wyróżniono 24 strefy czasowe, a południki strefowe zostały tak rozmieszczone, aby odpowiadały pełnej liczbie godzin w stosunku do południka 0°. Szerokość każdej strefy wynosi 15°, po 7,5° na wschód i zachód od południka strefowego. Jest to najczęściej stosowana rachuba czasu, aczkolwiek niektóre państwa wprowadziły czas urzędowy, obowiązujący na ich obszarze w granicach nie zawsze odpowiadających granicom stref czasowych. Państwa o dużej rozciągłości równoleżnikowej stosują na swoim obszarze strefy czasu urzędowego o granicach odpowiadającym granicom administracyjnym. Polska leży w strefie czasu środkowoeuropejskiego, wyznaczonego przez południk 15° dł. Geogr. Wsch. Tak więc czas w Polsce w stosunku do obserwatorium 0° jest powiększony o 1 godzinę. Natomiast latem ma zastosowanie czas letni, powiększony w stosunku do zimowego o 1 godzinę. Został on wprowadzony w celu zaoszczędzenia energii elektrycznej.
9. Scharakteryzuj ruch obiegowy ziemi i jego konsekwencje.
1. Czas obiegu Ziemi wokół słońca wynosi 365 dni 5 godzin 48 minut. Przyjęto, że co 4 lata następuje rok przystępny, który trwa 366 dni. Wtedy luty ma 29 dni. Kierunek obiegu jest odwrotny do kierunku ruchu wskazówek zegara, średnia prędkość wynosi 30 km/sek. Oś Ziemi jest nachylona w stosunku do płaszczyzny orbity, co powoduje zmianę warunków oświetlenia Ziemi w rytmie rocznym, czyli występowanie i następowanie po sobie pór roku. Nachylenie osi Ziemskiej do płaszczyzny orbity jest stałe i wynosi 66o33', a zatem płaszczyzna równika jest również stale nachylona do płaszczyzny orbity Ziemi pod katem 23o27'.
Zmiana pór roku na kuli ziemskiej występuje na skutek zmiany kąta padania promieni słonecznych, który zmienia się z powodu różnego ustawienia się poszczególnych półkul do Słońca.
Ziemia w swym wiekomnym ruchu po sklepieniu niebieskim wędruje po kole zwanym elipsą.
- 21 marca - Wiosna - Promienie słoneczne w momencie górowania padają prostopadle na równik. Kula ziemska oświetlona jest równomiernie od bieguna do bieguna. Równomierne oświetlenie kuli ziemskiej powoduje, że na całej Ziemi dzień jest równy nocy, jest to tzw. moment równonocy wiosennej. Na półkuli północnej zaczyna się pierwszy dzień wiosny, a na półkuli południowej pierwszy dzień jesieni.
- 22 czerwiec - Lato - W tym dniu półkula północna jest najbliżej Słońca. Promienie słoneczne padają prostopadle na zwrotnik Raka. Oświetlona jest cała półkula północna, na której jest wówczas najdłuższy dzień 18h i najkrótsza noc 6h w roku. Jest to tzw. przesilenie letnie. Na półkuli północnej występuje dzień polarny, a na półkuli południowej noc polarna.
- 23 Wrzesień - Jesień - Promienie słoneczne padają prostopadle na równik. Cała kula Ziemska oświetlona jest równomiernie. W tym dniu na całej kuli ziemskiej dzień jest równy nocy. Jest to tzw. moment równonocy jesiennej.
- 22 Grudzień - Zima - Na półkuli południowej promienie słoneczne padają prostopadle na zwrotnik Koziorożca. Bardziej oświetlona jest cała półkula południowa. Jest to tzw. przesilenie zimowe. W tym dniu jest najdłuższa noc i najkrótszy dzień w roku. Na półkuli południowej jest dzień polarny, a na północnej noc polarna.
W czasie ruchu obiegowego Ziemi zmienia się oświetlenie i długość trwania dnia i nocy. Jedynie na równiku przez cały rok dzień jest równy nocy.
2. Konsekwencja ruchu eliptycznego Ziemi:
- Różna odległość Ziemi od Słońca
- Dłuższa Wiosna i lato niż jesień i zima na półkuli PN (8dni), na półkuli PD odwrotnie
3. Ruch obiegowy z zwłaszcza różna odległość Ziemi od Słońca powoduje:
- Różną wysokość Słońca w południe na poszczególnych równoleżnikach
- Inną długość dnia i nocy w różnych punktach na powierzchni Ziemi
- Nierównomierne oświetlenie i ogrzanie Ziemi
10. SCHARAKTERYZUJ ZJAWISKA WULKANICZNE.
1. Wulkan - Stożkowata góra z kraterem na szczycie stanowiącym wylot komina wulkanicznego, przez który w czasie erupcji wydobywają się lawa, gazy i popioły wulkaniczne.
Lawa - Roztopiona masa skalna przedostająca się na powierzchnię Ziemi
Gazy - wydobywające się z wulkanu to mieszanina pary wodnej, dwutlenku i tlenku węgla, dwutlenku siarki i chlorowodoru.
