WYKŁAD 9 (6.12.2011)

ŻYWNOŚĆ A CHOROBY CYWILIZACYJNE

• Głównym czynnikiem wielu chorób jest nie tylko żywność, ale niekorzystny styl życia, w tym sposób odżywiania. Szeroko rozpowszechnione określenie ,,żywność zdrowa” (miód, mleko, owoce..) i ,,żywność niezdrowa” (chipsy, czekolada, frytki) są oczywiście zupełnie błędne. Nie ma pokarmów ,,zdrowych” i ,,niezdrowych”, a ich działanie zależy od:

- okoliczności, w którym zostały zastosowane

- stanu przewodu pokarmowego

- proporcji w jakich zostały spożyte

- sposobu przygotowania

• Wykazano, że wadliwe niedoborowe lub nadmierne i jednostronne żywienie jest przyczyną ponad 80 jednostek chorobowych.

• W efekcie 1/3 ludności w Polsce (12 mln) cierpi na schorzenia dieto zależne w tym metaboliczne choroby cywilizacyjne tj. choroby układu krążenia, cukrzyca, osteoporoza, nadmiar masy ciała, nowotwory przewodu pokarmowego, niedokrwistość, niedobór Fe, próchnica.

• Nieprawidłowe żywienie jest związane z :

• Obniżeniem zdolności koncentracji uwagi

• Obniżeniem wydajności pracy

• Osłabieniem możliwości przyswajania wiedzy i uczenia się

• Zastosowanie odpowiedniej diety umożliwia szybkie i efektywne leczenie wielu chorób lub skuteczne wspomaganie leczenia farmakologicznego. W niektórych jednostkach chorobowych np. nadwaga, otyłości, cukrzycy, choroby niedokrwiennej serca, dieta jest podstawowym lub często jedynym elementem terapii. Lekceważenie przestrzegania diety bardzo utrudnia i przedłuża proces leczenia

• ŻYWIENIE PODSTAWOWE

Ma za zadanie zapewnienie jak najlepszego rozwoju fizycznego i umysłowego oraz utrzymanie dobrego stanu zdrowia. Potrzeby zależą od :

• Wieku

• Płci

• Masy ciała

• Stanu fizjologicznego

• Aktywności fizycznej

Zaspokojone muszą być potrzeby energetyczne organizmu oraz zapotrzebowanie na składniki odżywcze: białka, tłuszcze, węglowodany, witaminy, składniki mineralne. Taki typ odżywiania stosuje się u osób zdrowych, u których nie jest wymagane specjalne postępowanie dietetyczne. Dozwolone są produkty wszystkie i potrawy wszystkie, które powinny spełniać warunki racjonalnego żywienia.

• Normy: zalecenia żywieniowe

• Białka 12-14%energii Sacharoza <10% energii

• Tłuszcze <30% energii Błonnik 27-40 g

• Węglowodany 55-65% energii Cholesterol pokarmowy <300 mg

• OTYŁOŚĆ

Stan patologicznego wzrostu ilości tkani tłuszczowej jako składowej części organizmu. Wzrost tłuszczu w organizmie następuje w wyniku nadmiernego gromadzenia tracylogiceroli w komórkach tłuszczowych (adypocytach)- otyłość hipertroficzna lub jest konsekwencją zwiększenia się ich liczby- otyłość hiperplastyczna. Często występują jednocześnie.

K > 30% tk. tłuszczowej M > 25%

• Podział:

*Endogenne (metaboliczna)- związana z zaburzeniem metabolicznego wydatku energetycznego

• Podwzgórzowa - związana z zaburzeniem urazu mózgu

• Genetyczna - zaburzenie objawiające się jako zespół metaboliczny, chromosomy płciowe

• Endokrynologiczne wynikające z zaburzeń wydzielania niektórych hormonów

• Psychosomatyczna, będące wynikiem nieprawidłowej reakcji człowieka na stres

*Egzogenne wywołane nadmiernym pobraniem produktów

• Pokarmowa

• Wynikające z braku aktywności fizycznej

• Polekowa, w której w wyniku przyjmowanie niektórych leków np. kortykosteroidy, poch. estrogenu, dochodzi do ↑ apetytu ( + bilans energetyczny)

• Bilans energetyczny

Zawartość tłuszczu w organizmie jest precyzyjnie regulują zasady bilansu energetycznego. Za prawidłowy bilans odpowiadają mechanizmy, kluczową rolę neuropeptydy i neuroprzekaźniki w OUN.

