97.Ekspertyza kryminalistyczna, rodzaje ekspertyz
Ekspertyza jest to zespół czynności badawczych wymagających wiadomości specjalnych i dlatego wykonywanych przez biegłego na zlecenie organu procesowego oraz zakończonych opinia mogąca mieć charakter samoistnego dowodu w procesie.
Istotą każdej ekspertyzy są zatem czynności badawcze, które wymagają wiadomości specjalnych do ich przeprowadzenia, a więc opierają się na wiedzy z zakresu jakiejś dyscypliny naukowej lub na nabytych umiejętnościach.
Ekspertyzy mogą być przeprowadzane w każdej sferze żyda, albowiem każda sfera ma taki obszar, którego znajomość wykracza poza wiedzę przeciętnie inteligentnego i przeciętnie wykształconego człowieka. Zgodnie z obowiązującym obecnie Kodeksem postępowania karnego ekspertyzy (wszelkie) mogą być wykonywane przez:
instytuty naukowe lub naukowo-badawcze,
zakłady specjalistyczne,
powołane do tego instytucje,
biegłych sądowych, tzn. osoby wpisane na listę sądową biegłych,
każdą osobę, o której wiadomo, że posiada odpowiednią wiedzę w danej dziedzinie
i dlatego zostaje powołana jako biegły przez organ procesowy.
Ponieważ istnieje bardzo wiele ekspertyz, praktycznie z każdej dziedziny życia, ograniczono się tu do wskazania jedynie na najważniejsze ekspertyzy kryminalistyczne.
Jako takie ekspertyzy można wymienić:
Ekspertyzy z zakresu taktyki kryminalistycznej. Dotyczą one zazwyczaj takich problemów, jak modus operandi sprawcy, jego sylwetki psychofizycznej, zakresu i kierunków budowy wersji, programowania czynności kryminalistycznych, oceny śladów emocjonalnych i możliwości istnienia zapisów pamięciowych, oceny niektórych materiałów itp.
Ekspertyzy z zakresu techniki kryminalistycznej, wśród których wyróżniamy:
ekspertyzy ściśle kryminalistyczne - są to takie ekspertyzy, których nie tylko cel, ale także środki i metody ich przeprowadzania opracowane zostały przez naukę kryminalistyki. Do tych ekspertyz zaliczamy:
ekspertyzę daktyloskopijną,
ekspertyzę mechanoskopijną,
ekspertyzę broni palnej i śladów jej użycia,
ekspertyzę pisma i dokumentu,
ekspertyzę śladów stóp i pojazdów.
Ekspertyzy, których cel wyznaczany jest przez funkcje kryminalistyki, zaś środki i metody ich przeprowadzania zostały opracowane przez inne dziedziny nauki. Ekspertyzy te wprawdzie przeprowadzają placówki kryminalistyczne, lecz posługują się przy tym metodyką tych innych dziedzin nauki. Do najczęściej występujących w praktyce takich ekspertyz zaliczamy:
niektóre ekspertyzy chemiczne,
niektóre ekspertyzy fizyczne,
niektóre ekspertyzy biologiczne,
niektóre ekspertyzy antropologiczne,
niektóre ekspertyzy toksykologiczne.
Bliskie tym ekspertyzom są takie ekspertyzy, jak: medyczno-sądowe, psychiatryczne, psychologiczne itp. Są to jednak ekspertyzy samoistne wykonywane w sferze odrębnych dyscyplin naukowych, które wprawdzie są bardzo bliskie kryminalistyce, a nawet niejednokrotnie przenikają się wzajemnie z tą nauką, lecz posiadają własną metodykę badawczą. Ekspertyzy z zakresu tych dyscyplin nie są przeprowadzane przez placówki badawcze kryminalistyki, lecz przez zakłady zajmujące się tylko tymi dyscyplinami.
Nowe ekspertyzy, które stopniowo stają się ekspertyzami w pełni kryminalistycznymi, mimo że elementy ich metodyki opracowano w innych dziedzinach nauki. Jednakże nauka kryminalistyki dała tym ekspertyzom nie tylko cel określony funkcjami tej nauki, ale połączyła elementy metodyki ich przeprowadzania w zwarte systemy. Do najczęściej występujących takich nowych ekspertyz zaliczamy:
ekspertyzę fonoskopijną,
ekspertyzę osmologiczną, zwaną też odorologiczną,
kompleksową ekspertyzę wypadków drogowych,
ekspertyzę mikrośladów,
ekspertyzy DNA,
ekspertyzy z zakresu fizjodetekcji.
Badania kryminalistyczne prowadzone w większości ekspertyz mają charakter interdyscyplinarny, albowiem wymaga tego nowoczesna metodyka prowadzenia badań naukowych. Kryminalistyka w swych badaniach wykorzystuje zarówno wyniki własnych dotychczasowych doświadczeń, jak też osiągnięcia wielu nauk. Osiągnięcia te nie są jednak mechanicznie przenoszone na teren nauki kryminalistyki, lecz na tym terenie twórczo adaptowane i wykorzystywane. Szczególnie wiele kryminalistyka zawdzięcza wykorzystaniu na swym gruncie metodyki komputerowej.