Erupcja - gwałtowny, nagły wybuch wulkanu
2. Zjawiska wulkaniczne są jednym z najgroźniejszych zjawisk geologicznych. Polegają na przebiciu się magmy na powierzchnie Ziemi, a wulkan jest właśnie miejscem wydobycia się lawy i gazów.
3. Produkty wybuchu wulkanicznego:
- Lawa - zbudowana głównie z tlenku krzemu i innych metali, temperatura od 1100-1400°C, prędkość 30 km/h
- Gazy wydobywające się z krateru oraz potoków lawy
- Bomby wulkaniczne - bryły lawy, zakrzepła lawa
- Lapille - okruchy lawy wielkości ziarna grochu
- Piaski, popioły - drobny materiał wulkaniczny, grubość opadłych popiołów może dochodzić do kilku metrów
- Pumeks - bryłki lawy zawierające gazy zastygłe w powietrzu
4. Formy terenu po ustaniu działalności wulkanicznej:
- Kaldera - Zagłębienie powstające w wyniku rozerwania stożka wulkanicznego lub zapadnięcie się obszaru nad opróżnionym ogniskiem wulkanicznym.
- Nek wulkaniczny - wzniesienie o bardzo stromych stokach zbudowane z lawy zakrzepłej w kominie wulkanicznym. Stożek wulkaniczny ulega zniszczeniu przez zewnętrzne czynniki rzeźbotwórcze i pozostaje na powierzchni tylko lawa, która zastygła w dawnym kominie wulkanicznym.
- Dajka - Ślad lawy, która zastygła w szczelinach skalnych, a następnie została osłonięta przez niszczące czynniki rzeźbotwórcze. Często przyjmuje formę murów wulkanicznych o grubości od kilku centymetrów do kilku kilometrów.
5. Strefy wulkaniczne na Ziemi zamieszczają 2 pasy południkowe i 1 równoleżnikowy
- Pasy południkowe ciągną się wzdłuż WSCH wybrzeży Azji i Australii do Antarktydy, a następnie wzdłuż ZACH wybrzeży obu Ameryk aż do Alaski
- Pas równoleżnikowy ciągnie się od Ameryki środkowej po PD Europę i Azję ponownie wracając do Ameryki środkowej.
6. Największa ilość wulkanów występuje w miejscach krzyżowania się tych pasów, więc w Ameryce środkowej i na archipelagu Malajskim.
11. przedstaw podział skał magmowych.
1. Skały magmowe - Powstają w wyniku zakrzepnięcia gorącego stopu krzemianowego, zwanego magmą, występującego lokalnie w obrębie skorupy ziemskiej oraz płaszczu górnym. Magma jest gorącą i ruchliwą materią, w której znajdują się gazy i przegrzane roztwory wodne i składa się z krzemu, tlenu, glinu, żelaza, sodu, potasu, wapnia, magnezu i pozostałych pierwiastków w mniejszych ilościach.
2. Skały magmowe dzielimy na:
- Kwaśne - powstają z magmy bogatej w krzemionkę, z tego powodu występuje w nich licznie kwarc.
- Obojętne - Ilość krzemionki jest mniejsza i pozwala na wykrystalizowanie skaleni, ale nie wystarcza jej by powstał kwarc
- Zasadowe - Powstają z magmy o bardzo małej ilości krzemionki.
- Głębinowe - ze względu na powolne stygnięcie charakteryzują się ładnie wykształconymi kryształami minerałów widocznym gołym okiem. Posiadają strukturę jednokrystaliczną
- Wylewne - Magma zastyga jako lawa na powierzchni ziemi, proces stygnięcia przebiega szybko i składniki nie mają czasu na krystalizację. Ma strukturę skrytokrystaliczną
- Żyłowe - Powstają w szczelinach i żyłach w obrębie istniejących już skał, którymi magma przenika ku powierzchni ziemi. Posiadają strukturę jednokrystaliczną
3. Skały magmowe w Polsce występują głównie w Sudetach i Tatrach. Często spotykane są granity, występujące m.in. w Strzelinie, Strzegomiu, w okolicy Kudowy Zdrój, w Karkonoszach i Tatrach. Gabra występuje w okolicy Sobótki i Nowej Rudy, profiry i melafiry w rejonie Wałbrzycha, w Górach Kaczawskich, w Tłumaczewie i okolicy Krakowa. Jedyne miejsce występowania andezytów znajduje się w Pieninach. Pozostałe skały magmowe występują w bardzo wielu miejscach w Sudetach.
Zestaw 3
1. Omów budowę wnętrza Ziemi
2. Podziałki i jej rodzaje
3. Układ Słoneczny - planety
4. Omów występowanie wód podziemnych w Polsce
5. Omów Kształt i wymiary Ziemi
6.Wody artezyjskie na terenie Polski i na kuli ziemskiej - ich znaczenie w gospodarce.
7. Przedstaw węgiel kamienny jako surowiec dla przemysłu elektroenergetycznego Polski.
8. Czas strefowy na kuli ziemskiej
9. Scharakteryzuj ruch obiegowy ziemi i jego konsekwencje.
10. Scharakteryzuj zjawiska wulkaniczne.
11. przedstaw podział skał magmowych.