Patologicznym zachowaniem jest anoreksja (jadłowstręt) jako brak odczucia głodu.

Przeciwieństwem jest ,,żarłoczność” odczucie głodu mimo spożycia pokarmu.

• Obniżenie jakości życia z powodu otyłości:

• Niska samoocena

• Okresowo występująca depresja

• Izolacja społeczna

• Kłopoty z zatrudnieniem

• Wczesna renta (zmniejszenie skutków)

• Brak akceptacji własnego wyglądu

• Korzyści z redukcji masy ciała (o około 10 kg może spowodować):

• 40% ↓ ryzyka nowotworu, związanego z otyłością

• 30% ↓ zgonów z powodu powikłań cukrzycy

• 20% ↓ umieralności ogólnej

• ↓ ciśnienia skurczowego o 10 i rozkurczowego o 20 mmHg

• ↓ o 50% glukozy na czczo ( w cukrzycy)

• ↓ stężenia cholesterolu całkowitego o 10%

• ↓ LDL o 15%

• ↓TG o 30%

• ↑HDL o 8%

• ↓ agregacji erytrocytów i poprawa zdolności fibrynolitycznej

• ↑ długości życia

• ↑ samooceny i pozytywnych emocji

• Wskaźniki

• Należna masa ciała wg Puttona:

M= wzrost -100 - (wzrost -100) :20

K= wzrost - 100 - (wzrost - 100) : 10

• BMI wskaźnik Quetelete:

BMI= masa ciała/ wzrost ² (kg/m²)

Prawidłowe Polska: 18,5-24,9 (kg/m²), USA 20-25; po 50 roku życia 25-27

Nadwaga 25-30 (kg/m²)

Otyłość ponad 30 (kg/m²) często rozpoznawana przy 27 (kg/m²)

W populacji mężczyzn 42-45 lat najmniejsza liczba zgonów przy BMI 25-28 (kg/m²), nadumieralność > 28 (kg/m²)

• WHR

Bez względu na płeć osoby otyłe są szczególnie narażone na nowotwory odbytu, wątroby, trzustki i nerek. Kobietom grozi także rak macicy i piersi, a u mężczyzn rak prostaty.

• Otyłość gonoidalna (pośladkowo-udowa, charakterystyczna dla kobiet najczęściej powoduje):

• Kłopoty z oddychaniem

• Bezdech senny

• Zaburzenie rytmu serca

• Zwyrodnienie kości i stawów

• Żylaki

• Otyłość aneroidalna u mężczyzn nadmiar tkanki tłuszczowej gromadzi się zwykle wewnątrz jamy brzusznej i najczęściej wywołuje:

• Udar mózgu

• Nadciśnienie tętnicze

• Miażdżycę

• Zawał mięśnia sercowego

• Cukrzycę

• Dyslipidemie, nieprawidłowe stężenie lipidów we krwi

• Rozpoznanie otyłości, nadwagi:

• BMI

• WHR

• Ustalenie etiologii otyłości (wywiad, badania przedmiotowe, bilans energetyczny, czasem dodatkowe badania)

• Rozpoznanie powikłań otyłości (zespół polimetaboliczny)

• Leczenie otyłości prostej

- dietetyczne

- wysiłek fizyczny- dostosowany do wydolności i możliwości indywidualnych

- leczenie sanatoryjne- zmiana stylu życia

- leczenie farmakologiczne (żaden lek nie powoduje bezpośrednio utraty masy tłuszczu, znaczenie pomocnicze skojarzone z dietą)

-sibutramina- hamuje zwrotny wychwyt 5-HT i NA, ↑ uczucie sytości

- orlistat hamuje aktywność lipazy trzustkowej i żołądkowej, ↓ jelitowego wchłaniania ok. 30% spożytego tłuszczu

• Program redukcji masy ciała:

• Zmiana stylu życia

• Zastosowanie diety

• ↑ wysiłku fizycznego

• Ewentualnie farmakoterapia

• Cel diety redukującej:

• Wywołać ujemny bilans energ.

• Dostarczyć odpowiednią ilość wszystkich składników odżywczych z wyjątkiem energii

• Być dostosowana da zwyczajów żywieniowych pacjenta

• Być łatwe do przygotowania oraz być łatwe do zastosowania w domu i poza nim

• Być odpowiednie do długotrwałego stosowania

• Model żywienia na przyszłość

• Zasady postępowania dietetycznego:

• ↓ masy ciała: ↓ zawartości tłuszczu i ↓ węglowodanów prostych

• Najkorzystniejsze są diety z deficytem energii, który wynosi od 500-1000 kcal/dzień

• Dieta umożliwia utratę 0,5-1,0 kg/tydzień

• Podaż białka powinna być na poziomie min 1 g/ kg przynależnej masy ciała

• Zasady diety

• Objąć wszystkie grupy produktów żywnościowych

• Stała struktura posiłków

• Odpowiednia częstość i regularność

• Posiłki spożywać wolno, aby odczuć sytość dopiero po pewnym czasie od rozpoczęcia jedzenia

• ↓ ilości tłuszczu z zaleceniem ↑ spożycia warzyw, owoców, ziaren zbóż oraz regularny wysiłek fizyczny

• Tłuszcze

Ograniczyć spożycie tłuszczów nasyconych, dieta powinna dostarczać NNKT. Zaleca się 40 g tłuszczu na dobę, z czego 25-30 g to tłuszcz niewidoczny pochodzący z produktów białkowych. Zaleca się olej roślinne, margaryny utwardzone metodą estryfikacji i wzbogacone w witaminy.

Tłuszcz zwierzęcy w mleku, jajach, mięsie, drobiu stanowiące 10 % energii zapotrzebowania. Połowa tłuszczu znajduje się w mięsie. Powinno się jeść więcej ryb i drobiu. Nie smarować pieczywa masłem ani margaryną, spożywać mleko niskotłuszczowe (najlepiej 0,5-1,5%), chude sery.

Najwyżej można zjeść 1 płaską łyżeczkę (4,5 g) tłuszczu do smarowania oraz 1 łyżkę olej (10g). Stosować sos winegret jako dodatek do surówek z warzyw.

• Węglowodany

Ograniczyć spożycie węglowodanów prostych (100 g źródło energii dla układu nerwowego i erytrocytów).

Wskazane jest pieczywo razowe (bez dodatku karmelu, miodu), kasza gryczana, otręby (są cennym źródłem błonnika pokarmowego, witamin z gr B )

Ograniczyć spożycie: jasnego pieczywa, makarony, pozostałe kasze, ziemniaki

Unikać soków i napojów. Alkohol dostarcza 1g - 7 kcal.

Picie piwa (1 tygodniowo) przy źle zbilansowanej diecie ( po roku + 3 kg tkanki tłuszczowej)

• Błonnik pokarmowy

Zalecane produkty: pieczywo razowe, pieczywo graham, kasze, płatki owsiane, warzywa i owoce

W diecie powinno być dużo surówek, sałatek, warzyw gotowanych

Konsumpcja produktów zawierających dużo błonnika powinna być systematycznie zwiększana (przy dobrej indywidualnej tolerancji)

• Uwaga owoce!

Nieograniczone spożycie owoców (osoby z dietą) prowadzą do braku ↓ masy ciała, nawet jej wzrostu. Wynika to z większej kaloryczności owoców niż warzywa ( 40-70 kcal/ 100 g). Należy uwzględniać indeks glikemiczny < 55.

• Białko

Należy spożywać 0,8 g/kg masy ciała.

• Sól kuchenna < 5,0 g/dzień, płyny 1,5-2,0 l obojętnych dziennie, ograniczać ostre przyprawy

• Przygotowanie potraw

Najlepiej smażyć na patelniach teflonowych bez dodatku tłuszczu, pieczenie najlepsze w foli, grillowanie, gotowanie i duszenie bez dodatku tłuszczu.

Rezygnować z mąki, zasmażek, majonezów, sosów.

Nie spożywać nadmiernie oliwy z oliwek bo 9 kcal/g

Nie popijać w czasie posiłków!!

• Przyprawy

• Kwas cytrynowy, sok z cytryny, koperek, cebula, czosnek, majeranek, kminek, wanilia, cynamon, goździki

• Wysiłek fizyczny

ułatwia utratę energii

wyrównuje współistniejące zaburzenia metaboliczne

obniża wydzielanie insuliny i podwyższa wrażliwość na insulinę receptorów

- zapobiega ↓ podstawowej przemianie materii i efektowi ,,jo-jo”